Predavanje prof. dr Tatjane Brankov u Kragujevcu (sala Skupštine, 19. septembar 2020), uključujući predstavljanje njene knjige, prvi je događaj u nizu koji čine projekat "Srbija bez GMO - dva zakona, 20 godina", planiran za realizaciju tokom perioda septembar-decembar 2020. godine, u organizaciji udruženje PRVI PRVI NA SKALI.

Prvobitna verzija projekta, predata u martu, bila je obimnija i podrazumevala je dešavanja tokom osam meseci, počev od maja, ali je korona to omela. Uz prilagođavanje, projekat počinje u septembru.

O sadržaju projekta

U prvih desetak minuta je predstavljanje ciljeva projekta i problem koji se otvara. Zatim je upoznavanje sa gošćom Kragujevca, nakon toga sledi predavanje i predstavljanje knjige kroz pitanja moderatora, uz očekivanje učešća posetilaca.

U skupštinskoj sali zgrade Gradske uprave biće organizovana tri događaja:

1. početno predavanje, usklađeno sa pandemijom, "Kovid-19: Katalizator povećanja prehrambenog suvereniteta?", praćeno predstavljanjem knjige "GM sistemi ishrane i njihov ekonomski uticaj" ("GM Food Systems And Their Economic Impact") premijerno u Srbiji. Autor i predavač je prof. dr Tatjana Brankov
2. predavanje "Srbija i GMO - prošlost, sadašnjost i budućnost" je 17. oktobra, a predavač je prof. dr Miodrag Dimitrijević
3. tribinu "Agroekonomski pokazatelji štetnosti GMO za Srbiju" je 21. novembra, tada je predavač prof. dr Miladin M. Ševarlić

Za decembar je u planu projekcija ekološkog dokumentarnog filma "OMG GMO", u središtu priče je GM hrana. Distributerska kuća "Java films" iz Francuske ustupila je udruženju PRVI PRVI NA SKALI prava prikazivanja.

Projektni period od četiri meseca završava se video-rezimeom dešavanja.

Opis problema

Projektom "Srbija bez GMO - dva zakona, 20 godina" primenjuje se odluka Skupštine grada Kragujevca iz 2013. godine kojom je usvojena Deklaracija o proglašavanju teritorije grada Kragujevca za teritoriju bez proizvodnje, gajenja i prometa GMO i proizvoda od GMO. Ona Članom 2. predviđa obavezu nadležnih u gradu da u skladu sa svojim ovlašćenjima doprinesu sprovođenju ove Deklaracije, posebno u delu staranja o zaštiti životne sredine; zaštiti, unapređenju i korišćenju poljoprivrednog zemljišta; zdravstvenoj zaštiti itd...

Deklaracija o GMO usvojena je u još 135 gradova i opština Srbije, predstavljenih na mapi. Na teritoriji tih gradova i opština (van Kosova i Metohije) nalazi se više od: 77,2% ukupne teritorije Srbije; 84,5% ukupnog stanovništva; 75,3% poljoprivrednog zemljišta, 72,2% oranica, 80,4% livada i pašnjaka i 86,4% voćnjaka i vinograda - po Popisu iz 2012. godine. To blago pripada samo nama, nasledili smo ga od predaka i treba da ga sačuvamo za naše potomke.

Na teritoriji današnje Srbije prvi Zakon o GMO donet je 2001. godine, kada je bila u sastavu SR Jugoslavije. Danas je na snazi Zakon o GMO izglasan 2009. – otuda u naslovu: dva zakona, 20 godina. Članom 2 Zakon rešava zabranu: „Nijedan modifikovan živi organizam kao ni proizvod od GMO ne može da se stavi u promet, odnosno gaji u komercijalne svrhe na teritoriji Republike Srbije“. Izuzeci od primene su namenjeni za medicinsku upotrebu.

Ipak, prema zvaničnim podacima - u periodu od 2013. do 2017, po Zakonu o GMO, u Srbiji je zabranjeno oko četiri tone pošiljaka, ali je kontrolisano tek 4-7%. Uz posredovanje Poverenika za informacije od javnog značaja, državni organi su takođe potvrdili udruženju da je u istom periodu nekoliko preduzeća imalo zabranu uvoza merkantilne soje jer je utvrđeno prisustvo genetičke modifikacije, a to su: Delta agrar, Rajfajzen agro, Mikros union i Trejding tim - navedeno je u odgovoru Uprave za zaštitu bilja pri Ministarstvu poljoprivrede.

Dostavljeni su i podaci o kontroli hrane za decu: Ministarstvo zdravlja je odgovorilo da se GMO ne kontroliše u osnovnim proverama zdravstvene ispravnosti - vrši se samo kada postoje indikacije. Nije naznačeno da je bilo indikacija.

Uoči početka realizacije projekta stigli su i najsvežije odgovori nadležnih. Od 2013. do 2019. godine, Fitosanitarna inspekcija otkrila je GM useve na ukupnoj površini od 178 hektara. Uz to, u 2018. i 2019. doneto je 220 rešenja po Zakonu o bezbednosti hrane za proizvode koji nisu bili usaglašeni po ovom Zakonu. Tri rešenja o zabrani uvoza i stavljanja u promet doneta su zbog utvrđenog prisustva genetske modifikacije u merkantilnoj soji i sojinoj sačmi. Pošto nisu navedeni podaci za 2020, iako je uobičajeno da kontrole započinju u junu, zatražena je dopuna.

U 2019, GM kultura bilo je na području Zapadnobačkog, Južnobačkog, Sremskog i Mačvanskog okruga, a ranije u Kolubarskom okrugu i Gradu Beogradu. Na spornim parcelama GM kulture su uništene, a protiv vlasnika parcela podnete su prekršajne prijave nadležnim sudovima. Sprečena je mogućnost da se GM soja dalje širi, odnosno umnožava, stoji u odgovoru koji je dobilo udruženje PRVI PRVI NA SKALI.

Zbog svega pobrojanog važno je da građani - kao krajnji potrošači, ali i poljoprivredni i drugi proizvođači - kao učesnici u tržišnom lancu od njive do trpeze, poznaju Zakon o GMO. Njime se štite od nesavesnih fizičkih i pravnih lica koja vrše protivzakonit promet ili uzgoj GMO – a dokazano je da ih ima. Po potrebi treba da alarmiraju nadležne, poput fitosanitarne i veterinarske inspekcije (VI Nadzor, Član 7 Zakona) i da ujedno čuvaju životnu sredinu koja može da bude ugrožena namernim uvođenjem GMO (Član 1) i događajima koji dovode do nekontrolisanog oslobađanja GMO (Član 4).

Pored Deklaracije o GMO usvojene u većini lokalnih samouprava, i država Srbija je potpisnik jednog takvog dokumenta. Zove se "Deklaracija Dunav soja", nastala je na inicijativu Austrije, takođe januara 2013, a potpisnice su sa teritorije Dunavske regije, među kojima su: Nemačka, Švajcarska, Ukrajina, Moldavija, Mađarska, Bugarska, Rumunija, Slovačka, Poljska, Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina. Tom zajedništvu pripadamo sedam godina. Cilj deklaracije je uspostavljanje nove politike u oblasti gajenja soje koja će omogućiti bolje korišćenje domaćih resursa i umanjiti prekomernu zavisnost od uvoza soje koja se koristi za proizvodnju hrane, a posebna pažnja posvećuje se uzgoju, preradi i korišćenju GMO-free soje. Ovakav cilj sadrži nacionalni interes Srbije.

Ova dobra praksa razvijena je i u okruženju. Na teritoriji Hrvatske, najmlađe članice Evropske unije, sve županije su zabranile upotrebu GMO semena i njihovih sastavnih delova, kao i proizvodnju GM hrane, a većina je u potpunosti zabranila sejanje, proizvodnju i promet GMO, čime su dobile status GMO-free županije. Iz Hrvatske i inicijativa Alpe Adria - regija slobodna od GMO koju su potpisali poslanici u Evropskom parlamentu iz država te regije: Hrvatske, Slovenije, Austrije, Mađarske i Italije. Reč je o državama članicama EU koje na svom području ne žele da dozvole setvu GMO semena, niti upotrebu GM hrane i hrane za životinje. Te države su se opredelile za tradicionalnu proizvodnju hrane, razvoj turizma i očuvanje biološke raznolikosti. To je i cilj projekta, udruženja takođe.

Više od 150 regija i 4.500 jedinica lokalne samouprave u Evropi donele su odluke da žele da budu slobodne od GMO.

Svesni toga, PRVI PRVI NA SKALI smatra da je Srbiji tu mesto. Dugoročni, krajnji cilj projekta "Srbija bez GMO" je da i grad Kraguevac, država Srbija u celini, budu deo velike kontinentalne porodice regiona bez GMO. Kragujevac i Srbija su u toj porodici već prepoznatljivi, zahvaljujući prezentaciji na devetoj konferenciji GMO-free regions 2018. godine. Autori prezentacije bili su stručni saradnici ovog projekta i udruženja.

Grad Kragujevac doprineo je u značajnoj meri realizaciji projekta obezbeđivanjem neophodnih sredstava za njegovo finansiranje.

Uz pomenute stručne saradnike, u timu koji realizuje ovaj projekat su još: prevodilac Minja Milošević, fotografi Zoran Petrović, grafički dizajner Nebojša Čukarić, kao i agencija Duo digital media. Autor logotipa "Srbija bez GMO" je Kragujevčanin Nikola Ilić. Član tima bio bi i pčelar Milutin Bata Petrović, na žalost, stradao je nakon saobraćajne nesreće prošle godine. Ovaj projekat posvećen je i Bati i svim njegovim kolegama pčelarima koji su uz PRVI PRVI NA SKALI od 2013. godine, a inače su u zemlji i svetu na prvoj liniji otpora GMO, kao predstavnici najugroženije delatnosti.

O predavaču

Prof. dr Tatjana Brankov je diplomirala na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu, disertaciju "Ekonomske i etičke implikacije difuzije genetski modifikovane hrane" odbranila na Ekonomskom fakultetu u Subotici. Autor je knjige "Hrana budućnosti ili bioterorizam" (Službeni glasnik, 2013). Knjiga dr Brankov "GM sistemi ishrane i njihov ekonomski uticaj" štampana u Londonu 2018. godine (izvorni naziv "GM Food Systems and Their Economic Impact").

O knjizi

U knjizi "GM sistemi ishrane i njihov ekonomski uticaj" analizira se politika različitih država sveta (SAD, EU, BRIKS, Srbija) prema GMO u sklopu prehrambenih režima. GMO politika se posmatra kao deo ukupne agrarne politike, koju definišu različite poljoprivredne performanse i trgovinske relacije. Analizira se i uticaj proizvodnje transgene hrane na svetske cene hrane, prehrambenu sigurnost i potrošnju agrohemikalija. Na samom kraju diskutuje se o svim načinima prodiranja GMO u prehrambene lance i daje se lista proizvoda koji potencijalno sadrže GMO.

Napomene

Predavanja se organizuju u skladu sa vanrednom situacijom u Kragujevcu - broj posetilaca je ograničen, obavezna je primenu svih propisanih mera, u cilju što bezbednije organizacije.

TV-snimak: 

PREDAVANJE "KOVID-19 – KATALIZATOR POVEĆANJA PREHRAMBENOG SUVERENITETA?" – PROF. DR TATJANA BRANKOV