Smak - odLIVEno (ponoćni koncert u Kragujevcu 1992)

Radomir Mihajlović Točak, (rođen 1950. u Čačku) od pete godine svira razne žičane instrumente, a od devete se usredsređuje na gitaru. U leto 1959. godine nastradao je na đačkom izletu i iščašio nogu u kuku. Pet godina je proveo po bolnicama, vezan za krevet, ali je sve vreme vežbao gitaru. Po izlasku iz bolnice, završio je osnovnu školu i sasvim se posvetio muzici. Jedno vreme je bio član grupe Dečaci sa Morave, a 1970. godine je svirao po klubovima u Belgiji. Krajem 1971. godine vraća se u Čačak i svira po parkovima i kafanama. Tada se upoznaje sa basistom Zoranom Milanovićem (rođen 1951) iz Kragujevca i bubnjarom Slobodanom Stojanovićem Kepom (rođen 1951) iz Kraljeva. Oni su u to vreme svirali u grupi Džentri.

Decembra 1971. godine na relaciji Čačak-Kraljevo-Kragujevac oni formiraju grupu Smak. Sa njima su nastupali pevač Slobodan Kominac i orguljaš Miša Nikolić. U to vreme u Kragujevcu je bio postavljen dramski kolaž pod nazivom "Smak", posvećen streljanju đaka u Drugom svetskom ratu, pa su odabrali to ime. Doduše, za naziv su govorili i da je skraćenica za "Samostalni muzički ansambl Kragujevac". Kroz prvu fazu razvoja grupe, u njihovim redovima često su se smenjivali pevači. Najčešće su nastupali po Šumadiji, svirajući svetske rok hitove na igrankama, ali su često rasterivali publiku svojim dugim improvizacijama. Period od nastanka do 1973. godine proveli su u aktivnom komponovanju. Tada Točak pravi serijal od dvadeset dva instrumentala, od "Biska 2" do "Biska 23", a pesme su posvećene njegovom prijatelju iz Čačka, Biski. U tim pesmama postavljaju osnovu svog zvuka, sviraju progresivni rok sa džez elementima, ali često zalaze u bluz.

Leto 1972. godine Smak provodi na svirkama u Herceg Novom, a po povratku nastavljaju da nastupaju po Srbiji. Aprila 1973. godine na Gitarijadi u Požarevcu dele prvo mesto sa lokalnom grupom Dijamanti, koja je ujedno i organizovala to takmičenje. U leto iste godine pobeđuju na Festivalu pop muzike u banatskom selu Sanad. Oktobra meseca, posle serije izmenjenih pevača, u grupu dolazi Boris Aranđelović (rođen 1948). On se pre toga nije aktivno bavio muzikom, a jedno vreme je živeo u Australiji. Boris je prošao na audiciji zahvaljujući svom visokom tenoru jer je uspešno otpevao pesmu "Child In Time" sastava Deep Purple. Početkom 1974. godine rade snimke za prvi singl i razmišljaju o orguljašu. Mesto nude Tihomiru Asanoviću (ex Generals, Time), ali ih on odbija jer planira osnivanje Jugoslovenske pop selekcije. Prvi singl sa pesmama "Živim ja" (ranije se zvala "Biska 13") i "Biska 16" objavljuju marta 1974. godine. U pesmi "Živim ja" gostuje flautista Tasa koji je u to vreme svirao u sastavu Oliver.

Prvi put dobijaju priliku da se na pravi način predstave u Beogradu 10. novembra 1974. godine na rođendanu emisije "Veče uz radio". Nastupaju u Domu sindikata sa Bijelim dugmetom, Pop mašinom i drugim grupama. Nekoliko dana kasnije trijumfuju na samostalnom koncertu na Filološkom fakultetu. Tada prvi put sa njima kao gost nastupa orguljaš Lazar Ristovski iz Kraljeva, a redovan član postaje januara 1975. godine. Ristovski (rođen 1956) je pre toga svirao u grupi Bezimeni, zatim je bio u orkestru Bokija Miloševića i pratio Lepu Lukić na koncertima. Krajem januara 1975. godine Smak svira sa mađarskom grupom Omega u Domu sindikata. Februara nastupaju na rok večeri Opatijskog festivala, pa u Zagrebu na smotri najboljih gitarista Kongres rok majstora, ali Točak uprkos čuđenju mnogih ne biva izabran među četvoricu najboljih, samo zbog toga što nije bio ekskluzivac Jugotona. Polovinom marta sviraju kao predgrupa na koncertu sastava Deep Purple u Beogradu. Aprila 1975. godine dogodilo se nešto nesvakidašnje na diskografskom tržištu. U isto vreme su izašla dva ista singla, ali objavljena u različitim kućama Suzy i RTV Ljubljana su imali ugovore sa Smakom, pa su požurili da objave singl sa tadašnjim apsolutnim hitom, instrumentalom "Ulazak u harem", a samo su B-strane bile različite. Skandal se brzo smirio, a Smak je maja meseca krenuo sa Bijelim dugmetom i istočnonemačkom grupom Phadys na svirke po Hrvatskoj i Bosni. Imali su i kraće turneje sa mađarskim sastavom Sirius i austrijskom grupom Gipsy Love. Krajem maja nastupaju na festivalu Boom u Zagrebu.

Ubrzo su pristupili snimanju debi albuma "Smak" na kome se našlo pet kompozicija. A- stranu su činile jednostavnije "Perle", "Mračni mol", "Blues u parku" i skraćena "Biska 2", dok je B-stranu popunio dvadesetominutni instrumental "Put od balona" koji se u originalu zvao "Biska 20".

undefined

U početku je tekstove za Smak pisao isključivo Točak, a onda su potražili usluge Mirka Glišića iz Kragujevca koji će sa njima često sarađivati i na sledećim pločama, Album je još više uzdigao kult status grupe i gitariste Točka, što potvrđuje njihova uspešna turneja i tronedeljni nastupi po Istočnoj Nemačkoj. Aprila 1976. godine objavljuju maksi singl sa udarnim hitom "Satelit". Omot ploče je bio na otvaranje, a iz unutrašnjosti omota je iskakao mali satelit, tako da je bila jasna intencija izdavačke kuće da napravi što komercijalniji proizvod. Juna meseca odlično prolaze na Boom festivalu u Beogradu. Promociju maksi singla "Satelit" organizuju na viskom nivou. RTV Ljubljana je jula 1976. godine pozvala dvadesetak novinara na let od Beograda do Njujorka, pa je ploča improvizovanom svirkom predstavljena u avionu. Smak se u Njujorku zadržao nedelju dana, snimili su spot i nastupali u klubu iseljenika iz Banata.

Po povratku iz Amerike, Točak snima instrumentalni solo album. Oktobra, objavljuju singl sa pesmama "Ljudi nije fer" i "El dumo" povodom koga se na televiziji emituje jednočasovni dokumentarni film snimljen u Njujorku. U to vreme Laza Ristovski vrši senzacionalni transfer prelaskom u Bijelo dugme, a novembra 1976. godine novi član Smaka postaje klavijaturista Miki Petkovski iz Skoplja (rođen 1951), bivši član grupe Breg. Petkovski je diplomirao na Muzičkoj akademiji, odsek violončelo u klasi profesora Andrea Navare. U godišnjoj anketi čitalaca "Džuboksa", grupa osvaja visoke pozicije.

U proleće 1977. godine u Londonu snimaju ambiciozan album "Crna dama".

undefined

Ploču otvara naslovna pesma u hard rok maniru, za njom sledi balada "Stvar ljubavi". Na nju se nastavlja komplikovani instrumental "Domaći zadatak" u kome je solo na bubnjevima i basu. Pesma se sastoji iz nekoliko delova, koristi se neparnim ritmovima posebno pogodnim Mikiju Petkovskom koji je demonstrirao znanje na orguljama, električnom klaviru i sintiju. B-stranu započinje tema "Halo" u kojoj je glas Borisa Aranđelovića tretiran kao instrument, dakle kao sket, i nadmeće se u dijaloškoj formi sa gitarom. Kao autor u pesmi "Tegoba" pojavljuje se Miki Petkovski iznoseći svoje simpatije ka džez roku, dok je sve ostale pesme komponovao Točak, a tekstove je pisao Mirko Glišić. Ploču zatvaraju pomalo etno orijentisana "Daire" i "Plava pesma" u kojima gostuju gudači Harmonium Quartet iz Londona. Album je opremljen luksuznim omotom Dragana S. Stefanovića, dok je produkciju uradio Martin Levan. Tema "Domaći zadatak" bila je upućena tada konkurentskoj grupi Bijelo dugme, u stilu "kada nauče tako da sviraju, neka se jave". Ploča je dobila pozitivne kritike, jedino su primedbe upućivane tankim i banalnim tekstovima. Zatim polaze na veliku turneju, sviraju u prepunom Pioniru, nastupaju na novosadskom Boom festivalu, a album dostiže zlatan tiraž. Na osnovu te ploče, potpisali su ugovor sa nemačkom izdavačkom kućom Bellaphon, koja je za evropsko tržište objavila album "Black Lady" sa tekstovima na engleskom. U engleskom časopisu "Melody Maker" izlazi kritika u kojoj tvde da su Smak loša kopija grupa Taste i Deep Purple, dok američki list "Giutar Player" pozitivno piše o ploči.

U godišnjoj anketi "Džuboksa" dobijaju priznanja kao grupa godine, za najbolji album, singl, omot ploče, a i muzičari su pojedinačno na prvim mestima. Januara 1978. godine na festivalu Midem u Kanu, album "Crna dama" otkupljuju američka firma Fantasy i španski ogranak kuće RCA. Ipak, serija koncerata koje otaljavaju utiče da im popularnost opadne u Srbiji, pa u proleće 1978. godine drže koncert pred polupraznim Pionirom. U maju gostuju na Internacionalnom festivalu rok muzike u poljskom gradu Poznanju. Zatim sa engleskim toncima u beogradskom Studiju V snimaju maksi singl sa pesmama "Nevidljive terazije" i "Hitopadeza". Godine 1978. Miki Petkovski odlazi u JNA i više se ne vraća u grupu. On objavljuje solo album "Ko zna" (PGP RTB 1979.) na kome su učestvovali članovi grupa Smak, Leb i sol, Lazar Ristovski, Gordana Ivandić (vokal) i perkusionista Dejvid Mos (David Moss). Producent njegove ploče bio je Josip Boček, a na albumu su pored džez rok instrumentala (tema "Katarza" je još iz vremena grupe Breg) i rok numere neujednačenog kvaliteta.

Novi klavijaturista Smaka postaje Tibor Levai koji je pre toga svirao u Orkestru RTV Novi Sad. U to vreme, problem postaju Točkovi tekstovi kojima ostatak članova nije zadovoljan. U lošoj atmosferi ujesen 1978. godine snimaju LP "Stranice našeg vremena" koji podseća na progresivnu fazu Korni grupe.

undefined

Album je sniman u selu u blizini Oksforda, englesku verziju "Pages Of Our Time - Dub In The Middle" objavljuje Bellaphon, a PGP RTB domaću verziju izdaje licencno. Ploču su producirali članovi grupe, sa snimateljem Berijem Hemondom (Barry Hammond), a kao gost na snimanju učestvuje Dejvid Mos. Muziku i deo tekstova uradio je Točak, a kao gostujući tekstopisac pojavljuje se pesnik iz Kragujevca Zoran Petrović čije je radove kritika sasekla. Pored premijernih: "Ponoćni lovac (Biska 18)", "Tendži tandži", "Nebo je samo drum bez dna", na ploči je obnovljena verzija starog instrumentalnog hita "Ulazak u harem". Posle te ploče grupu napušta Tibor Levai, ali iz grupe krajem 1978. godine odlazi i Točak. Povod za razlaz bilo je Točkovo insistiranje na njegovim tekstovima i to da se na engleskoj verziji albuma "Stranice našeg vremena" nađu tekstovi Dejvida Mosa sa čime se ostali članovi nisu složili. Grupa je imala nekoliko nastupa sa Dadom Topićem i klavijaturistom Krisom Nikolsom (ex Time), a u kombinaciji je bio gitarista Srđan Miodragović (ex Mirni ljudi).

Ipak, početkom 1979. godine Točak se vraća u grupu, a sa njim i Laza Ristovski, razočaran stanjem u Bijelom dugmetu i lošom prođom ploče koju je snimio sa Ipetom Ivandićem. Sa Dadom Topićem Smak 1979. godine snima maksi singl sa pesmama "Na Balkanu" i "Gore dole", na tekstove Marine Tucaković. U to vreme, sporazumno prekidaju ugovor sa firmom Bellaphon. Nemci su očekivali da će Smak postići veći uspeh i prihvatiti planirane turneje, a grupa je bila nezadovoljna njihovim propagandnim radom za evropska izdanja. Dodatni problem je izbio kada je Dejvid Mos tužio Bellaphon jer su po njegovoj ideji album "Stranice našeg vremena" za strano tržište nazvali "Dub In The Middle". Proces je dobio, kao i odšetu od 10.000 dolara, što se nemačkim urednicima nikako nije dopalo.

Početkom 1980. godine grupa priprema ploču "Rock cirkus", na kojoj je trebalo da se ostvari kompromisno viđenje muzike svih članova.

undefined

U produkciji Dade Topića napravili su hard rok orijentisano delo, sa očiglednim komercijalnim pretenzijama koje je najviše bilo kritikovano zbog tekstova Marine Tucaković i Mirka Glišića, naročito u njegovoj prilično besmislenoj pesmi "La kukarača". Sećanje na raniju fazu demonstriraju u "Instrumental Baby", "Hirošima" i "Ogledalo". Ploča izlazi u vreme smrti druga J. B Tita, tako da koncertne promocije gotovo i da nema. Doduše, u to vreme panka i novog talasa Smak je ipak delovao sasvim anahrono i oni juna 1981. godine odlučuju da prestanu sa radom. Na Kalemegdanu u Rokoteci drže oproštajni koncert kome je prisustvovalo oko 6.000 vernih obožavalaca. Na koncertu su izveli deo materijala sa tada tek snimljenog albuma "Zašto ne volim sneg", a u pesmi "Na Balkanu" pridružio im se Dado Topić.

"Zašto ne volim sneg" je u startu bila zamišljena kao Točkova solo ploča, ali je na insistiranje PGP RTB-a, objavljena pod firmom Smak. Stoga na njoj nije pevao Boris Aranđelović, već se vokalno pojavljuje Dado Topić. Album donosi prilično turobnu atmosferu jer ga je Točak posvetio preminulom bratu. Na ploči se nalazi i obrada narodne pesme "Zajdi zajdi".

Po završenoj oproštajnoj turneji, grupa prestaje sa radom septembra 1981. godine, a članovi se posvećuju solo projektima. Točak osniva školu za gitariste i 1982. godine objavljuje singl sa temama "Mantilia", "Specijalka". Njegova sledeća ploča, mini LP nudi instrumentalnu obradu pesme "Marš na Drinu", koju se snimio sa basistom Lolom Andrejevićem i Dejvidom Mosom, jer je sa njima često nastupao u to vreme.

Boris Aranđelović snima album "Iz profila" (Diskoton 1982) na kome su pored kolega iz Smaka svirali gitarista Bata Kostić (YU grupa) i saksofonista Jova Maljoković. Po objavljivanju te ploče, Boris odlazi u London gde se najmanje bavi muzikom. Kepa Stojanović oktobra 1982. godine osniva grupu Cveće, u kojoj su klavijaturista Kris Nikols, pevač Miodrag Babalj, gitarista Srećko Maksimović (ex Vatra) i basista Branko Pavlović Stenli. Sa njima objavljuje LP "Polenov prah" (PGP RTB 1983).

Polovinom oktobra 1986. godine Smak ponovo radi u staroj postavi i sa novim klavijaturistom Milanom Ðurđevićem. Zatim snimaju loše ocenjen LP "Smak 86".

undefined

Posle kraće turneje, opet prestaju sa radom, mada povremeno održavaju tradiciju da maja meseca zasviraju na ponoćnom koncertu u Kragujevcu U okviru zajedničkog koncerta Legende YU roka, održanog u Zagrebu 25. maja 1987. godine nastupaju Točak, Lola Andrejević i Dejvid Mos, pod imenom R. M. Točak Band. Na duplom koncertnom albumu "Legende YU rocka" (Jugoton 1987) zabeležena je njihova kompozicija "Because".

Smak se treći put okuplja maja 1992. godine posle kragujevačkog ponoćnog koncerta. Klavijature opet svira Laza Ristovski. Bez preteranih ambicija sviraju tri koncerta u Beogradu i nekoliko po Srbiji. U to vreme izlazi im kompilacija "Retrospektiva", kasetno izdanje ploče na engleskom "The Pages Of Our Time" i koncertna kaseta "odLIVEno", sa junskih nastupa u Sava centru. Na njoj su, pored njihovih pesama, obrade "Crossroads", "Tobacco Road" i narodna "Ukor". Posle toga, grupa opet prestaje sa radom.

Godine 1993. Točak snima muziku za film "Vizantijsko plavo", reditelja Dragana Marinkovića. Materijal je uradio sa svojom grupom TEK, koju čine Kepa Stojanović, njegov sin bubnjar Dejan i basista Milan Milosavljević. Kao gosti nastupili su Marija Mihajlović, Laza Ristovski, Zoran Milanović, klavijaturista Miroslav Savić i saksofonista Nenad Petrović. Uz svoje kompozicije, Točak je snimio i nekoliko narodnih motiva (među kojima i "Zajdi, zajdi"), kao i teme Miroslava Savića i Dragana Stefanovića.

Godine 1994. Točak i Kepa opet obnavljaju grupu sa mladim snagama: drugi komplet bubnjeva svira Dejan Stojanović, pevač je Dejan Najdanović Najda (ex Kramer), basista Vlada Samardžić (svirao džez sa Vasilom Hadžimanovim) i gitarista Milan Milosavljević (ex Alhambra). Ova postava snima CD "Bioskop Fox" koji je producirao Točak.

undefined

On je autor muzike za svih četrnaest pesama, a napisao je deo tekstova. Ostale tekstove su napisali Zoran Amar, Predrag Drčelić, Jovan Nikolić i Nikola Mihailović. Po objavljivanju ploče grupa svira seriju koncerata, ali bez očekivanog uspeha. Točak je još radio muziku za TV film "Božična pesma" u režiji Nikole Lorencina. Godine 1996. RTV Slovenija objavljuje kompilacijski CD "The Best Of Smak".

U proleće 1997. Smak sviraju seriju koncerata u Sloveniji. Maja iste godine u kragujevačkom bioskopu "Šumadija" odlučuju se za neobičan eksperiment. Sviraju koncert bez prisustva publike i taj materijal objavljuju na duplom kompakt disku "Live Without Audience". Ploča nudi dvadeset dve teme iz svih faza karijere grupe, a novi basista je Sale Marković.

Diskografija