SANU: Projekat Jadar - šta je poznato? Ratko Ristić, Ivan Malušević, Petar Nešković, Angelina Novaković: Degradacija prostora u okviru projekta 6. 5. 2021.
Iz prezentacije sa predavanja
ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE I KLIMATSKE ANOMALIJE
75% kopnene površine je značajno izmenjeno;
66% akvatičnih ekosistema je ugroženo;
85% močvarnih područja je uništeno;
gotovo milion vrsta je na granici opstanka.
SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS (GLOBALNI CILJEVI ODRŽIVOG RAZVOJA)
U cilju rešavanja problema degradacije zemljišta i uspostavljanja održivih mehanizama upravljanja ovim resursom, UNCCD promoviše stav da je neophodno uključivanje savremenog koncepta neutralnosti degradacije zemljišta (Land Degradation Neutrality-LDN), kao deo 15. cilja održivog razvoja (Sustainable Development Goal – SDG).
Rudnik bakra i zlata Panguna, Bugenvil (Papua Nova Gvineja
1969. (Australija, UN): Conzinc Rio Tinto Australia (CRA); prinudno raseljavanje lokalnog stanovništva;
Korišćeni su defolijanti, pokrenuta klizišta i ekscesivna erozija;
u rekama Juba i Kaverong već četiri decenije nema ribe;
Zagađenje vazduha i vode: masovne infekcije gornjih disajnih puteva, tuberkuloza i astma; zbog uništenja obradivog zemljišta, šuma i reka, upotreba industrijske hrane i epidemija gojaznosti;
nivo vode u koritu Jube raste zbog deponovanja kisele jalovine; proboj nasipa i plavljenje doline; delta jalovine proteže se 15 kilometara u more;
1971. Visoki sud Australije konstatuje da su naknade male, ali da nije nadležan;
1989: Revolucionarna vojska Bugenvila (narod Nasioi) vrši sabotaže i zaustavlja rad rudnika;
1990: Vlada Papua Nove Gvineje koristi oružane snage, počinje građanski rat sa 15.000-20.000 žrtava, do trajnog prekida vatre 1998;
RT, posle 45 godina većinskog vlasništva, 2017. objavljuje da se odriče svog udela i odbacuje svaku korporativnu odgovornost za ekološku štetu nastalu od 1972. do 1989. godine; „Verujemo da je Bougainville Copper Ltd. upravljao Pangunom u skladu sa važećim zakonima i standardima do 1989. godine kada je bio prinuđen da napusti lokalitet... S obzirom na to da od tada nije imao pristup lokaciji, nije moguće za Rio Tinto ili BCL da potvrde prirodu, obim ili uzrok bilo koje navodne štete ili zagađenja“, izjavio je portparol Rio Tinta iz njihovog sedišta u Londonu.
Rudnik zlata i bakra Friport, Grasberg (Indonezija)
zajedničko ulaganje Rio Tinto (40%) i Freeport-McMoRan (60%), američke korporacije;
rudnik Grasberg jedan je od najvećih svetskih proizvođača bakra i zlata;
milijarda tona jalovine u rečnom sistemu Aghawagon-Otomona-Ajkwa, protivno zakonu;
53.000 tona bakra godišnje, u obliku Acid Rock Drainage (pH=3) se oslobađa u vodene tokove (800 mg /l); sadržaj čvrstih suspendovanih čestice je 20 puta veći;
Uništena sveta mesta značajna za narod Amungme (jezero Vanagon);
livadskim područjem Carstensz dominira odlagalište jalovine, visine 270 metara, na 1,35 km2;
International Center for Environmental Management: „…jedan od ekološki i socijalno najrazornijih rudarskih projekata na svetu“...;
1996.- pobuna lokalnog stanovništva, uništavanje opreme vredne 3 miliona dolara, zatvaranje rudnika na tri dana.
RT ulaže 35 miliona dolara u vojnu infrastrukturu i vozila; Indonežanska nacionalna komisija za ljudska prava: „...sredinom 1990-ih indonežanske snage bezbednosti vršile su ubistva, mučenja i kidnapovanje lokalnog stanovništva; na području Grasberga spaljeno je 13 crkava, 166 domova i 29 rumah bujang tradicionalnih kuća.
Kennecott, podružnica RT; rudnik bakra i livnica na obodu močvarnih područja Velikog slanog jezera i najvećeg urbanog područja države Juta (Solt Lake City);
315.000 tona toksičnog materijala godišnje, od 1906. godine;
više od 30% svih emisija čestica u Juti, ugroženo više od milion ljudi;
jalovišta visine 335 metara, stalni izvori zagađenja vazduha, vode i zemljišta (olovo, živa, arsen i kadmijum);
Grupa lekara i ekoloških organizacija u Solt Lejk Sitiju tuži RT zbog kršenja Zakona o čistom vazduhu jer zagađenje vazduha uzrokuje 1.000-2.000 preranih smrti godišnje;
Dr. Brian Moench (President of Utah Physicians for a Healthy Environment): „Rio Tinto ostvaruje rekordnu dobit - prošle godine (2010) je ona iznosila 15 milijardi dolara. Može da priušti čišćenje, ali neće, i niko ih ne tera“.
Kamerun
RT Alkan sarađuje sa vladom na izgradnji brane Lom-Pangar, projektu koji će raseliti oko 28.000 ljudi, uz uništenje tropskih šuma na 30.000 hektara;
Pogon Alukam troši oko polovine električne energije u Kamerunu, plaća beneficirane cene, niže od siromašnog stanovništva;
Prema Svetskoj banci, u nacrtu Procene uticaja na životnu sredinu brane navodi se da će projekat imati značajan uticaj na životnu sredinu, posebno na prirodna staništa i fizičko kulturno nasleđe, kao i zdravstvene posledice (širenje malarije i drugih bolesti), uz negativne ekonomske uticaje na lokalne aktivnosti (poljoprivredu, ribarstvo, turizam, šumarstvo i trgovinu domaćim zanatskim proizvodima).
Namibija
Rudnik Rössing Uranium Ltd.
United Nations Council for Namibia, rudarske operacije u Rosingu opisane su kao: „... gotovo ropski rad pod brutalnim i nebezbednim uslovima, pri čemu je ruda u tajnosti transportovana u strane zemlje, obrađivana na nepoznatim lokacijama, obeležena lažnim etiketama i nalozima za otpremu, u vlasništvu multinacionalnih korporacija čije su aktivnosti samo delimično poznate;
U XXI veku radnici crne rase su manje plaćeni; dobro naoružana „privatna vojska“ za kontrolu rudnika; smrt civila; stopa maligniteta je znatno veća nego kod od opšte populacije; kompanija odbija da isplati kompenzacije, iako radnici nisu imali čak ni maske, niti su upozoreni na opasnost;
Rudnik godišnje proizvede 20 miliona tona usitnjene, sumpornom kiselinom natopljene radioaktivne stene.
Australija
Rudnik uranijuma Ram Džangl, Severna teritorija;
Zbog prekomerne kontaminacije (acid mine drainage), zabranjeno područje od 1989. godine (i pored javnog ulaganja 20 miliona AUD);
Mozambik
Rudnik uglja Tete; preseljenje stanovništva; imali su reku za poljoprivredu, kupanje, pranje odeće, igru i druženje, a preseljeni su u sušnu oblast bez vode;
UNICEF je ometen u programu pomoći stanovništvu;
Human Rights Watch-a je izneo stav da rudarske aktivnosti u provinciji Tete predstavljaju „ozbiljan rizik za ljudska prava“.
Madagaskar
Rudnik Ilmenita QMM, Fort-Dauphin; Hiljade ljudi je raseljeno, sa malom ili neadekvatnom nadoknadom; izgubili su zemljište, pristup šumi koja im je obezbeđivala hranu, ogrev i lekove, što je uticalo i na njihov život, na lokalnu kulturu i običaje. Prilikom izgradnje rudnika uništena su i groblja domorodačkog stanovništva;
Rudnik se nalazi na poslednjim preostalim fragmentima obalne šume na Madagaskaru, sa 64 vrste endemske flore koje se ne mogu naći nigde drugde; predviđena restauracija obuhvata malu površinu za očuvanje vrednog biodiverziteta.
Indonezija
Rudnik zlata Kelian, provincija Istočni Kalimantan; protivljenje lokalnog stanovništva, kršenje ljudskih prava i degradacija životne sredine;
gubitak zemlje i sredstava za život pripadnika lokalnog autohtonog naroda Dajak. Stotine starosedelaca je prisilno raseljeno sa svoje teritorije, a tokom izgradnje rudnika 1980-ih je uništena imovina još 4.000 stanovnika;
Indonesian Commission on Human Rights: hapšenje i zatvaranje u više navrata tokom 1990-ih, a deo osoblja rudnika Kelian je bio odgovoran za silovanja članova lokalne zajednice; nasilje radnika obezbeđenja, dok je lokalna policija vodila kampanju terora sa ciljem zaustavljanja protesta protiv rudnika;
Za 13 godina rudnik je proizveo 100 miliona tona kontaminiranog otpada; „acid mine drainage”; gotovo 1.100 kilograma cijanida ispušteno iz rudnika u reku Kelian;
u rušenju tunela u rudniku Grasberg u Indoneziji poginulo je 28 rudara, istraga je utvrdila da se to moglo izbeći;
više od 1/3 zaposlenih je izloženo buci, delimičnim ili trajnom gubitku sluha.
Norveški državni penzioni fond povukao je investicije (19 miliona dolara) iz Friporta 2006. godine, odnosno, 786 miliona dolara iz RT (2008. godine), zbog neetičkog poslovanja i kontinuirane ozbiljne štete po životnu sredinu i nespremnosti da poboljšaju upravljanje zaštitom životne sredine;
Državni fond za starosno osiguranje Novog Zelanda povukao je investicije iz Friporta u septembru 2012. godine zbog kršenja ljudskih prava u rudniku, koja uključuju mučenje, ilegalna zatvaranja i ubistva od strane snaga bezbednosti koje štite rudnik;
Švedski državni penzijski fondovi, po savetu svog etičkog savetodavnog veća, povukli su novac iz Friporta u oktobru 2013. godine zbog ozbiljnih negativnih uticaja na životnu sredinu koji su u suprotnosti sa Konvencijom UN o biodiverzitetu;
Tom Albaneze, izvršni direktor RT (2010. godine zaradio bonus od 8,5 miliona dolara): „…RT mora da uradi bolji posao u borbi sa prokletstvom resursnog nacionalizma (managing the curse of resource nationalism)...“
ZAKLJUČNA RAZMATRANJA
Realizacija projekta „Jadar“ vodi ka degradaciji predela doline Jadra i ugrožavanja primarnih prirodnih resursa: zemljišta, šuma, voda i originalnog biodiverziteta;
Uspostavlja se scenario permanentnog rizika po zdravlje radnika, stanovnika obližnjih sela i grada Loznice;
Uništavanje primarnih prirodnih resursa, raseljavanje lokalnog stanovništva i stalan rizik od zagađenja, nisu pokazatelji zadovoljenja nacionalnog interesa
Projekat „Jadar“ (grad Loznica) samo je prva u nizu planiranih sličnih aktivnosti na prostorima grada Valjeva, opština Požega i Rekovac;
Neophodne su hitne izmene zakonske regulative i stroga kontrola rada Ministarstva rudarstva i energetike;
Nastavak nekontrolisane realizacije sličnih rudarskih projekata doveo bi do ozbiljnih ekosistemskih poremećaja, degradacije životne sredine i bio bi indikator nesposobnosti države ali i šire društvene zajednice, da sagledaju štetnost ovakvih aktivnosti po javni interes;
Neprihvatljivi etički, ekološki i socijalni aspekti aktivnosti RT u svetu;
23 March, 2021 - Vote on Draft Resolution A/HRC/46/L.6/Rev.1 - „Human rights and the environment“ (UNCBD, UNCCD; 155 država);
„Rights of soil“; „Soil health-human health“ (Rattan Lal);
