Kristalna noć (nem. Kristallnacht), takođe poznata i po nazivu Carska kristalna moć (nem. Reichskristallnacht, ili Pogromnacht, noć pogroma), je bio veliki pogrom koji se desio širom Nemačke u noći 9. novembra, 1938. (uključujići rane časove sledećeg dana). Pogrom je bio usmeren protiv jevrejskih građana širom zemlje, i za mnoge posmatrače je bio prva naznaka onoga šta danas nazivamo Holokaustom (čiji je bio rani događaj).
Ime ovog događaja je unekoliko kontroverzno. Nazivan je imenom Kristallnacht (nem. kristalna noć) od strane mnogih ljudi zbog polomljenih izloga prodavnica čiji su vlasnici mahom bili Jevreji. Načelno postoje dva objašnjenja za ovaj termin:
Dr. Valter H. Pele, istoričar specijalizovan za modernu Nemačku je tvrdio da direktan prevod nije prihvatljiv jer je njegova originalna namera bila da cinično propagira nasilje kao nešto metaforički „sjajno i blistavo“ za Nemačku.
U terminu Reichskristallnacht, prefiks "Reichs-" je prisvojni pridev imenice "Rajh", što znači „carstvo“. Obe forme ove reči su široko korišćene u nemačkoj vladinoj propagandi tokom nacističkog perioda, i u ovom slučaju bi se istaklo kako (nebitno koliko spontanim predstavljen ovaj događaj) se radi o događaju od značaja za celu naciju, a ne samo o skupu lokalnih događaja, čiji se značaj ograničava na te zajednice.
Mnogo verovatnije ali zaboravljeno poreklo reči Kristallnacht nije u nemačkoj propagandi nego u razgovorima običnih ljudi, pogotovo u Berlinu. Svesni činjenice da su mnogo ozbiljniji zločini nego što je razbijanje izloga počinjeni, ljudi su skovali ovaj eufemističan naziv jer su se bojali represije nacističkog državnog aparata ako bi nazvali stvari pravim imenom. Mnogim ljudima je bilo jasno da novembarski pogromi nisu bili izlivi „spontanog gneva nemačkog naroda“ kao što je nacistička propaganda pokušavala da predstavi, već državno-organizovan i izvršen čin terora. Ovo objašnjava prefiks Reichs- (imperijalni), koji su ljudi koristili i u drugim kontekstima da ismeju i kritikuju aspekte nacističke diktature (npr. Reichswasserleiche - „Carski davljenik“ za glumicu Kristinu Zederbaum). Značenje (Reichs-)Kristallnacht kao termina koji kritikuje i optužuje nacističko rukovodstvo je bio u velikoj meri zaboravljen.
Danas se u Nemačkoj uglavnom koristi izraz Pogromnacht ("noć pogroma"), što oslikava konsenzus da je "Kristallnacht" isuviše eufemističan izraz.
Uvod
Tokom 1930-ih, mnogi Jevreji poljskog porekla su živeli u Nemačkoj. Petka 28. oktobra 1938, 17.000 njih je bez upozorenja okupljeno u sred noći i deportovano iz Nemačke u Poljsku. Mnogi od njih su bili u Nemačkoj veći deo svog života; neki su čak bili odlikovani nemački veterani iz Prvog svetskog rata.
Poljska vlada je odbila da ih primi, zbog čega su se oni vukli između nemačkih i poljskih graničnih ispostava tokom hladnih dana i noći, dok nemačke vlasti nisu konačno ubedile poljsku vladu da im odobri ulaz.
Heršel Grinspan, nemački Jevrejin koji je pobegao u Francusku, je primio pismo od svoje porodice u kome su opisani užasni uslovi koje su oni iskusili tokom ove deportacije. U ponedeljak 7. novembra, on je upucao sekretara nemačke ambasade u Parizu, Ernsta fom Rata.
Dva dana kasnije, Rat je preminuo u bolnici, i to je dalo povoda nacistima da organizuju pogrom.
Kristalna noć
Ubistvo fom Rata je služilo kao izgovor da se lansira divljanje protiv jevrejskog stanovništva širom Nemačke. Planirano je da napad izgleda kao spontani čin, ali ga je u stvari organizovala nemačka vlada. Ovo znači da je sa organizacijom bilo saglasno vođstvo NSDAP-a, i da se kao u čestim slučajevima vlada oslanjala na partijsku organizaciju kao dodatak zvaničnim vladinim linijama autoriteta.
U pogromu je oštećeno i u mnogim slučajevima uništeno oko 1.574 sinagoga (skoro sve koje su postojale u Nemačkoj), mnoga jevrejska groblja, više od 7.000 jevrejskih radnji, i 29 velikih trgovina. Više od 20.000 Jevreja je uhapšeno i odvedeno u koncentracione logore; nekolicina je prebijena na smrt dok su ostali bili primorani da gledaju. Broj ubijenih Jevreja nije sa sigurnošću utvrđen, ali procene variraju od 36 do oko 200 tokom dva dana nemira. Najčešće se govori o broju 91. Prirodu nasilja oslikava i činjenica da su neki Nemci koji nisu bili Jevreji ubijeni samo zato što je neko smatrao da „izgledaju kao Jevreji“.
Tadašnji odjek u svetu
Kristalna noć je uzrokovala bes širom sveta. Diskreditovala je pronacističke pokrete u Evropi i Severnoj Americi, i vremenom dovela do njihovog opadanja. Mnoge novine su osudile ovaj pogrom, a neki su ga poredili sa ubilačkim pogromima u carskoj Rusiji tokom 1880-ih. SAD su povukle svog ambasadora (ali nisu prekinule diplomatske odnose) dok su druge vlade prekinule diplomatske odnose sa Nemačkom u znak protesta.
Dalji događaji
Progon i ekonomska šteta učinjena nemačkim Jevrejima nije stala sa pogromom, iako su njihove radnje opljačkane. Bili su takođe primorani da plate kolektivnu kaznu od jedne milijarde maraka nacističkoj vladi. Ovo predstavlja formu kolektivnog kažnjavanja, koje je kasnije zabranjeno Ženevskim konvencijama.
Kad je najavljivao nasilnu naplatu, vrhovni nacistički zvaničnik, Herman Gering koji se još ranije zalagao za mere protiv Jevreja, je omaškom opisao teške uslove kojima su bili izloženi Jevreji nakon Kristalne noći:
"Nemačko jevrejstvo će kao kaznu za njihove gnusne zločine, itd. moraju da daju doprinos od jedne milijarde maraka. Svinja neće počiniti novo ubistvo. Uzgred, moram primetiti da ja ne bih voleo da budem Jevrejin u Nemačkoj."
Ova noć je uvela novu fazu u antisemitskim aktivnostima nacističke partije i državnih aparata, vodeći do deportacija, i konačno istrebljenja većine Jevreja koji su živeli u Nemačkoj. Mada je u to vreme malo ljudi to znalo, pogrom kristalne noći je bio prvi korak u sistematskom progonu i masovnim ubistvima Jevreja širom Evrope u onome šta će postati poznato kao Holokaust.
Moderni odgovor
Mnogo decenija kasnije, veza sa godišnjicom kristalne noći je isticana kao glavni razlog protiv biranja 9. novembra, dana rušenja Berlinskog zida, 1989, za novi nemački nacionalni praznik; izabran je 3. oktobar 1990, za praznik ponovnog ujedinjenja Nemačke.
2. maja 1991. u Zadru je bio niz napada na srpske kuće i imovinu od strane hrvatskih šovinista. Ovi neredi se smatraju osnovnim razlogom za napuštanje Srba iz Zadra.
17. marta 2004. na Kosovu i Metohiji je organizovan pogrom Srba od strane albanske zajednice. Martovski pogrom na Kosmetu je po mnogo čemu podsećao na kristalnu noć u Nemačkoj. Kao povod je iskorišćena smrt nekolicine albanske dece, koja su se navodno utopila dok su ih jurila srpska deca (međunarodna istraga je pokazala da nema dokaza koji bi potkrepili ovu tvrdnju). 70.000 građana albanske nacionalnosti je 17. marta izašlo na ulice širom Kosmeta, i iskoristivši inertnost međunarodnih vojnih i policijskih snaga, izvršila sistematske napade na srpske enklave na Kosovu i Metohiji. Tom prilikom je nekoliko osoba poginulo, spaljen je veliki broj srpskih kuća, škola, bolnica i pravoslavnih crkava, od kojih su neke bile izgrađene u 12. veku, i bile pod zaštitom UNESKO-a. Kao još jedna sličnost između kristalne noći i martovskog pogroma se nameće i činjenica da su albanski političari, kao i nemački-nacistički isticali da se radilo o „spontanim izlivima opravdanog gneva građana“.
SRBIJA, 2004.
Martovski pogrom 2004. označava pogrom srpskog civilnog stanovništva na Kosovu i Metohiji marta 2004. godine, koji su organizovali OVK albanski ekstremisti.
Martovskom pogromu 2004. su prethodila brojna ubistva, otmice i uništavanja imovine, u prisustvu međunarodnih snaga, koje nisu adekvatno reagovale. Neposredan povod za realizaciju pogroma je bilo objavljivanje vesti o davljenju trojice albanskih dečaka u reci Ibar, u selu Čabra, u srpskoj opštini Zubin Potok, za čiju su smrt albanski i svetski mediji najpre okrivili Srbe iz susednog sela Zupče.
Od 17. do 19. marta 2004. godine proteran je veliki broj Srba i drugog nealbanskog stanovništva, spaljene su njihove kuće i oskrnavljeni su srpske kulturno-istorijski spomenici. Dva dana otvorenog napada na srpsko civilno stanovništvo na Kosovu i Metohiji se sastojao u masovnom progonu Srba, najmasovnijem od 1999. godine.
Procenjuje se da je više od 4.000 ljudi izgnano iz svojih kuća, širom Kosova i Metohije, poginulo 28 ljudi, više od 900 ljudi je pretučeno i teško povređeno, uništeno je 19 spomenika kulture prve kategorije i 16 pravoslavnih crkava koje nisu kategorisane. Uništeno je oko 10.000 vrednih fresaka, ikona, putira i mnogih drugih crkvenih relikvija, kao i knjige krštenih, venčanih i umrlih, koje svedoče o vekovnom trajanju Srba na Kosovu i Metohiji. Oko 935 srpskih, romskih i aškalijskih kuća je spaljeno i uništeno. Od Srba je etnički očišćeno šest gradova i devet sela. Svim događajima je prisustvovala i/ili je u njima učestvovala Međunarodna misija na Kosovu i Metohiji, koja se sastojala od 20.000 pripadnika Kfora, 3.000 pripadnika UNMIK-a, 6.000 pripadnika kosovske policije i njihovih čelnika. Misija je pokazala da nije bila spremna ili nije želela da osujeti ili spreči napade.
Čelnici međunarodne misije na Kosovu i Metohiji su nakon pogroma, vremenom menjali svoje izjave o načinu nastanka i uzrocima istih. Pogrom su okarakterisali kao „seriju acija”, zatim kao „organizovanu akciju” i kao „spontanu rekaciju”. I pored osuda pogroma, glavni organizatori su ostali nekažnjeni, uzroci nedovoljno istraženi, žrtve i posledice se ignorišu, čak se i javno opravdavaju, a iseljavanje nealbanskog življa sa Kosova i Metohije se nastavlja do danas.
Pozadina
Nakon povlačenja vojske i policije Jugoslavije sa teritorije Kosova i Metohije, nealbansko stanovništvo je postalo meta napada OVK i drugih kriminalnih grupa. Brojna ubistva, otmice i uništavanja imovine su se dogodili u prisustvu međunarodnih snaga. Ovakva dela javnosti su predstavljana kao individualna i izolovana dela nasilja, čak i u slučajevima kada je ubijano po desetak ljudi odjednom, i za njih je važilo izuzetno pojednostavljeno objašnjenje, da su posledica mržnje, koja je ostala iza Miloševićevog vremena, masovnih grobnica i stradanja Albanaca.
Nereagovanje KFOR-a na nasilje alabanskih ekstremista je uverilo čak i one Albance koji su bili protiv nasilja da međunarodna zajednica jasno podržava ideju ekstremnih političkih grupa o Kosovu i Metohiji bez nealbanaca.
O martovskom pogromu je bilo je dosta najava i saznanja, kako za međunarodnu zajednicu, tako i za Republiku Srbiju, ali oni nisu ozbiljno shvaćeni.
Tako na primer, šest meseci pre pogroma, u Prištini su se sastali Vilijam Voker, američki general, šef misije OEBS-a i tvorac Slučaja Račak, Vesli Klark, glavnokomandujući NATO snaga u agresiji na SRJ, Bil Klinton, tada već bivši predsednik SAD i Ričard Holbruk, idejni kreator Dejtonskog sporazuma i nezavisnog Kosova, kao i Bernar Kušner, prvi šef UNMIK-a na Kosovu i Metohiji. Sastanak je održan radi podrške realizacije zajedničkog projekta „nezavisnog Kosova“ i najave početka pregovora o statusu AP Kosova i Metohije. Istom prilikom, Ričard Holdbruk i Berner Kušner su upozorili na odlučnu borbu OVK za nezavisnost AP Kosova i Metohije, te preneli pretnje OVK o eskalaciji nasilja, u slučaju da međunarodna zajednica nastavi sa odlaganjem određivanja konačnog statusa Kosova i Metohiji, prema željama OVK.
Na mogućnost novih nereda na Kosovu i Metohiji je ukazivao i pukovnik Momir Stojanović, direktor Vojno-bezbednosne agencije (VBA) Vojske SCG, izjavivši da se može očekivati značajniji prodor međunarodnog radikalnog islamizma i terorizma na zapadni Balkan, uključujući i teritoriju SCG, čiji je krajnji cilj stvaranje takozvane „zelene transferzale”. Na iste aktivnosti na Balkanu je ukazala i obaveštajna privatna firma „Stratfor“.
Događaji pred pogrom
Početkom marta 2004. godine, na mostu na Ibru koji deli severni i južni deo Kosovske Mitrovice je više hiljada Albanaca demonstriralo i provociralo nastojeći da probije barikadu KFORA, te nasrne na severni, srpski deo, povodom netačne informacije da Srbi „kosovsku struju”, preko dispečerskog centra u severnoj Kosovskoj Mitrovici, prenose u druge delove Srbije.
Dana 4. marta, tokom prvih razgovora prištinske i beogradske delegacije o problemima u energetici, u centru Prištine su održane demonstracije kao znak protivljenje dijaloga sa Beogradom. Demonstracije je organizovao Narodni pokret za Kosovo, tvorac OVK i imale su mali broj učesnika.
Nedaleko od Lipljana su ubijeni Mirjana Marković i Zlatomir Kostić, a pucano je i na srpske kuće u Starom Gracku. Zločine KFOR nije okarakterisao kao etnički motivisane.
U razmaku od pet dana, početkom marta u Prištini je eksplodiralo pet bombi: ispred pošte, jedna je pronađena ispred sedišta UNMIK-a, a peta je 12. marta bačena iz automobila u pokretu na kuću Ibrahima Rugove, u naselju Velanija. Abanski i zvaničnici UNMIK-a su relativizovali pozadinu i suštinu ovih napada.
Sredinom marta 2004. godine, u većem broju gradova širom Kosova i Metohije su održani protesti udruženja veterana OVK, povodom hapšenja Selima Krasnićija, komandanta Kosovskog zaštitnog korpusa u Prizrenu i nekoliko njegovih oficira, koji su uhapšeni 16. marta, na osnovu optužnice međunarodnog tužioca za ratne zločine i organizovani kriminal. Na protestima se zahtevalo puštanje uhapšenih na slobodu, oštro je kritikovana politika UNMIK-a prema OVK i uzvikivali su se zahtevi da KFOR i UNMIK napuste Kosovo i Metohiju. Traženo je da se što pre prizna nezavisnost Kosova i Metohije, za koju su se borili, iskazujući istovremeno otvorenu mržnju prema Srbiji i Srbima, podgrevana je atmosfera, naročito kod mladih, tražene su srpske glave.
U selu Čaglavica je 15. marta posle 19:00 časova teško ranjen Jovica Ivić, osamnaestogodišnji Srbin, u koga je iz vozila u pokretu pucano rafalnom paljbom, dok je pešice išao pored magistralnog puta Priština—Skoplje. Ubrzo nakon toga, Srbi su u znak protesta blokirali put Priština—Skoplje i Priština-Prizren. Blokada je trajala do popodnevnih časova 17. marta.
Zvaničan povod za nasilje je bilo davljenje trojice dečaka u selu Čabra, u opštini Zubin Potok. Prema njihovoj verziji događaja, četvorica dečaka su 16. marta 2004. godine bežeći od pasa i dece iz susednog srpskog sela Zupče, upali u reku Ibar i trojica od njih su se udavili, a samo jedan je uspeo da se domogne obale. Tokom noći su pronađena tela dvojice dečaka. Međutim, slučaj još uvek nije bio istražen i za optuživanje nije bilo dokaza. Kasnijim istragama UNMIK policije utvrđeno je da su ovi navodi bili netačni, te da na osnovu ponuđenih dokaza nije postojala osnovana sumnja o počinjenom krivičnom delu od strane bilo kog pojedinca ili pojedinaca. Portparol UNMIK-a, Neridž Sing je izjavio da su posle tragedije preživeli dečak bio pod pritiskom albanskih medija i političara da optuže Srbe iz susednog sela Zupče. Potparol UMNIK-a, Derek Čepel je demantovao da su dva dečaka stradala bežeći od Srba, i ocenio da je nasilje bilo planirano. Štaviše, s obzirom da je tog dana reka Ibar bila sa većim nivoom zbog puštanja brane Gazivode i slučajno upadanje dece u hladnu vodu bi imalo fatalne posledice. Objavljivanje ovakve vesti je predhodilo pogromu, koji su albanski ekstremisti, uz međunarodnu podršku, pripremali godinama ranije. Pogrom i nasilje su uspešno izvedeni velikom brzinom na celoj teritoriji Kosova i Metohije, a prve su pogođene srpske enklave, blizu važnih puteva bez kojih nema opstanka enklava.
Pogrom i dešavanja po naseljima
S obzirom na vrlo precizno izvedenu hajku, može se govoriti o vrlo organizovanom nasilju, koje su ekstremisti pokrenuli u svrhu potpunog etničkog čišćenja, Kosova i Metohije od Srba, kao i eskalacija nasilja radi vršenja pritiska za dobijanja statusa Kosova i Metohije kao nezavisne države, kao konačnog rešenja za sukobe.
Zapravo, ovi nemiri su bili sam jedna u nizu akcija sistemskog etničkog čišćenja od Srba, koje međunarodna zajednica podržava na Kosovu i Metihiji. Određeni podaci pokazuju da se etnički satav u pojedinim mestima u potpunosti promenionakon pogroma, ali i da nastavlja da se menja.
Tokom pogroma, pojedinci iz albanske zajednice, rukovođeni sopstvenom savešću, su pokazali primere solidarnosti prema svojim nealbanskim komšijama i kolegama, sklanjajući ih sa ulica, pozivajući policiju ili pomažući u njihovoj evakuaciji. U ruralnim sredinama je bilo primera albanskih lidera koji su zaustavili albanske proteste, sprečili ulazak u srpska sela i uništavanje njihove imovine. Međutim, ima slučajeva u kojima su i oni sami postajali meta napada.
Učešće
Prema izjavi portparola UNMIK-a Dereka Čepela, u nemirima je učestvovalo preko 50.000 Albanaca, dok je jedan funkcioner Stejt departmenta izjavio da martovski događaji nisu bili spontani, da su ih započeli ekstremisti, a da je u njima na kraju učestvovalo oko 70.000 ljudi.
Predstavnici UNMIK-a su tvrdili se da su svih 3.000 međunarodnih policajaca i 6.000 pripadnika Kosovske policijske službe, takođe pod komandom UNMIK-a, bili u vreme nereda na ulicama kako bi se suprotstavili nasilju. Šef UNMIK-a Hari Holkeri, se dva meseca nakon pogroma povukao sa te funkcije „zbog pogoršanog zdravstvenog stanja“.
Posledice pogroma 2004.
Neposredne posledice
Ne znaju se precizni podaci o broju izgnanih Srba iz svojih kuća, ali se govori o minimalno 4.000. Tokom pogroma poginulo je 28 ljudi, 35 pravoslavna manastira je uništeno ili skrnavljeno, a oko 930 srpskih domova je spaljeno i uništeno. Slični podaci se pominju i u izveštaju UMNIK-a, odnosno misije OEBS-a, gde je navedeno da je kampanja etničkog čišćenja trajala tri dana i za sobom ostavila 19 mrtvih (8 Srba i 11 albanskih napadača), 954 povređenih, 4100 raseljenih lica, 550 kuća i 27 pravoslavnih crkava i manastira je spaljeno i dodatno 182 kuće i dve crkve oštećeno.
Etnički je očišćena Priština, a Čaglavica, prvo selo do tada najstabilnija srpska enklava južno od Prištine, je ubrzo postalo veliko albansko prigradsko naselje. Srbi su proterani iz Prizrena, Đakovice, Peći, Uroševaca, Štimlja, Podujeva, Gnjilana (koje je do 1999. godine imalo procentualno najviše Srba), Lipljana (do tada najbolji primer multietničke varoši), Obilića, Kosovog Polja, Bresja, Svinjara, isto kao iz povratničkih metohijskih sela Belo Polje, Biča i Grabac.
Pored napada na Srbe, Albanci su napadali i snage KFOR-a i UMNIK-a, tako da je veliki broj pripadnika ovih snaga teže ili lakše povređeno. Kosovska policijska služba se uglavnom držala po strani, osim u severnom delu Kosovske Mitrovice, gde su većinom etnički Srbi. Srbija je 21. marta 2004. proglasila dan žalosti zbog žrtava tokom nemira.
Dragan Nedeljković (55), 17. mart, Prizren, izgoreo u zgradi bogoslovije u Prizrenu
Spisak porušenih crkava i manastira
Ovaj spisak obuhvata samo veća oštećenja, dok postoje pravoslavni objekti koji su imali neka manja skrnavljenja i oštećenja.
Hram Bogorodice Ljeviške Prizren 14. vek Pod nadzorom specijalnog odreda KFOR zapaljen iznutra i opljačkan, oltarski prostor oskrnavljen, časna trpeza razbijena, velika oštećenja fresaka
Hram Hrista Spasa Prizren 14. vek Zapaljen i opljačkan u prisustvu KFOR
Saborni hram Sv. Georgija Prizren 1856. godine Zapaljen i miniran u prisustvu KFOR
Crkva Svetog Nikole Prizren 14. vek Demolirana, zapaljena iznutra, teško oštećena
Crkva Svetog Georgija, Runovića crkva Prizren 14—16. vek. Od 1999. služila KFOR-u za skladištenje ogreva i bodljikave žice Zapaljena iznutra i teško oštećena
Crkva Svetih vrača Kozme i Damjana Prizren 19. vek, na temeljima starije crkve Spaljena
Crkva Svete Nedelje Prizren 1968. na ostacima crkve iz 14. veka Spaljena u prisustvu KFOR
Crkva Svetog Pantelejmona Prizren 1937. na temeljima crkve iz 14. veka Spaljena u prisustvu Misije UN i KFOR.
Crkva Svete Nedelje Prizren, Živinjane 1936. Minirana i uništena
Manastir Svetih Arhangela, sa crkvom Sv. Arhanđel Jablanica (Prizren) 14. vek Zapaljen i opljačkan u prisustvu nemačkog KFOR
Crkva Svete Nedelje Orahovac, Brnjača 14. vek, obnovljena 1852. godine, demolirana u II svetskom ratu, rekonstruisana 1975. Zapaljena i uništena u prisustvu Misije UN i KFOR
Crkva Uspenja Presvete Bogorodice Đakovica 16-19. vek Zapaljena i sravnjena sa zemljom u prisustvu Misije UN i KFOR
Saborna crkva Svete Trojice Đakovica 1994—1999 na mestu porušene iz 1940. Sravnjena sa zemljom dva zvonika preostala od uništenja 1999.
Crkva Svetog Lazara Đakovica, Piskote 1991—1994 Uništena zajedno sa grobljem
Crkva Svetog Ilije Đakovica, Bistražin 1918—1941 spaljena, obnovljena 1992. Minirana u prisustvu KFOR
Manastir Devič sa crkvom Vavedenja Presvete Bogorodice Lauša (Opština Srbica) 15. vek Zapaljen i uništen u prisustvu francuskog KFOR. Otvorena i oskrnavljena grobnica Joankija Devičkog.
Crkva Svetog Jovana Preteče Peć 1982. na mestu starijeg hrama Ruinirana i zapaljena zajedno sa mitropolijom i parohijskim domom, pod civilnom i vojnom upravom Misije UN
Crkva Bogorodičnog Vavedenja Peć, Belo Polje 1866—1808, zapaljena 1999, delimično obnovljena 2003. Zapaljena
Saborni Hram Cara Uroša Uroševac 1926—1933 Zapaljen u prisustvu KFOR.
Crkva Svetog Ilije Uroševac, Nekodim 1975. Uništena nakon povlačenja KFOR-a koji je čuvao crkvu
Crkva Svetog Petra i Pavla Uroševac, Talinovac 1840. Demolirana i zapaljena 1999. Zapaljena
Crkva Presvete Bogorodice Uroševac, Softović između dva svetska rata Uništena zajedno sa pravoslavnim grobljem.
Crkva Svetog Pantelejmona Kosovska Kamenica, D. Slapašnica 19. vek Zapaljena u prisustvu KFOR
Crkva Svetog Arhangela Mihaila Štimlje 1920. godine na temeljima starije crkve. Oskrnavljena i demolirana 1999. januara 2004. zapaljen zvonik Devastirana
Crkva Svetog Nikole Priština 1830, teško oštećena bombom 1999. Zapaljena sa parohijskim domom, izgoreli ikonostas, ikone i celokupna arhiva.
Crkva Svetog Nikole Kosovo Polje 1940. godine (na temeljima starije crkve) Zapaljena izunutra i demolirana, opljačkan parohijski dom
Crkva Svete Katarine Kosovo Polje, Bresje 19. vek (porušena), obnovljena posle I i II svetskog rata Oskrnavljena i demolirana u prisustvu KFOR
Crkva Svetog Ilije Vučitrn 1834. na mestu starije crkve. Crkva i parohijski dom demolirani i zapaljeni 1999. Spaljena u prisustvu KFOR.
29 Crkva Svetog Mihaila Obilić iz novijeg perioda Zapaljena izunutra
30 Crkva Svetog Save Kosovska Mitrovica 1896—1912 Zapaljena i devastirana sa portom u prisustvu Misije UN
Crkva Svetog Andreja Prvozvanog Podujevo 1930. godine, deliimično oštećena u II svetskom ratu, obnovljena 1971, spaljena 1991, naknadno devastirana 2002. Teško oštećen oltarski prostor
Crkva Sv. Petra i Pavla Istok / Oštećena
Broj stradalih građevina je znatno veći od broja navedenih lokacija, obzirom da svaki hram ima i prateće objekte, kao što su manastirski konaci, radionice, parohijski domovi i sale za narod, groblja uz hramove i kapele, koji su deo izgrađene bogoslužbene celine.
Druga kulturna dobra
Prizrenski Grad ili Tvrđava Kaljaja Prizren 11. vek Oštećena
Stambeni, zanatski i trgovavčki deo grada — Potkalja, Pantelija i Potok mahala Prizren 19. vek, prva polovina Veliko broj objekata izgoreo u prisustvu KFOR.
Prizrenska bogoslovija Prizren 1872. Uništena kapela 1999. Zapaljen i devastiran ceo kompleks
Episkopska zgrada Prizren 1960. Od 1999. glavni štab nemačkog KFOR Zapaljena, demolirana i potpuno uništena
Dalekosežne posledice
Uprkos javnim osudama nasilja, u pozadini martovskog pogroma 2004. su stajale dve dalekosežne i uspešno izvedene namere:
Ubrzavanje rešavanja statusa Kosova i Metohije. Neposredno nakon pogroma, ubrzan je rad na prenošenju nadležnosti privremenih institucija na Kosovu i Metohiji, započeti su pregovori o konačnom statusu Kosova i Metohije, nakon čega je usledilo samoproglašavanje nezavisnosti.
Dalje etničko čišćenje Kosova i Metohije od Srba, kao glavne prepreke na putu ka nezavisnosti i svealbanskom ujedinjenju. Nakon etničkog čišćenja, jedan deo prognanih, čije su kuće i stanovi uništeni su dobili smeštaj u improvizovanim kolektivnim centrima ili privatno na Kosovu i Metohiji, dok se dobar deo odselio u centralni deo Srbije. U svesti srpskog stanovništva su urezani strah od neizvesnosti i besperspektivnosti življenja na Kosovu i Metohiji. Mada su neke kuće obnovljene, većina prognanih se nije vratila u njih iz straha da će biti ponovo napadnuta, a njima namenjene obnovljene kuće su ubrzo ponovo devastirane. Započelo se sa planskom i organizovanom uzurpacijom, eksproprijacijom, masovnom kupoprodajom srpskih kuća i imanja, te izgradnjom novih objekata i infrastrukture na njihovom mestu.
Sudski postupci
Pored osuda i užasavanja svih međunarodnih aktera, mnogi učesnici su ostali nekažnjeni. Niko od zvaničnika albanskih vlasti koji su pozivali na demonstracije povodom navodnog učešća Srba u davljenju dece, kao ni zvaničnici KPS-a nisu pozvani na odgovornost. Procenjuje se da je u pogromu učestvovalo preko 50.000, a procesuirano je svega 400 osoba.
Do marta 2010. godine privedeno je 143 osoba, od kojih je samo 67 zadržano u zatvoru duže od jedne godine. KPS je primila preko 1400 žalbi u vezi sa zločinima koji su počinjeni u neredima. Prema izveštaju OEBS-a, većina tužbi je ublažena, sa pogrešno klasfikovanim zločinom. Čak i za tako smanjene tužbe kazne su još više ublažavane. Na primeru suda u Peći koji je protiv optuženog podignuo optužnicu za učestvovanje u grupi koja je sprečila policiju u vršenju svoje dužnosti, iako je u izveštaju stajalo i to da je ta grupa kamenovala policiju i zapalila veći broj srpskih kuća. Pored toga, svedoci koji su se u prvobitnim izveštajima pominjali, nisu se pojavljivali na ročištima. Često se dešavalo da i sami svedoci, najčešće albanske nacionalnosti menjaju iskaze. Time su svi sudski procesi dovedeni u pitanje, a inače bili sredstvo za zataškavanje teških zločina. Niko nije optužen za ubistvo, i sve izrečene kazne za ionako smanjene optužbe su bile minimalne i u velikom broju slučajeva su preinačene na uslovnu slobodu.
Glavni organizatori i podstrekači nasilja nisu procesuirani. Iako je do tada bilo uhapšeno i nekoliko istaknutih komandanti OVK, poznatih po ubijanju Srba, oni su ubrzo puštani zbog nedostatka dokaza. Na odgovnornost nisu pozivani ni čelnici međunarodnih mirovnih snaga, čiji je zadatak čuvanje reda i mira na Kosovu i Metohiji od juna 1999. godine.
Euleksov tužilac je jula 2017. godine, kao glavne organizatore i realizatore nereda ubistava i pogroma optužio četiri osobe: Bedrija Krasnićija, Aljbana Dizdarija, Bajrama Kičmarija i Faika Krasnićija, navodeći da su imali podršku u to vreme najviših struktura OVK, sa ciljem preuzimanja cele teritorije Kosova i Metohije naseljene Albancima. Neki od optuženih su u više navrata hapšeni, ali su isti nakon političkih intervencija iz inostranstva puštani na slobodu.
Filmovi
O događajima je snimljeno nekoliko dokumentarnih filmova:
„Kosovsko proleće” - Glas juga/Srpsko slovo (2004)
Komentara: 0