Živonosni istočnik presvete Bogorodice, koji se obeležava prvog petka posle Vaskrsa, je slava Instituta za javno zdravlje u Kragujevcu.
Direktor Instituta Dragan Vasiljević se podseća da je slavu odredio tadašnji vladika Sava (Senta, 13. 4. 1930. - Beograd, 16. 6. 2001. - sahranjen u Kragujevcu), na inicijativu tadašnjeg direktora Nebojše Arsenijevića.
- Sećam se reči vladike Save: Pošto Institut pored silnih drugih ispitivanja i poslova, radi i ispitivanje vode, predlažem da to bude Živonosni istočnik presvete Bogorodice. Pošto je ove godine vanredna situacija, zabrana okupljanja, nažalost, nećemo moći da organizujemo kao i svake godine. No, već sledeće godine, nadamo se, biće proslavljeno uz puno gostiju. Svima vama želim da vam današnji dan protekne u zdravlju, sa osmehom na licu i ispunjeni unutrašnjim mirom. Živeli! Glavu gore, osmeh na lice, ljubav u srce i napred...
Zahvaljujući obimnoj literaturi na našem jeziku, u kojoj se komentarišu vizantijski izvori o uspomeni na svetilište Majke Božije pored Carigrada, koje je uticalo na uspostavljanje u pravoslavnim Crkvama praznika Živonosni Istočnik, moguće je reći nešto više o tome kako je nastao ovaj praznik koji Srbi nazivaju Istočni petak, a koji je od 2011. godine krsna slava Šumadijske eparhije. Detaljnije na sajtu Eparhije.
Povodom slave, a između objava redovnih izveštaja o virusu korona na teritoriji grada i okruga, podsećamo se istorijata ove zdravstvene institucije.
Prve preventivne aktivnosti u modernoj eri na ovom području vezuju se za period socialno ekonomske obnove srpske države, a naročito posle donošenja prvog (Sretenjskog 1835) i drugog (turskog) ustava kneževine Srbije. Kragujevac je u tom periodu bio sedište knjaza i neformalni centar države. U periodu u kome razvoj trgovine i industrije često biva prekidan epidemijama kuge, kolere, velikih boginja, frenge (sifilisa) dolazi do većeg društvenog interesovanja za organizovanje zdravstvene zaštite i pored izrazito retrogradnih stavova tadašnjeg vladara (Knjaz Miloš) o zdravstvenim pitanjima i načinima njihovg rešavanja.
Prosvetiteljske ideje u ondašnju Srbiju dolaze sa prvim školovanim lekarima počev od 1820. godine pa nadalje.
Osvojivši određeni stepen autonomije kneževima Srbija tokom treće i četvrte decenije 19. veka uspostavlja temelje organizovanog sistema zdravstvene zaštite putem:
uvođenjem karantina na svim graničnim prelazima (183-1837),
organizovanjem bolnica i drugih zdravstvenih ustanova (u Srbiji toga vremena postoje tri civilne i tri vojne bolnice (jedna u Kragujevcu, 1839), 2 apoteke (jedna u Kragujevcu, 1836), fundus školski i špitaljski (1837) koji se puni iz državnog poreza od jednog "cvancika" po glavi stanovnika, iz koga se obezbeđuje održavanje škola i bolnica. U Srbiji 1839. godine radi 9 lekara i 4 lekarska pomoćnika,
dovođenjem i zapošljavanjem lekara iz susednih zemalja,
imenovanja okružnih lekara i fizikusa, odgovornih za zaštitu zdravlja u okrugu (1839),
donošenja propisa sa zakonskom snagom o merama za sprečavanje širenja zaraznih bolesti "kod ljudi i stoke" (1879).
Razvoj zdravstvenog sistema u Srbiji u drugoj polovini 19. veka obeležili su:
uvećanje kadrovskog potencijala (okružni lekari – fizikusi u 17 okruga, sreski lekari u 21 sreskoj upravi, opštinski lekari u 12 varoši i 2 u Beogradu),
razvoj zdravstvenih ustanova (okružne bolnice u 13 varoši, apoteke, banje, duševne bolnice i špitalji),
novi propisi (Zakon o uređenju sanitetske struke i čuvanju narodnog zdravlja 1881. godine).
Sistemom koordinira sanitetsko odeljenje Ministarstva unutrašnjih dela, a stručna pitanja razmatra stalni lekarski odbor, a kasnije glavni sanitetski savet. Osniva se katedra za javnu higijenu i sudsku medicinu na velikoj školi, osniva se srpsko lekarsko društvo 1872. godine, društvo Crvenog krsta u Srbiji 1876. godine, počinje intenzivni proces higenizacije u gradovima (izgradnja vodovoda i kanalizacije). Zdravstvenom slikom dominiraju epidemije velikih boginja, difterije, tuberkuloze.
Krajem veka počinju da rade školski lekari, a u Nišu se osniva Pasterov zavod. Početak 20. veka su obeležili su I svetski rat (1914) i velika epidemija pegavca koja će odneti jednu trećinu lekarskog kadra. Oslobođenje 1918. godine, ratom i epidemijama razorene zemlje, menja smer razvoja zdravstvene zaštite. Preventiva postaje glavni zadatak novo osnovanog Ministrastva zdravlja zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca. Godine 1919. godine ozakonjena je stalna epidemijska komisija, koja je imala prerogative institucije za organizaciju protivepidemijske i preventivene službe u zemlji. Stalna epidemijska komisija je bila inicijator i organizator stalnih bekterioloških stanica, sanitarno epidemioloških stanica, a zatim i Higijenskih zavoda.
Delatnost preventivno medicinske službe u prvim posleratnim godinama u kragujevačkom okrugu vršila je bakteriološka stanica Beograd.
Sredinom 20. veka zabeležena je delatnost dezinfekcione stanice (sanitarno epidemiološke stanice) u Kragujevcu koja je formirana između 1945. i 1950. godine i koja je radila u barakama koje su dobijene kao ratna odšteta od Austrije.
Delatnost ove stanice nastavio je higijenski zavod koji je radio u današnjoj ulici Tanaska Rajića 14 u Kragujevcu u zgradi Sreske uprave (u današnjoj zgradi Preduzeća za puteve).
Higijenski zavod je imao službe:
epidemiologija,
bakteriologija,
sanitarna hemija,
medicina rada i
zdravstveno vaspitanje.
Slika kolektiva Higijenskog zavoda iz 1953. godine. Zabeležen je odlazak u penziju dr Milorada Hadžića, prvog upravnika.
Dr Milorada Hadžića će da zameni dr Božidar Ignjatović, epidemiolog koji je došao iz Pirota. Radio je i kao profesor u medicinskoj školi u Kragujevcu. Na slici je upravnik Higijenskog zavoda Dr Božidar Ignjatović sa učenicima medicinske škole u ulici Tanaska Rajića 14.
Sindikalna Skupština u zgradi Tanaska Rajića 14
Posle radnog dela sindikalna skupštine obavezno drugarsko veče
Prvi automobil dobijen od UNICEF-a. Džip landrover je korišćen za rad na terenu u antiluetičnoj akciji
Serološka laboratorija (1957. godina)
Epidemija velikih boginja u Čačku (april 1972. godina)
Služba mikrobiologije (1981. godina)
Higijenski zavod prerasta u Zavod za zdravstvenu zaštitu 70-tih godina kada su naziv promenile i druge ustanove ove vrste, a potom u Zavod za zaštitu zdravlja.
Godine 2003. ustanova menja naziv u Institut za javno zdravlje shodno promeni republičkih propisa i do današnjeg dana posluje pod tim imenom.
Komentara: 0