Planira li se rušenje Beogradskog sajma?

Regulatorni institut za obnovljivu energiju i životnu sredinu (RERI) sproveo je i objavio analizu povodom transformacije kompleksa Beogradskog sajma koja je na pomolu.

Organizacija svetske izložbe EXPO 2027. nadomak budućeg nacionalnog fudbalskog stadiona u Surčinu, realizacija projekta "Beograd na vodi" kao i nedavno brisanje prava korišćenja koje preduzeće "Beogradski sajam" ima nad zemljištem i objektima stavljaju upitnik nad sudbinom ovog kompleksa.

Svrha analize jeste pokretanje objektivne i argumentovane diskusije i preistpitivanja opravdanosti potencijalnog uklanjanja kompleksa Beogradskog sajma sa postojeće lokacije pre nego što takve namere donosioca odluka postanu neminovnost.

SAŽETAK

Politizacija tema različitih projekata u Beogradu, poput „Beograda na vodi”, metroa, kalemegdanske gondole, nacionalnog fudbalskog stadiona i drugih, izaziva duboke podele u našem društvu koje su pospešene kontradiktornim informacijama i izjavama javnih funkcionera. Beogradski sajam je trenutno izuzetak od ove prakse. Međutim, tema transformacije ovog kompleksa zauzima sve veću pažnju javnosti.

Na osnovu višegodišnjih formalnih i „skrivenih” aktivnosti u pogledu njegove privatizacije, Beogradski sajam se svrstava među veoma osetljive teme kada je reč o strateškom i operacionom planiranju grada Beograda, s obzirom na to da proces planiranja direktno odlučuje sudbinu sajamskog kompleksa. Ovo se naročito odnosi na aktuelne i sve učestalije prenamene korišćenja zemljišta i uvećavanja urbanističkih parametara pri izradi novih planskih akata, a sve zarad ostvarivanja partikularnih interesa investitora na štetu javnog interesa.

Tema transformacije Beogradskog sajma postala je aktuelna prilikom ranog javnog uvida u Generalni urbanistički plan grada Beograda i izrade planskih rešenja za nacionalni stadion i izložbeni prostor EXPO 2027 nakon čega je od strane gradskih čelnika nagovešteno moguće preseljenje ovog kompleksa.

Svrha ove analize stoga jeste pokretanje argumentovane diskusije o važnosti prostora Beogradskog sajma, načinima na koje bi on mogao biti ugrožen budućim urbanističkim rešenjima, kao i mogućnostima da se javnost uključi u zaštitu kompleksa Beogradskog sajma kao javnog dobra.

Analizom je najpre predstavljen širi istorijsko-planski kontekst i faktori koji su uticali na uređenje i razvoj kompleksa Beogradskog sajma tokom poslednjih 7 decenija. U analizi su potom preispitane različite vrednosti kojima Sajam doprinosi razvoju čitavog grada, koji ukazuju na njegov značaj kao kulturnog i ekonomskog središta i strateški važnog prostornog resursa. Na osnovu navedenog, razmotrena je uloga urbanističkog planiranja u razvoju i revitalizaciji Beogradskog sajma.

Poseban fokus je stavljen na razmatranje izazova i mogućnosti koji se javljaju u procesu planiranja, kao i na značaj uključivanja javnosti u procese odlučivanja o sudbini Sajma. U tom kontekstu, analizirani su mehanizmi javne participacije kao ključnog instrumenta za pravedno i održivo donošenje budućih odluka koje se odnose na područje Beogradskog sajma. Rezultati ove analize mogu poslužiti i kao osnova za dalje studije i prakse u oblasti urbanog razvoja i upravljanja prostornim resursima u gradovima.

Izvod iz Analize

APSTRAKT

Politizacija tema različitih projekata u Beogradu, poput "Beograda na vodi", metroa, kalemegdanske gondole, nacionalnog fudbalskog stadiona i drugih, izaziva duboke podele u našem društvu zahvaljujući kontradiktornim informacijama koje su plasiraju putem medija i izjava javnih funkcionera. Beogradski sajam je trenutno izuzetak od ove prakse, s obzirom na to da njegova transformacija još uvek nije prioritet u medijima i javnim diskusijama, iako postoje najave da će doći do transformacije Beogradskog sajma. Promene na prostoru Beogradskog sajma postale su aktuelne prilikom ranog javnog uvida u Generalni urbanistički plan grada Beograda i izrade planskih rešenja za nacionalni stadion i izložbeni prostor EXPO 2027.

Svrha ovog istraživanja jeste pokretanje argumentovane diskusije o važnosti prostora Beogradskog sajma, načinima na koje bi on mogao biti ugrožen budućim urbanističkim rešenjima, kao i mogućnostima da se javnost uključi u zaštitu kompleksa Beogradskog sajma kao javnog dobra. U tom kontekstu, ovaj rad će poslužiti kao osnova za objektivno razmatranje pitanja najavljenih intervencija i uklanjanja Beogradskog sajma sa postojeće lokacije, pre nego što konačne namere donosilaca odluka u Beogradu budu obelodanjene.

U ovoj analizi istraženi su i predstavljeni prostorno-urbanistički, ekonomski i kulturni aspekti Beogradskog sajma kao važnog prostornog i javnog resursa. Najpre su predstavljeni širi kontekst i faktori koji su uticali na razvoj Beogradskog sajma, gde su planskim dokumentima iz različitih perioda istaknute promene u prostornoj i urbanističkoj strukturi tokom vremena. U analizi su potom preispitani različiti aspekti vrednosti koje Sajam donosi čitavom gradu, uključujući kulturne, ekonomske i prostorne aspekte koji ukazuju na njegov značaj kao kulturnog i ekonomskog središta i strateški važnog prostornog resursa. Na osnovu navedenog, razmotrena je uloga urbanističkog planiranja u razvoju i revitalizaciji Beogradskog sajma. Poseban fokus je stavljen na razmatranje izazova i mogućnosti koji se javljaju u procesu planiranja, kao i na značaj uključivanja javnosti u procese odlučivanja o sudbini Sajma.

U tom kontekstu, analizirani su mehanizmi javne participacije od značaja za postizanje pravednog i održivog donošenja budućih odluka koje se odnose na područje Beogradskog sajma. Rezultati ove analize mogu poslužiti i kao osnova za dalje studije i prakse u oblasti urbanog razvoja i upravljanja prostornim resursima u gradovima.

ULOGA JAVNOSTI U PROCESU PLANIRANJA

Ako se ima u vidu vlasništvo nad zemljištem, kao i izgrađenim objektima Beogradskog sajma, koji predstavljaju javnu svojinu Republike Srbije, jasno je i opravdano postojanje javnog interesa, koji se mora pažljivo razmotriti prilikom donošenja odluka o budućoj sudbini sajamskog kompleksa. S tim u vezi, građanima se otvaraju pojedine formalne, odnosno zakonima garantovane mogućnosti za učešće u svim daljim pitanjima o ovoj tematici.

Rani javni uvid i javni uvid

Mogućnost učešća građana u procesu izrade plana ogleda se u ranom javnom uvidu, odnosno javnom uvidu. Zakon o planiranju i izgradnji omogućava upravo da se kroz rani javni uvid i javni uvid iskaže mišljenje u vidu primedbi, predloga i sugestija na planski dokument. Rani javni uvid predstavlja mehanizam učešća javnosti u ranim fazama izrade planskog dokumenta, u roku od 15 dana od kada je javno izložen koncept plana.

Sa druge strane, javni uvid omogućava javnosti da uzme učešće u izrada plana kada je on izložen u vidu nacrta, i to u trajanju od 30 dana. U okviru javnog uvida, obavezno je održavanje javne sednice Komisije za planove, poznatije kao javna rasprava. Na događajima javnih rasprava, pored prisustva zainteresovane javnosti, moguće je i obrazlaganje prethodno podnetih primedbi, predloga i sugestija na plan, pred organom Komisije za planove, koja o svakoj podnetoj primedbi konačno odlučuje i tome sastavlja Zapisnik.

ZAKLJUČAK

Smešten na području između desne obale reke Save i Bulevara vojvode Mišića, Beogradski sajam predstavlja jedan od najvrednijih gradskih prostora. Izgrađen i otvoren 1957. godine na trenutnoj lokaciji, Beogradski sajam predstavlja najznačajniju instituciju te vrste u Srbiji, koja organizuje brojne nacionalne, regionalne i međunarodne manifestacije tokom cele godine. S obzirom na to da Sajam predstavlja arhitektonsko i urbanističko dostignuće i značajno svedočanstvo o razvoju društva, Vlada Republike Srbije je 2009. godine je halu 1 Beogradskog sajma proglasila za spomenik kulture.

Pored kulturne vrednosti, Sajam predstavlja i tržišno veoma atraktivan prostor, a takva se vrednost ogleda u interesovanju investitora. Upravo prvo takvo interesovanje je iskazano 2009. godine u tenderskoj ponudi konzorcijuma koji su činili "Rimini Fiera" S.p.A Italija i "Verano Motors" doo Beograd, koja je iznosila 1.835.000,00 evra. Iako je taj tender prošao neuspešno, interesovanje za Sajmom ne jenjava, s obzirom na prostorni obuhvat i položaj, koji je strateški značajan kao poveznica između leve i desne obale reke Save, kao i sa drugim ključnim prostornim celinama i objektima u Beogradu. Beogradski sajam se zbog toga nalazi u osetljivom diskursu urbanističkog planiranja grada Beograda.

Iako se aktuelnim planskim dokumentima koji tretiraju to područje ne spominje njegovo eventualno izmeštanje, ono se ipak na osnovu izjave gradskih funkcionera, naslućuje. Izmeštanje Sajma u Surčin u okviru manifestacije EXPO 2027, kod budućeg nacionalnog fudbalskog stadiona, predstavlja značajan argument u prilog tome, ako se ima u vidu da je druga faza PPPPN nacionalnog fudbalskog stadiona, koja obuhvata izgradnju izložbenih prostora, kao i smeštajnih i komercijalnih sadržaja na 133ha, već usvojena. Procedura njegovog usvajanja je pratila brojne proceduralne i suštinske nepravilnosti, gde se suštinska nezakonitost ogledala u nepoštovanju i neadekvatnom sagledavanju planova višeg reda, koji za ovo područje prepoznaju poljoprivredno zemljište kao namenu i daju na važnosti njenoj zaštiti.

Iako pominjana privatizacija kompanije "Beogradski sajam d.o.o." od strane privrednog društva "Beograd na vodi d.o.o." nije realizovana, i dalje postoji mogućnost da bi se ona mogla dogoditi. Ipak, bilo kakve aktivnosti na području Sajma se ne mogu odvijati bez prethodno donetog plana detaljne regulacije, što PGR Beograda jasno propisuje. U procesu izrade eventualnog plana detaljne regulacije, građanima se otvara prostor za aktivno formalno delovanje. Putem učešća na ranom javnom i javnom uvidu, građanima se pruža mogućnost da aktivno učestvuju u donošenju odluka i izraze svoje stavove o budućnosti sajamskog kompleksa.

Uključivanje javnosti u procese planiranja i odlučivanja o budućnosti Beogradskog sajma je od izuzetne važnosti za osiguranje transparentnosti, pravednosti i kvalitetnih odluka od značaja za grad Beograd. Rani javni uvid i javni uvid predstavljaju mehanizme kroz koje građani mogu aktivno učestvovati i izražavati svoje stavove, što doprinosi kvalitetnijim odlukama i konačno pravednim i održivim zajedničkim prostorima, ka kojima kao društvo moramo da težimo.

PRILOG: Analiza u celosti