Iz Zaključka

Ministarstvo kulture, omladine i sporta (MKOS) tek treba da sastavi sveobuhvatni popis nepokretne materijalne imovine kulturnog nasleđa na Kosovu i spisak imovine kulturnog nasleđa pod trajnom zaštitom. Zbog nedostatka takvog procesa popisivanja, lokacije kulturnog nasleđa koje nisu deo specijalnih zaštićenih zona (SZZ) posebno su podložne uništavanju, vandalizmu, krađi i drugim destruktivnim aktivnostima. Ovo posebno pogađa kulturnu baštinu nealbanskih zajednica. Pored slučajeva krađe i vandalizama, kulturna baština na Kosobu - posebno Srpske pravoslavne crkve - je ugrožena i zbog nekoliko opštinskih odluka kojima se krše prava svojine ili podrva zaštita kulturne baštine.

Osim toga, integracija lokaliteta kulturnog nasleđa u lokalne prostorne planove i dalje izaziva zabrinutost. Nisu sve opštine usvojile opštinske prostorne planove koji su neophodni za regulisanje izgradnje i razvoja oko SZZ i drugih lokacija kulturnog nasleđa. Unutar i u blizini SZZ i dalje se obavljaju građevinski radovi. Može se uočiti i redovna nekontrolisana izgradnja u neposrednoj blizini drugih lokaliteta kulturnog i verskog nasleđa, koja se ne može rešiti na adekvatan način zato što nedostaju inspektori i zato što opština nema dovoljno sredstava. Inicijative institucija da promovišu očuvanje nepokretne materijalne kulturne baštine, posebno nealbanskih zajednica, veoma su ograničene. Nedostaje i šire zajedničko razumevanje prednosti kulturne baštine - bez obzira na njeno poreklo - za sve zajednice na Kosovu.

Izvor: OSCE

Pravoslavne svetinje na Kosovu i Metohiji

AJKOBILA, HAJKOBILA (PRIŠTINA)

Ajkobila kod Prištine je danas albansko selo. Selo je u srednjem veku bilo srpsko i zvalo se Proždrikobila, po vlastelinu Dabižavu Proždrikobili. Kada su se u 18. veku Albanci doselili u ovaj kraj, srpski naziv sela su preveli na svoj način. U današnjoj džamijskoj mahali nalaze se ostaci porušene srpske crkve. (danas ne postoji)

AJNOVCE (KOSOVSKA KAMENICA)

Ajnovce se nalazi blizu Kosovske Kamenice. Prvi put selo se pominje početkom 14. veka pod nešto drugačijim imenom. U selu postoje ostaci više sakralnih objekata. U Donjim Ajnovcima očuvane su impozantne ruševine manastira pod nazivom Tamnica i crkve iz 14. veka, koja je podignuta na temeljima ranovizantijske bazilike. Po obliku osnove i obradi fasada, crkva manastira Tamnica podseća na Gračanicu, pa u nauci postoji mišljenje da je arhitektura ajnovačke crkve prethodila Gračanici. U crkvi su očuvani fragmenti živopisa. U starom srpskom groblju na mestu Ravan kod Ajnovaca postoje ostaci druge crkve, zarasli u šipražje.

BABIN MOST (PRIŠTINA)

U selu Babin Most kod Prištine postojala je u 14. veku pravoslavna crkva Bogorodičinog Pokrova. Po predanju, crkvu je podigla kneginja Milica posle Kosovskog boja 1389. godine, kao mauzolej poginulim kosovskim junacima. Na osnovu sačuvanog turskog popisa iz sredine 15. veka, zna se da je tada u selu bilo 33 srpske kuće, a na čelu spiska se imenom pominje pravoslavni pop. U 20. veku je na mestu stare crkve podignuta nova, takođe posvećena Bogorodičinom Pokrovu. Posle Prvog svetskog rata, na crkvenom groblju su do kosovskih junaka pokopani srpski ratnici poginuli na okolnim ratištima.

BABLJAK (UROŠEVAC)

U selu Babljak kod Uroševca u nemanjićko vreme postojala je pravoslavna crkva. Godine 1455, kada je rađen turski popis, selo Babljak je imalo 7 srpskih kuća i pravoslavnog popa. Za vreme austrijskih pohoda krajem 17. i početkom 18. veka crkva je sa celim selom bila razorena. Kasnije su je seljani obnovili i posvetili je Sv. Trojici. (danas ne postoji)

BANJA (MALIŠEVO)

Selo Banja kod Mališeva dobilo je ime po tamošnjem jakom toplom i lekovitom izvoru. Selo se prvi put pominje 1348. godine u Svetoarhanđelskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana. Iznad sela su postojale dve crkve, koje su seljani zvali Kiša i Druga Kiša. (danas ne postoji)

BANJE (KOSOVSKA MITROVICA)

Nedaleko od Kosovske Mitrovice nalazi se srpsko selo Banje, tako nazvano po nekoliko izvora tople vode.Kao srpsko selo prvi put se pominje u turskom popisu iz 1455. godine. Usred sela je postojalo staro crkvište na kojem su seljaci, između dva svetska rata, podigli novu crkvu. Prilikom gradnje, upotrebljavali su i kamenu plastiku sa stare crkve. Uz crkvu se nalazi staro i novo groblje, a najbolje su očuvani kameni nadgrobni spomenici iz 19. veka.

BANJE, BANJA RUDNICKA (SRBICA)

Nedaleko od Peći nalazi se srpsko selo Banje. U 13. veku kralj Stefan Uroš I darovao je ovo selo manastiru Gračanici, o čemu svedoči sačuvana darovnica. Seosku crkvu je podigao dvorjanin srpskog despota Đurđa - vlastelin Rodop, i posvetio je Sv. Nikoli. Tom prilikom vlastelin je crkvi darovao i zvona. Ona su sačuvana i danas se nalaze u Pećkoj patrijaršiji i Narodnom muzeju u Beogradu. Ktitor crkve Sv. Nikole sahranjen je u svojoj zadužbini i tu se nalazi njegova nadgrobna ploča. Između dva rata crkva je obnovljena, ali su je za vreme Drugog svetskog rata albanski fašisti opljačkali, a ikonostas su srušili i zatrpali ga kamenjem. Godine 1971. crkva je ponovo obnovljena. (danas ne postoji)

BANJICA (ISTOK)

U selu Banjica, nedaleko od Glogovca, na jednom kraju današnjeg muslimanskog groblja otkriveni su ostaci ranovizatijske crkve. Po predanju, ova crkva je u srednjem veku bila obnovljena i posvećena najvećem srpskom svetitelju - Svetom Savi.Prema turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo oko 30 srpskih kuća, na čelu sa seoskim popom. (danas ne postoji)

BANJSKA (KOSOVSKA MITROVICA)

Manastir Banjska sa crkvom posvećenom Svetom Stefanu sagrađen je izmedju 1313. i 1317. godine, kao zadužbina srpskog kralja Stefana Uroša II Milutina, jednog od najmoćnijih vladara iz dinastije Nemanjića i jednog od najmoćnijih vladara na Balkanu svoga doba. Milutin je Banjsku namenio sebi za grobnu crkvu i tamo je najpre i bio sahranjen. Međutim, posle Kosovske bitke 1389. godine njegovo telo je preneto u Trepču, a potom, 1460. godine, u bugarski grad Sofiju gde se i sada nalazi. I manastir je pratio sudbinu tela svog ktitora. Monumentalno zdanje sa crkvom, trpezarijom, bibliotekom, konacima i "palatom carskom", Banjska je počela da propada vrlo rano: početkom 15. veka požar je progutao knjige, a u drugoj polovini istog veka manastir je verovatno zapusteo. Putopisac Kuripešić zabeležio je da je po naredbi sultana manastir u 16. veku razoren jer su se u njemu sakupljali hrišćanski begunci iz turskog ropstva. Već skoro sasvim srušena crkva Svetog Stefana je u 19. veku adaptirana i pretvorena u džamiju i, kao takva, služila je do Prvog svetskog rata. Crkva je prvi put konzervirana 1939. godine, a drugi put 1990. godine kada je učinjena delimična rekonstrukcija. Manastir Banjska je jedan od retkih manastira sa očuvanom osnivačkom poveljom. Iz nje se vidi da je prilikom osnivanja manastiru priloženo ogromno vlastelinstvo od 75 sela i 8 katuna, sa ribnjacima, vodenicama i pčelinjacima. Kako je građevina bila predviđena za kraljevsku grobnicu, ukinuta je episkopija i manastir je proglašen za stavropigion - Carsku Lavru, četvrtu po rangu u državi (iza Studenice, Mileševe i Sopoćana). Gradnjom je rukovodio Danilo II, tadašnji banjski iguman a kasniji srpski arhiepiskop, inače blizak kraljev saradnik i poverenik, književnik, čovek velikog znanja i izgrađenog ukusa. Po srednjovekovnim izvorima i narodnoj tradiciji, Banjska je bila na glasu kao jedan od najlepših srpskih manastira. Izrađena je u čistoj raškoj graditeljskoj koncepciji koja je obavezno primenjivana prilikom gradnje kraljevskih mauzoleja od manastira Studenice Stefana Nemanje do manastira Svetih Arhanđela cara Dušana. Po izričitoj želji kralja Milutina, Banjska je građena po ugledu na manastir Studenicu. Tako hram ima oblik jednobrodne bazilike sa slepom kupolom. Istočna apsida je polukružna i izrazito monumentalna. U potkupolnom prostoru su bočni pevnički prostori iste visine kao glavni brod i samo malo istupaju iz glavne mase zida. Ulaz u crkvu sa zapadne strane bio je, takođe po raškom načinu, naglašen dvema monumentalnim kulama. Glavni ukras eksterijera predstavljao je raznobojni tesani kamen u žućkatoj, rumenoj i sivoj boji, kojim su bile obložene fasade. Raznobojni tesani kvaderi, raspoređeni kao šahovska polja, stvarali su utisak zasićene polihromije. U tradiciji romaničke stilizacije ukras fasada je kombinovan sa arhitektonskom plastikom, kojom su bili ukrašeni dovratnici, doprozornici i timpanon iznad portala. Timpanon je nekada krasila monumentalna sedeća figura Bogorodice sa malim Hristosom na krilu, izrađena na način na koji su raški umetnici interpretirali zapadne umetničke stilove - romaniku i gotiku. Ova Bogorodica se danas čuva u crkvi Sokolici, nedaleko od manastira Banjske, dok se delovi kamenog ukrasa manastirskih fasada nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu, Arheološkom muzeju u Skoplju, a nešto je ugrađeno u objekte sela oko Banjske. Glavni ponos Banjske bilo je čuveno "banjsko zlato", opevano u narodnoj pesmi i opisano u onovremenim putopisima. Činili su ga tanki zlatni listići kojima je oblagana pozadina fresaka, takođe po uzoru na mauzoleje prehodnih vladara - manastire Studenicu, Mileševu i Sopoćane. Danas je od tog živopisa očuvano samo nekoliko izbledelih fragmenata. Od ostalog blaga - ikona, rukopisa, srebrnih, pozlaćenih i zlatnih svećnjaka, kandila, kadionica, horosa, kojima je, po kazivanju kraljevog biografa Danila II, štedri kralj obdario svoju zadužbinu, nije sačuvano ništa. Jedini nalazi skupocenog nakita iskopani su slučajno, za vreme Prvog svetskog rata 1915. godine, iz groba kraljice Teodore, prve žene kralja Stefana Dečanskog i majke cara Dušana. To su dva zlatna prstena: prvi je ukrašen antičkom kamejom, a na glavi drugog je predstava dvoglavog orla i natpis: "Ko ga nosi, pomozi mu Bog". Prvi prsten se danas nalazi u posedu porodice poznatog kolekcionara Ljubomira Nedeljkovića, a drugi se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu.

BARANE (PEĆ)

Nedaleko od Peći smešteno je srpsko-albansko selo Barane. U vreme turskog popisa iz 1485. godine u Baranima je bilo preko 50 srpskih kuća, a postojao je i istoimeni manastir koji je već tada bio opusteo. U selu postoji mesto gde je nekada bilo srpsko groblje. (danas ne postoji)

BATUSE (PRIŠTINA) Blizu ušća reke Gračanice u Sitnicu, nedaleko od Prištine, nalazi se srpsko selo Batuse. Prvi očuvani pomen o njemu datira iz 1316. godine. Te godine srpski kralj Stefan Milutin darovao je Batuse manastiru Gračanici. U turskom popisu iz 1455. godine navodi se da selo ima preko 80 srpskih kuća i pravoslavnog sveštenika. U selu je postojala stara crkva, obnovljena 1936. godine. Godine 1986. srpski i crnogorski žitelji Batusa uputili su peticiju i pohodili skupštinu Srbije i Jugoslavije zbog nasilja koje su nad njima vršili tamošnji Albanci, njihovi susedi. (danas ne postoji)

BATUSA (ĐAKOVICA)

Nedaleko od Đakovice nalazi se selo Batuša. Godine 1330. srpski kralj Stefan Dečanski je selo i seosku crkvu Sv. Nikole darovao manastiru Dečanima, čiji je bio ktitor. U turskom popisu iz 1485. godine navodi se da u selu ima 47 srpskih kuća i jedan pravoslavni sveštenik. Godine 1868. tadašnji ruski konzul u Prizrenu zatekao je u Batuši svega 8 srpskih starosedelačkih porodica. Danas u Batusu nema nijednog Srbina. Na mesto pravoslavne crkve Albanci su podigli džamiju, uzevši materijal za građu sa nekadašnje crkve. (danas ne postoji)

BELA CRKVA (ORAHOVAC)

Blizu Orahovca nalazi se nekadašnje srpsko selo Bela Crkva. Pod današnjim imenom selo se prvi put pominje 1327. godine, u povelji Stefana Dečanskog manastiru Hilandaru. U selu su ostaci nekoliko hrišćanskih crkava. Najstarija je ranovizantijska crkva posvećena Sv. Vračima, uz koju je otkopana nekropola iz 12. veka.Druga je crkva Sv. Ilije, koja se pominje u Dečanskoj hrisovulji iz 1330. godine. U zaseku Popovići, koji je u 19. veku prešao u muslimansku veru, nalazila se crkva Sv. Jelene. Na brežuljku više sela postojala je i crkva posvećena Sv. Arhanđelu, u narodu poznatija kao Sveti Ranđo. Do godine 1975. u Beloj Crkvi kod Orahovca bilo je 30 srpskih kuća.

BELAJE (DEČANE)

Nedaleko od Dečana nalazi se selo Belaje. U srednjem veku Belaje je bilo srpsko selo, ali se pravoslavno stanovništvo održalo samo do sredine 19. veka. Iznad sela, u stenama Belajske planine, razbacane su monaške isposnice koje polaze od manastira Dečana i prostiru se u pojasu dugom desetak kilometara. Njihov tačan broj se ni sada ne zna. Najraniji pomen neke od ovih isposnica je krajem 13. veka. Najpoznatije su: Isposnica kralja Stefana Dečanskog, Isposnica svete Jelene, Isposnica svetog Jefrema (budućeg srpskog patrijarha) i Belajska isposnica. U srednjem veku u Belajskoj isposnici je bio smešten prepisivačko-književni centar. Među predmetima od zlata i srebra koji su se čuvali u riznici ove isposnice nalazila se jedna tamjanica vrhunske zlatarske izrade, kao i jedan izuzetno izrađen bokalčić. Sačuvan je i lep živopis iz 14. veka. (danas ne postoji)

BELICA (ISTOK)

U pisanim izvorima selo Belica se prvi put pominje 1485. godine, kada je rađen turski popis. Tada je imalo 25 srpskih domaćinstava. U selu se nalazi crkva Lazarica, kraj koje se na Vidovdan (28. juna) održava sabor. Stariji patron crkve je bio Sveti Đorđe. Crkva je verovatno podignuta u 14. veku. Potom je bila razorena, pa je obnavljana u 16, 17. i 18. veku. Stručna obnova izvršena je 1966-68. godine. Oko crkve su ostaci starog srpskog groblja. U albanskom delu sela su očuvani ostaci jednog crkvišta za koje se ne zna kome je bilo posvećeno i kada je crkva srušena. (danas ne postoji)

BELO BRDO (LEPOSAVIĆ) Belo Brdo se nalazi ispod najvišeg vrha na Kopaoniku. Prvi pisani pomen o ovom selu je iz 1438. godine kada je u njemu radio rudnik olova i srebra, a pri rudniku postojala veća dubrovačka naseobina. Negde u drugoj deceniji 16. veka, po dolasku Turaka, rudnik je zatvoren a naseobina je nestala. U naše doba rudnik je ponovo otvoren. U selu su ostaci srednjovekovnih okana, šljakišta i neispitano crkvište.

BELO POLJE (ISTOK)

Belo Polje je veliko selo kod mesta Istoka. Podeljeno je na srpsko i tursko naselje. Selo se prvi put pominje u povelji srpskog kralja Stefana Uroša I, izdatoj 1254/64. godine. U srpskom Belom Polju postoje ostaci pravoslavne crkve na mestu zvanom Crkvenjak. Po predanju, tu se nalazio manastir sa crkvom Sv. Spasa.(danas ne postoji)

BELO POLJE (PEĆ)

Na dva kilometara od Peći nalazi se srpsko selo Belo Polje. U turskom popisu iz 1485. godine u selu je zabeleženo ukupno 129 hrišćanskih obveznika, među kojima su poimence pomenuta dva pravoslavna popa i jedna kaluđerica udovica. U selu i njegovoj neposrednoj okolini postoje ostaci triju crkava. Prva je crkva Vavedenja Bogorodice, koja je podignuta 1868. godine na temeljima starije crkve, a uz materijalnu pomoć tadašnje ruske carice Marije Aleksandrovne. Ostaci druge crkve, koja je verovatno bila posvećena Bogojavljenju, nalaze se iznad sela, na brdu zvanom Krst. Iznad sela su i ostaci pećine Careve stolice, za koju predanje kaže da je bila isposnica neke carice. (danas ne postoji)

BELUĆE (LEPOSAVIĆ)

Na levoj strani Ibra, kod Leposavića, smešteno je selo Beluće. U najranijem sačuvanom, turskom popisu iz 1455. godine u Beluću je bilo 35 hrišćanskih kuća.U selu se nalaze ostaci crkve i staro groblje.

BERIVOJCE (NOVOBRDSKA KRIVA REKA)

Prvi put selo Berivojce se pominje u turskom popisu iz 1455. godine. Tada je imalo 22 srpskadomaćinstva. Verovatno je imalo i crkvu, jer se pominje pravoslavni pop. Na tri kilometara zapadno od sela nalazi se crkva Globarica, Đelija Globarička ili crkva Svetog Jovana koja se prvi put pominje u zapisu patrijarha Pajsija, početkom 17. veka. Iznad ulaza u naos crkve sačuvani su delovi ktitorskog natpisa iz kojeg se vidi da je bilo više ktitora. Crkva je stručno konzervirana i obnovljena 1966/67. godine, ali je ostala usamljena i bez opsluženja.

BILINCE (GNJILANE) Na desetak kilometara od Gnjilana nalazi se srpsko-albansko selo Bilince. U selu je porušena crkva nepoznatog svetitelja, a na brdu Kaljaja, iznad naselja, ruševine nekog velikog manastira. (danas ne postoji)

BILUSA (PRIZREN)

Nedaleko od Prizrena smešteno je albansko selo Biluša, koje je nekada bilo srpsko. U pisanim izvorima selo se prvi put pominje 1308/9. godine, u povelji kralja Stefana Milutina kojom se manastir Sv. Dimitrija u Biluši prilaže hilandarskom pirgu Hrusiji. Lokalitet ovog manastira, o kome govori Milutinova darovnica, do danas nije utvrđen.U blizini sela, na mestu koje se zove Kaluđerski krš, još se nalaze ostaci nekadašnje isposnice. Sedamdesetih godina 19. veka ruski konzul u Prizrenu zapisao je da je u selu Biluši zatekao srpski živalj, ali da neće proći ni deset godina kada će srpski jezik tu postati tuđim. (danas ne postoji)

BINAČ (VITINA)

Selo Binač kod Vitine se prvi put pominje 1019. godine, u povelji vizantijskog cara Vasilija II. Pretpostavlja se da je u to vreme sedište episkopije bio manastir Sv. Arhanđela Mihaila, poznat kao Binač. Poslednjeg duhovnika ovog manastira su 1867. godine zaklali Albanci u njegovoj manastirskoj ćeliji, a manastirsku zemlju su prisvojili.Današnji manastirski kompleks ima crkvu skromnih dimenzija, konake i zvonaru. Očuvan je mlađi sloj živopisa iz 16. veka, a od vrednih predmeta jedna kadionica iz 14. veka. U manastiru su nekada boravile 2 ili 3 monahinje.U selu i okolini se nalaze ostaci crkava Sv. Petke, Sv. Stefana i Sv. Nikole. Ovaj manastir je porušen posle 1999 godine. (danas postoje samo temelji)

BISTRAŽIN (ĐAKOVICA) Desetak kilometara istočno od Đakovice smešteno je selo Bistražin. Selo se prvi put pominje u Svetoarhanđelskoj povelji cara Stefana Dušana iz 1348. godine. Na bregu iznad sela, na starim temeljima, izmedju Prvog i Drugog svetskog rata podignuta je lepa i skromna seoska crkva. Ona je razorena i spaljena aprila 1941. godine, kada su Albanci spalili sva crnogorska sela u Metohiji. Oko crkve je srpsko groblje koje je poslednjih decenija često skrnavljeno od strane albanskih nacionalista. U selu više nema Srba. (danas ne postoji)

BISTRICA (LEPOSAVIĆ)

Selo Bistrica udaljeno je dvadesetak kilometara od Leposavića. Bistrica se prvi put pominje 1315. godine, u Svetostefanskoj hrisovulji kralja Stefana Milutina. U selu se nalaze ostaci crkve i staro groblje.

BOB (KAČANIK)

Selo Bob je udaljeno nepun kilometar od naselja Kačnik. Staro selo je uništeno u Austrijsko-turskom ratu 1689/90. godine. Na mestu koje se zove Crkva nalaze se ostaci crkvene građevine koja je imala dve faze gradnje: stariju - ranoviznatijsku, i noviju - iz srpskog poznog srednjeg veka (14 -15. vek). Uz crkvu je i staro groblje. Selo je sada albansko. (danas ne postoji)

BOGORODICA LJEVIŠKA (PRIZREN)

Crkva Bogorodice Ljeviške je katedralna crkva grada Prizrena i sedište prizrenske episkopije još od vremena vizantijske vladavine na ovim prostorima. Sagrađena je u 10. veku, kao jednostavna trobrodna bazilika u stilu vizantijske arhitekture, i posvećena je Uspenju Bogorodice. Crkva je verovatno stradala krajem 12. veka, u sukobima srpskog velikog župana Stefana Nemanje i vizantijskog cara Manojla Komnena. Oko 1214. godine Nemanjin naslednik na prestolu, Stefan Prvovenčani, priključio je prizrensku oblast srpskoj državi. Posle proglašenja samostalnosti srpske crkve 1219. godine i crkvene reorganizacije, arhiepiskop Sava I je na mesto grčkog episkopa postavio srpskog. Crkva je tada adaptirana, dok je temeljna obnova izvršena 1306/07. godine u vreme kralja Stefana Milutina, koji je priložio crkvi mnoga imanja i druge prihode. Posle proglašenja Srpske patrijaršije 1346. godine crkva Bogorodice Ljeviške je podignuta na rang mitropolije. Od Turaka je prvi put postradala 1455. godine, kada su joj oduzeta sva imanja. Posle Druge seobe Srba pod arhiepiskopom Arsenijem IV Šakabentom crkva je potpuno zapustela. Turci su joj dozidali minare i pregradili je iznutra, pretvorivši je tako u džamiju. Spolja i iznutra su je premalterisali i okrečili, obijajući freske da bi novi sloj maltera lakše prionuo. Bogorodica Ljeviška je ponovo postala hrišćanski hram nakon oslobodjenja Prizrena 1912. godine; minare je ukonjeno 1923. godine. Temeljna konzervacija i restauracija arhitekture i živopisa izvedeni su između 1950. i 1953. godine. Prilikom obnove u vreme kralja Milutina na temeljima stare crkve podignut je zapravo novi hram. Na spoljašnjem zidu, u centralnoj apsidi, sačuvan je natpis u opeci iz koga se saznaje da su obnovom rukovodili prizrenski episkopi Damjan i Sava - budući arhiepiskop Sava III, a da su protomajstori bili Nikola i Astrapa. Pretpostavlja se da je Nikola bio protomajstor graditelj, a Astrapa vodja slikarske tajfe. Pred graditelje je bio postavljen složen zadatak: na osnovi stare bazilike trebalo je podići građevinu koja ističe graditeljske ideale novog vremena - centralni plan, složen sistem svodova i višekupolnu artikulaciju najviših zona. U tom spajanju koncepcija došlo je do deformacije plana jer dva reda novih stubova stvaraju utisak bazilike unutar građevine. Prostor ispred apside je izdužen i prekriven plitkom slepom kalotom. Središnji prostor crkve natkriljen je velikom kupolom na dosta visokom tamburu, a u uglovima su postavljena još četiri mala kubeta. Zbog raznih nivoa kupola, kao i snažno istaknutih kalkana, hram spolja deluje veoma živopisno. Sa zapadne strane crkve sagradjena je otvorena spoljašnja priprata sa kapelama na spratu. Između njih se izdiže lak i vitak zvonik. Fasade su zidane kombinacijom žute sige, crvene opeke i beličastog maltera, te svojim bojama upotpunjuju bogati život majstorski komponovanih oblika. I slikari su bili na visini zadatka. Ne dirajući freske poznog komninskog stila, koje su preostale iz starije građevine (Svadba u Kani i Isceljenje slepog, sada u Narodnom muzeju u Beogradu), ostvarili su slikanu celinu u najčistijem klasicističkom stilu renesanse Paleologa. Mada je veliki deo ovih fresaka uništen, ipak se može rekonstruisati prvobitan raspored pojedinačnih figura, scena i ciklusa. Kao i u ostvarenju graditelja, i u slikarskom delu se oseća dvojakost zadatka koji je trebalo rešavati. Slikar stalno ispoljava težnju da sačuva monumentalnost celine, a da ispoštuje želju programskog savetnika, verovatno episkopa Save, i uvede novi stil likovnog predstavljanja koji je tražio puno detalja, puno učesnika u kompoziciji, mnoštvo simbola i atributa uz naslikane likove. Zograf je ipak uspeo da pomiri te dve težnje i da stvori izuzetno veliki broj fresaka i ciklusa, koje ne deluju pretrpano. U centralnoj kupoli je naslikan Hristos Pantokrator, a u bočnim kupolama drugi Hristovi vidovi (Emanuil, Hristos u svojim godinama, Starac dana i Jerej). U tamburu su prikazani proroci, u pandantifima jevanđelisti sa personifikacijama božje mudrosti. U oltarskoj apsidi se nalazi monumentalana predstava Bogorodice Orante i, ispod nje, Poklonjenje Agnecu. U višim zonama naosa i bočnih brodova sačuvani su delovi ciklusa Velikih praznika, Čuda, Parabola i Muka Hristovih, kao i Vaseljenski crkveni sabori. U donjoj zoni su stojeće figure svetih ratnika, svetih lekara, mučenika, pustinožitelja i svetih žena. U jugoistočnoj kapeli je ciklus posvećen Svetom Nikoli. Unutrašnjom pripratom dominiraju portreti ktitora kralja Milutina i njegovih svetorodnih predaka: od portreta Milutinovog oca - kralja Uroša I - ostao je samo natpis, dok su bolje očuvani likovi Simeona Nemanje, arhiepiskopa Save I, Stefana Prvovenčanog i verovatno Stefana Dečanskog, tadašnjeg prestolonaslednika. Uz razvijenu kompoziciju Strašnog suda, punu neobičnih detalja, na zapadnom zidu i na svodovima u spoljašnjoj priprati naslikani su portreti srpskih arhiepiskopa i prizrenskih episkopa. Sačuvane su još predstava Prefiguracije Bogorodice, ilustracija pesme Proroci su te odozgo nagovestili i Loza Jesejeva. Teološki učeno, klasicistički strogo u odnosu između figure i teksta, i narativno u slikarskom jeziku, slikarstvo crkve Bogorodice Ljeviške je prvi put u Srbiji izrazilo nova teorijska shvatanja kako u pogledu rasporeda, izboru tema i teološkoj interpretaciji, tako i u većem otvaranju slikarstva prema neposrednim impulsima života. Ovaj hram je pod zastitom Nemackog Kfora, ali je uprkos toj činjenici ovaj hram bio u plamenu 17. marta 2004. godine. (danas je pod zaštitom UNESKO-a)

BOGOŠEVCI (PRIZREN)

Prvi put Bogoševci se pominju uSvetoarhanđelskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana iz 1348. godine. U selu postoje ostaci dveju crkava. Crkva Svetog Nikole se nalazi na seoskom groblju. Živopis crkve je delo seoskih majstora sa kraja 16. i početka 17. veka. U crkvi se čuva jedan izuzetno redak i vredan primerak viseće kadionice iz 14. veka. U zaseoku Peičići nalazi se hram Uspenja Bogorodice. U hramu se nalazio antimins sa svojeručnim zapisom patrijarha Arsenija IV. Na kraju zapisa stoji godina 1725, pa se pretpostavlja da je crkva verovatno tada i sagrađena. (danas ne postoji)

BORČANE (LEPOSAVIĆ)

Na desetak kilometara od Leposavića smešteno je staro selo Borčane. Borčane se prvi put pominje u Svetostefanskoj hrisovulji srpskog kralja Stefana Milutina iz 1315. godine.Na bregu iznad sela, na temeljima starije građevine, u 19. veku je podignuta crkva.

BOSTANE (Novo Brdo)

Ovaj nekada najveći srednjovekovni grad od koga je kao uspomena ostala kula na vrhu planine u sebi je imao 7 crkava od kojih su 5 bile pravoslavne i 2 katoličke. Nakon turske invazije na ovaj grad najveća crkva biva pretvorena u dzamiju a ostale bivaju uništene. Srpsko selo Bostane, u podnožju Novog Brda kod Gnjilana, prvi put se pominje 1432. godine. Na padini iznad sela se nalazila Saška (Latinska) crkva, koju su u srednjem veku podigli članovi dubrovačke trgovačke kolonije i poznati novobrdski rudari. U crkvi su otkrivene porodične grobnice i jedna ostava srebrnog nakita. Crkva je stradala verovatno krajem 17. veka. Druga crkva se nalazi u samom selu. Podignuta je polovinom 19. veka a posvećena je Bogorodici. Prilikom gradnje korišćen je materijal sa stare novobrdske crkve, koju su Turci razorili odmah po zauzeću tvrđave. Oko crkve je i staro srpsko groblje.

BRADAŠ (PODUJEVO)

Veliko srpsko naselje Bradaš kod Podujeva pominje se prvi put u turskom popisu iz 1455. godine. Tada je imalo 36 srpskih kuća i dva popa, da bi sredinom 18. veka počeli da ga naseljavaju Albanci. Njihov sadašnji rod Brkići bili su Srbi koji su potom primili islam. Nekada je Bradaš imao tri crkve, dok danas postoji samo jedno crkvište. Zna se da je u 19. veku sa najveće bradaške crkve uziman materijal, koji je dovlačen za zidanje velike Pašine vodenice. Ostaci druge dve crkve sada seljacima služe kao majdani kamena. (danas ne postoji)

BRAINA (PODUJEVO)

O selu Braina kod Podujeva postoji više pisanih pomena iz srednjeg veka. Najraniji pomen datira iz 1355. godine, kada je srpski car Stefan Uroš IV darovao metohiju Prečiste Brainase ruskom manastiru Sv. Pantelejmona na Svetoj Gori. U turskim popisima iz 1455, 1477. i 1487. godine navodi se da u Braini ima 67 srpskih kuća. U 14. veku u selu su postojale tri crkve. Namesto njih, sada se u selu nalaze ostaci jedne crkve zarasle u šiblje i korov, temelji crkve koja je možda bila posvećena Svetom Nikoli i staro srpsko groblje, oskrnavljeno u Drugom svetskom ratu. (danas ne postoji)

BRVENIK (PODUJEVO)

Dvadesetak kilometara od Podujeva, pod brdom Brvenik, smešteno je istoimeno selo. U srednjem veku tu se nalazio značajan rudnik obojenih metala, koji je sredinom 15. veka opusteo. Iznad sela su ostaci starog grada Brvenika, sa crkvištem u središtu. Narod ovaj grad zove Musin Grad i vezuje ga za porodicu zeta srpskog kneza Lazara - čelnika Musu i njegove sinove, koji su poginuli na Kosovu 1389. godine, braneći srpsku državu od Turaka. (danas ne postoji)

BRNJAK (IBARSKI KOLAŠIN)

Brnjak kod Ibarskog Kolašina je veliko srpsko selo raštrkanog tipa, sa mnoštvom zaselaka. U srednjem veku tu je bilo omiljeno lovište srpskih kraljeva. U istoriji je ovo mesto najpoznatije po dvorcu srpske kraljice Jelene, žene kralja Stefana Uroša I, koja je rodom bila iz francuske loze Anžujaca. Sa njenim dvorcem tradicija povezuje brojne ruševine u okolini mesta. U turskom popisu iz 1455. godine kaže se da Brnjak ima 30 srpskih kuća. Prema zapisima iz kasnijeg turskog doba, u blizini manastira Svetog Petra Koriškog i njegove isposnice pronađene su mošti ovog pustinjaka i svetitelja. Srpski seljaci su ih krišom preneli u manstir Crna Reka u Sjenici i tako ih sačuvali da ne budu spaljene od obesnih susednih Arbanaca. U selu se nalazila crkva Sv. Nedelje od koje su danas ostale samo ruševine.

BRNJAČA (ORAHOVAC)

U Podrimlju, nedaleko od Orahovca, nalazi se srpsko selo Brnjača. Najstariji pomen o ovom selu je u Dečanskoj hrisovulji iz 1330. godine, kada je ono izgleda bilo zaduženo za brigu i uzgoj kraljevih pasa. U turskom popisu iz 1485. godine pominje se da u selu ima 40 srpskih kuća. Brnjača je sada seoce sa 5-6 kuća i crkvom Sv. Nedelje koja je postojala još u 14. veku. Crkva je više puta stradala i obnavljana je u nekoliko navrata, a poslednji put 1975. godine. Sa zapadne fasade crkve skinuta su dva reljefa iz 16. veka, koji se sada čuvaju u Narodnom muzeju u Beogradu.

BROD (DRAGAŠ)

Šarplaninsko selo Brod, kod Dragaša, prvi put se pominje u Svetoarhanđelskoj povelji iz 1348. godine. Tada je bilo naseljeno hrišćanskim življem, dok je danas najveće muslimansko selo srpskog govornog područja u toj župi. U selu su nekada postojale tri crkve. Crkva Sv. Dimitrija, kojoj danas nema ni traga, po predanju je bila i manastir i vladičanska stolica. Uz crkvu Sv. Pantelejmona se nalazilo groblje na kome je, sredinom 19. veka, sahranjena poslednja Srpkinja iz sela. Crkva Sv. Nikole se teškom mukom održala sve do 1861. godine, dok su freske na njenim razrušenim zidovima bile očuvane do 1937. godine. Ispod sela, na mestu današnjeg stočnog groblja, nalazilo se staro hrišćansko groblje.

BROD (UROŠEVAC)

Prvi pisani pomen o selu Brodu kod Uroševca datira iz 1455. godine. U turskom popisu, koji je tada urađen, pobrojano je 38 srpskih kuća, sa seoskim popom na čelu spiska.Pored sela su ruševine crkve Sv. Petra. U samom selu nalaze se ostaci srpskog groblja, koje je sačuvano zaslugom albanskog roda Smailaja, čiji su preci takođe tu sahranjeni. Selo je danas albansko.

BRODOSAVICE (DRAGAŠ)

Selo Brodosavice kod Dragaša pominje se prvi put u povelji kralja Stefana Dečanskog iz 1330. godine. Iako je potpuno islamizovano u 17. veku, do danas je zadržalo svoj prvobitni srpski naziv. Iznad sela su ostaci neke veće crkve, koja je mogla biti i manastir. Po okolnim brežuljcima rasejane su ruševine malog srednjovekovnog grada Zinovo.

BRUT (DRAGAŠ)

Danas je Brut kod Dragaša čisto alabansko selo. Na mestu Vakuf sačuvano je staro srpsko groblje sa srušenom crkvom.

BUBE (IBARSKI KOLAŠIN)

U Ibarskom Kolašinu smešteno je srpsko selo Bube, koje se ne pominje u starim pisanim izvorima. Na seoskom groblju sačuvani su srpski nadgrobni spomenici rađeni na način koji se sreće u slivovima reka Ibra, Raške i Studenice. Iznad sela se nalaze ostaci glavne seoske crkve i crkvenog doma.

BUDISAVCI (KLINA)

U Hvosnu, dvadesetak kilometara od Peći, nalazi se selo Budisavci.Najraniji pomen o Budisavcima datira iz 1455. godine, kada su, po turskom popisu, u selu postojala 32 srpska i jedno muslimansko domaćinstvo. Manastir Budisavci sa crkvom Sv. Preobraženja sagrađen je u prvoj polovini 14. veka, ali je verovatno brzo postradao jer ga je već 1568. godine obnovio patrijarh Makarije. Živopis crkve je toliko oštećen da od prvobitnih fresaka iz 14. veka gotovo nema vidljivih ostataka. Samo je delimično sačuvano slikarstvo iz vremena Makarijeve obnove. Iz manastira Budisavci potiče ikona Preobraženja Gospodnjeg, koja se sada čuva u Narodnom muzeju u Beogradu. (danas ne postoji)

BUČANE (PEĆ)

Selo Bučane se prvi put pominje u turskom popisu iz 1485. godine. Tada je bilo podeljeno na Gornje i Donje Bućane, i ukupno je imalo više od 50 srpskih domaćinstava. Godine 1806. četrnaest srpskih porodica iz seoskog bratstva Stojkovića je prešlo u islam, a ostali bratstvenici su se u tri partije iselili u Srbiju, Crnu Goru i Zahać kod Peći. U selu postoji staro groblje sa više od 50 spomenika i ostaci crkvišta. (danas ne postoji)

VAGANEŠ (KOSOVSKA MITROVICA)

Staro selo Vaganeš kod Kosovske Kamenice dobilo je ime po slovenskoj reči "vagan" - što znači sud za merenje žita. Vaganeš se prvi put pominje 1435. godine u dubrovačkim trgovačkim knjigama. Godine 1355. iznad sela je podignut manastir posvećen Svetoj Bogorodici. Sačuvana su dva ktitorska natpisa vlastelina Dabižava, koja svedoče o vremenu gradnje, kao i oko 20 kvadratnih metara freskog slikarstva. Crkva je konzervirana 1963. godine. Oko nje se nalaze ostaci srednjovekovnog i novijeg srpskog groblja.

VELEŽA (PRIZREN)

U Prizrenskom podgoru nalazi se selo Veleža, koje je danas naseljeno albanskim stanovništvom. Godine 1348, kada se Veleža prvi put pominje u darovnici cara Stefana Dušana manastiru Sv. Arhanđela kod Prizrena, selo je bilo srpsko i u njemu se nalazila pravoslavna crkva. Krajem 19. veka, prema zapisu ruskog konzula u Prizrenu, selo je imalo 8 srpskih i 3 latinske kuće. Danas se u blizini sela nalaze ostaci stare crkve Svete Prečiste, sa srpskim grobljem.

VELIKA HOČA (ORAHOVAC)

Selo Velika Hoča, koje se nalazi nedaleko od Orahovca, spada u red najstarijih srpskih naselja u Metohiji. Velika Hoča se prvi put pominje u darovnom pismu Stefana Nemanje Hilandaru, iz 1198/9. godine. Zna se da je 15. veku imala svoj trg. U selu se očuvao veliki broj crkava. Jedna od najstarijih je crkva Sv. Nikole, sagrađena u 13. veku, a obnovljena u 16. veku. Crkva Sv. Jovana i crkva Sv. Stefana potiču iz 14. veka i obe su obnovljene u 16. veku. U selu se nalaze i tri crkve iz novijeg vremena, a očuvani su ostaci još pet crkava. Od doba cara Stefana Dušana vinogradi Velike Hoče pripadaju manastiru Dečani, čiji monasi i danas koriste iste vinarske podrume u selu. Do agresije NATO-a na Kosovo 1999. godine u naselju Velika Hoča nije bilo nijedne albanske kuće.

VITINA KOSOVSKA (KOSOVSKO POMORAVLJE)

Prvi pisani pomen Vitine je iz 1258. godine, kada je bugarski car Konstantin Tiha Asen darovao ovo selo od 1867 duša manastiru Sv. Đorđa kod Skoplja. U turskom popisu iz 1455. godine stoji da selo ima 104 srpske kuće i hrišćanskog popa. U selu postoji crkva brvnara iz 1785. godine i kamena crkva iz 1865. godine. U Vitini danas živi nekoliko srpskih porodica.

VOJSILOVICA (PRIŠTINA)

Nedaleko od manastira Gračanice u 14. veku je sagrađen manastir Vojsilovica. Po predanju, podigla ga je srpska kraljica Simonida koja je bila grčka "vasiljevica" - carska kćer, po čemu je manastir i dobio ime. Ne zna se tačno da li je bio posvećen Svetom Vasiliju Velikom ili Rođenju Bogorodice. Iz tog vremena sačuvan je samo manastirski tipik. U 16. veku u manastiru je postojala jaka prepisivačka radionica. Sačuvano je nekoliko prepisa, sa brojnim zapisima srpskog patrijarha Pajsija. Njegov poslednji zapis je iz druge polovine 18. veka, a govori o zapusteloj Vojsilovici i prelasku njenih duhovnika u Gračanicu. Katolici iz susednog Janjeva preneli su kamenove iz Vojsilovice za izgradnju svoje crkve posvećene Sv. Nikoli. Drugi deo odneo je prištinski paša u 19. veku za izgradnju svoje vodenice i valjaonice. Ostaci ruševina i manstirski prostor Vojsilovice danas su zaštićeni zakonom. (danas ne postoji)

VRANIŠTE (DRAGAŠ)

Nekada pravoslavno, a sada muslimansko selo srpskog govornog jezika, Vranište se prvi put pominje u Arhanđeoskoj povelji cara Stefana Dušana iz 1348. godine. Zna se da je početkom 20. veka u selu još živela jedna pravoslavka, kojoj su njeni poislamljeni sinovi odredili kutak u sobi gde će na svoj način obavljati hrišćanski obred. U Vraništu su sačuvani ostaci starog hrišćanskog groblja i tri crkvišta. Izvan sela se nalaze ostaci crkve za koju se misli da je bila manastir.

VRAČEVO (LEPOSAVIĆ)

Selo Vračevo kod Leposavića dobilo je ime po crkvi Sv. vrača Kuzmana i Damjana. Prema nesigurnim podacima, crkva je podignuta 1316. godine, ali je već posle Kosovske bitke 1389. godine bila potpuno spaljena. Obnovljena je u drugoj polovini 16. veka, ali je u narednim vekovima više puta ponovo rušena, paljena i pljačkana. Iznova je sagrađena 1860. godine, a 1863. godine pri njoj je otvorena prva srpska škola sa kuhinjom u ovim krajevima. Poslednji put crkva i škola su pljačkane i paljene 1912. godine, za vreme Balkanskog rata.

VRBNICA (PODUJEVO)

U srednjovekovnom selu Vrbnica kod Podujeva postojao je manastir Sv. Mine. Po turskom popisu iz 1455. godine u njemu su još revnovala tri kaluđera, a pominje se i seoski pop. I selo i manastir su kasnije zapusteli.

VRBOVAC (VITINA)

U srpskom selu Vrbovac kod Vitine postojala je u srednjem veku crkva koja je kasnije razrušena. Na njenim temeljima je u 19. veku sagrađena crkva Sv. Dimitrija, u koju je uklopljen sačuvani deo freske iz oltarske apside stare crkve. Srpski pesnik Milan Rakić, koji je početkom 20. veka službovao u Prištini kao vicekonzul, zabeležio je u svom izveštaju da su Albanci "6. jula 1907. godine obili crkvu, sve ikone pokršili i polomili, haljine svešteničke i knjige pocepali, srebrne stvari kao krstove i putir i drugo odneli sa sobom i na taj način opustošili crkvu". Posle ovog pustošenja, a zbog sve učestalijih napada inovernika, meštani Vrbovca su oko crkve podigli masivan zid. Danas ovo selo Srbi sve više napuštaju pod albanskim zulumom.

VRELA (ISTOK)

Prvi pomen Vrela kod Istoka datira iz 1397. godine, kada je srpska kneginja Milica priložila manastiru Dečanima vreoski zaselak. U popisu iz 1485. godine pominje se tamošnji manastir Bogorodice Hvostanske, sa pet kaluđera u njemu. Jedno vreme manastirom je upravljao budući srpski patrijarh Makarije Sokolović. U blizini manastira se nalaze ostaci bezimenog utvrđenja, a visoko u stenama Crvenog Krša je otkriveno nekoliko isposnica. (danas ne postoji)

VUČITRN

Grad Vučitrn je današnje opštinsko središte na Kosovu. Od srednjeg veka ovaj grad je bio važan centar trgovine sa Dubrovnikom. U njemu se nalazio dvor gospodara Vuka i Đurđa iz srpske vladarske kuće Brankovića. Tokom 14. i 15. veka u gradu je bilo smešteno središte turske upravne vlasti. U popisima koji su radjeni početkom 16. veka pominje se da je u vučitrnskom sandžaku bilo "ukupno manastira i crkava 52". Jedno vreme Vučitrn je bio i sedište srpske mitropolije. Prema narodnom predanju, na mestu današnjeg muslimanskog hamama i tekije nalazila se pravoslavna crkva. Danas u Vučitrnu postoji crkva Sv. Ilije, koja je podignuta 1834. godine. Ona je dosta ukopana u zemlju da ne bi prelazila visinu koju su turske vlasti propisivale za hrišćanske bogomolje. U ovom gradu danas nema Srba. (danas ne postoji)

GLOBOČICA (KAČANIK)

Selo Globočica kod Kačanika prvi put se pominje 1389. godine, kada ga je gospodar Andrejaš, sin kralja Vukašina i brat Marka (Kraljevića), priložio manastiru Sv. Andrije kod Skoplja.Selo je bilo slovensko, sa pravoslavnim življem i crkvom Sv. Nikole, koja je kasnije uništena do temelja. U Globočici danas više nema Srba.

GNJILANE

Grad Gnjilane je današnje upravno središte Gornje Morave. U srednjem veku grad se zvao Morava i bio je veliki trgovački i zanatski centar. U Gnjilanu su često boravili srpski vladari, pa je i prvi pisani pomen o njemu, iz 1342. godine, neposredno vezan za boravak kralja Stefana Dušana. Pod današnjim imenom grad se prvi put pominje krajem 14. veka u povelji srpske kneginje Milice, žene kneza Lazara. U turskom popisu iz 1455. godine navodi se da u Gnjilanu ima 41 srpsko domaćinstvo, na čelu sa popom. Od srednjeg veka u Gnjilanu je postojalo nekoliko crkava. Jedna crkva je verovatno bila posvećena Sv. Petki, pošto se mesto gde se nalazila još dugo po njenom rušenju zvalo Petkovce. Manastir Sv. Jovana imao je brojno bratstvo, što potvrđuju ostaci dosta velikog kaluđerskog groblja. Sredinom 18. veka Turci su razorili manastir i na tom mestu osnovali sadašnju varoš. Godine 1861. na temeljima starije, omanje crkve u centru Gnjilana, sagrađena je velika crkva Sv. Nikole. Ona je više puta stradala u požarima, a jednom je izgorela do temelja. Poslednji put je obnovljena 1983. godine. Danas se u njoj čuva lepa zbirka ikona, knjiga i crkvenih sasuda. Posle 1999. godine u ovom gradu živi jedva pedesetak Srba od 15.000 koliko ih je bilo pre 1999. godine.

GODANCE (GLOGOVAC)

Na desetak kilometara od Glogovca nalazi se albansko selo Godance. Pod nešto drugačijim imenom ono se prvi put pominje 1365. godine u darovnici srpskog gospodara Vuka Brankovića manastiru Hilandaru na Svetoj Gori. U turskom popisu rađenom 1455. godine zapisano je da u selu živi 30 srpskih porodica, sa pravoslavnim popom. Do 17. veka Godance je imalo srpsku crkvu. (danas ne postoji)

GOJBULJA (VUČITRN)

U podnožju Kopaonika smešteno je srpsko selo Gojbulja. Po turskom popisu iz 1455. godine selo je imalo 33 srpske kuće i crkvu koja je verovatno bila posvećena Svetoj Petki.Na temeljima te stare crkve, koja se nalazi na seoskom groblju, godine 1986. podignuta je i osveštana nova crkva Sv. Petke.

GORAŽDEVAC (PEĆ) Nedaleko od Peći nalazi se srpsko selo Goraždevac. Goraždevac se prvi put pominje u povelji kralja Stefana Prvovenčanog izdatoj oko 1220. godine manastiru Žiči. Po turskom popisu iz 1485. godine zabeleženo je da u selu ima 28 srpskih kuća, među kojima i dom srpskog popa. U selu se nalazi najstarija crkva brvnara u Srbiji, podignuta u 16. veku. Posvećena je Sv. Jeremiji. Na ikonostasu su sačuvane dveri iz 16. veka, a u crkvi nekoliko ikona, knjiga i sveštenih sasuda. Godine 1926. u blizini stare crkve je sagrađena nova crkva, posvećena Pokrovu Sv. Bogorodice.

GORIOČ (ISTOK)

Istok je sadašnje opštinsko središte u Metohijskom podgoru.Pod istim imenom se prvi put pominje 1348. godine, u povelji srpskog cara Stefana Dušana manastiru Sv. Arhanđela kod Prizrena. U naselju i njegovoj neposrednoj okolini sačuvani su ostaci nekoliko sakralnih objekata. Usred naselja su ostaci stare srpske crkve i hrišćanskog groblja. Nova crkva, posvećena Sv. Apostolu Petru i Pavlu, podignuta je 1929. godine. Krajem 1943. i početkom 1944. godine, albanski fašisti su je pretvorili u svojevrstan logor, u kome su mesecima danonoćno držali zatočene Srbe iz Istoka i obližnjih sela. Iz crkve su ih potom internirali u političke i radne logore po Albaniji i Italiji. Iznad Istoka, na mestu Bela stena, nalazi se manastir Gorioč, koji je metoh manastira Dečana. Po predanju, istočki manastir je podigao Stefan Dečanski i posvetio ga Svetom Nikoli u znak zahvalnosti svetitelju što mu je na tom mestu iscelio "ogorele oči". Otud manastiru i ime "Gori-oč(i)" ili "Ogori-oč(i)". Na mestu stare crkve Sv. Nikole, koja nije sačuvana, u 16. veku je sagrađena nova crkva. U toku Drugog svetskog rata i Gorioč je služio albanskim fašistima kao zatvor za Srbe i Crnogorce. Marta 1983. Albanci su pokušali da u Gorioču siluju sedamdesettrogodišnju kaluđericu. U crkvi Sv. Nikole sačuvana je zbirka od 11 ikona sa zapisima iz 16, 17. i 18. veka. Manastir je imao bogatu zbirku srpskih srednjovekovnih rukopisnih knjiga, koje su sredinom 19. veka prenete u Rusiju i danas se čuvaju u Državnoj javnoj biblioteci u Lenjingradu.

GORNJA BITINJA (UROŠEVAC)

Selo se prvi put pominje u turskom popisu uz 1455. godine kao veliko naselje sa 47 srpskih kuća i dva seoska popa. U selu se nalazila stara crkva posvećena Svetom Đorđu. Prema očuvanom delu zapisa u apsidi, ktitorka je bila izvesna Jelena. U podu crkve su ostale dve mermerne ploče sa klesanim ornamentima i kraćim zapisom, koje podsećaju na ploče mozaičkog poda crkve kralja Milutina u Hilandaru. Na ostacima ove crkve je 1920. godine izgrađen novi hram. U crkvi Svetog Đorđa je najverovatnije bilo sačuvano poznato Prizrensko jevanđelje na pergamentu iz 13. veka sa 36 minijatura. Narodna biblioteka u Beogradu je otkupila ovo jevanđelje od skopskog antikvara Haxi Jordana, koji ga je pronašao. Prilikom nemačkog bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. godine jevanđelje je izgorelo u velikom požaru. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

GORNJA NERODIMLJA

Gornja Nerodimlja je staro i veliko selo. Prvi put se pominje u Gračaničkoj povelji srpskog kralja Stefana Uroša Milutina iz 1311-1316. godine. U Nerodimlji se nalazio dvorac Stefana Dečanskog, u kome je 1330. godine pisana Dečanska hrisovulja. Car Dušan i car Uroš imali su svoje dvorove u obližnjoj tvrđavi Gornji i Donji Petrič, i odatle su izdali mnoge povelje, pisma i druga akta. U porti nerodimljske crkve Svetih Arhanđela 1321. godine je umro kralj Stefan Uroš Milutin i odatle je bio prenet u svoju zadužbinu - manastir Banjsku. U Nerodimlju je 1371. godine umro i poslednji potomak iz loze Nemanjića - car Uroš. Godine 1705. njegovo telo je preneto u fruškogorski manastir Jazak. Po turskom popisu iz 1455. godine u Nerodimlju je bilo 71 srpsko domaćinstvo i dva pravoslavna popa. U selu se nalazi nekoliko hramova i crkvišta. Manastir i crkva Svetih Arhanđela potiču iz 14. veka, a obnovljeni su 1700. godine. Do pre 1975. godine iznad crkve je raslo gorostasno stablo crnog bora, koje je, prema predanju, svojom rukom zasadio kralj Dušan 1336. godine.Iznad Gornje Nerodimlje, u jednom zaseoku, nalazi se crkva Uspenja Svete Bogorodice ili manastir Svetog Uroša. Po tradiciji, manastir je krajem 14. veka podigla carica Jelena na grobu svog jedinca cara Uroša. Iz ove crkve prenete su careve mošti u JazakU selu se još nalaze ostaci crkve Svetog Nikole i temelji triju crkava nepoznatih svetitelja. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

GORNJA PAKAŠNICA (PODUJEVO)

Pakaštica se prvi put pominje u turskom popisu iz 1455. godine, kada su Gornja i Donja Pakaštica činile jedno selo sa 33 srpske kuće na čelu sa seoskim popom. Do 1878. godine u selu je bilo više srpskih kuća. U 15. veku u Gornjoj Pakaštici je postojala pravoslavna crkva. Godine 1986. u obe Pakaštice ostala su još samo dva srpska domaćinstva. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

GORNJE SELO (PRIZREN)

Gornje Selo se prvi put pominje u svetoarhandjelskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana iz 1348. godine. U selu se nalazi grobljanska crkva Svetog Đorđa. Delom očuvane freske rad su prizrenskih majstora iz 16. i 17. veka. Sačuvano je i nekoliko dosta oštećenih ikona iz 17. veka. Zanimljiv je timpanon nad južnim vratima. Rađen je u jednom komadu kamena, na kome su u plitkom reljefu uklesani rascvetali krst i dve simetrično postavljene ptice. Ovaj timpanon predstavlja daleki i pozni odsjaj nekada bogato skulptovanih srednjovekovnih portala. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

GOTOVUŠA (UROŠEVAC)

Gotovuša se prvi put pominje u turskom popisu iz 1455. godine kao veliko selo sa 64 srpske kuće i pravoslavnim popom.U selu postoji crkva Svetog Nikole iz druge trećine 16. veka. Ranije je verovatno bila posvećena Svetom Dimitriju ili hramu Svetog Spasa.Druga gotovuška crkva je posvećena uspenju Bogorodice.Iznad sela, u blizini stare tvrdjave Zidovce, stoje tragovi neke stare crkve. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine.

GRMOČEL (DEČANI)

Nedaleko od Dečana nalazi se selo Gramočel. Gramočel se prvi put pominje u Dečanskoj hrisovulji iz 1330. godine kao jedno od najbrojnijih dečanskih sela sa 90 kuća i skoro 300 muških osoba. U turskom popisu 1485. godine zapisana su 52 srpska domaćinstva na čelu sa pravoslavnim popom. Na današnjem groblju Albanaca katolika sačuvani su temelji pravoslavnog manastira, a na gramočelskom romskom groblju mogu se videti ostaci starog srpskog groblja. (danas ne postoji)

DABIŠEVCE (PRIŠTINA)

Selo Dabiševce udaljeno je oko dvadeset kilometara od Kosovske Kamenice. Selo je verovatno dobilo ime po Dabižavu, vlastelinu koji je 1354/55. godine nedaleko odatle podigao Bogorodičinu crkvu. Albanci su ovde počeli da se doseljavaju od 1730. godine. Krajem 19. veka u selu je još postajala napuštena pravoslavna crkva sa očuvanim ktitorskim natpisom. (danas ne postoji)

DEVIČ (DRENICA)

Manastir Devič se nalazi pod glavnim vencem istoimene planine u Metohiji. Predanje kaže da je manastir podigao srpski despot Đurađ Branković oko 1434. godine, na mestu gde je četiri godine ranije sahranjen pustinožitelj Joanikije Devički. Po istoj tradiciji, despot je crkvu posvetio Vavedenju Presvete Bogorodice, u spomen ozdravljenja svoje kćeri - device. Za vreme Prvog svetskog rata, posle odstupanja srpske vojske preko Albanije 1915. godine, Austrijanci su uz pomoć domaćih begova opljačkali manastir. Početkom Drugog svetskog rata albanski fašisti su minirali, razorili i spalili ceo manastirski kompleks. Tom prilikom je potpuno uništena i manastirska biblioteka sa više od stotinu rukopisnih knjiga. Sa obnovom sadašnje crkve i manastirskih zgrada počelo se 1947. godine, zaslugom igumanije Paraskeve. U tim naporima igumaniju su ometali albanski teroristi koji su i nju i njeno sestrinstvo nebrojeno puta fizički napadali i prebijali, rušeći, paleći i pljačkajući manastirsku imovinu. Uprkos tome, za četiri decenije Paraskevinog igumanovanja, manastir Devič je skoro vaskrsao iz pepela. Zbog sve učestalijih albanskih pritisaka, osamdesetih i devedesetih godina 20. veka preko 500 srpskih domova se iselilo iz okoline Deviča. Manastir je porušen posle 1999. godine i ponovo sagrađen. Danas u njemu boravi nekoliko monahinja, a manastir čuva kosovska policija.

DESIVOJCE (NOVOBRDSKA KRIVA REKA)

Selo Desivojce udaljeno je oko deset kilometara od Kosovske Kamenice. Prvi pisani pomen o srednjovekovnoj "Desivojevci" datira iz 1435. godine. Do 1780. godine selo je bilo naseljeno srpskim stanovništvom. Na mestu Crkva (Kiša-albanski) otkopane su zidine pravoslavne crkve pored koje se još razaznaje staro srpsko groblje. (danas ne postoji)

DIKANCE (DRAGAŠ)

Dikance je muslimansko selo srpskog govornog jezika. U srednjem veku selo se zvalo Drugi Brod i pod tim imenom se pominje 1348. godine u povelji srpskog cara Stefana Dušana, izdatoj manastiru Sv. Arhanđela. U istoj povelji je pomenuta sveštenička porodica Dikanovića, po kojoj se selo kasnije nazvalo Dikance. U blizini sela nalaze se razvaline stare srpske crkve.

DOBRODOLJANE (SUVA REKA)

Dobrodoljane se prvi put pominje 1327. godine, u darovnoj povelji srpskog kralja Stefana Dečanskog manastiru Hilandaru na Svetoj Gori. U selu je postojala srednjovekovna crkva posvećena Svetom Stefanu. U prvoj polovini 19. veka skadarski Mahmud-paša je nasilno poturčio selo i do temelja porušio crkvu. Sačuvan je samo jedan antimins iz 1564. godine. Ovaj "žrtvenik", koji simbolično zamenjuje časnu trpezu, pronašao je iguman manastira Svetog Marka Koriškog kod nekog Arbanasa koji ga je ispresavijanog nosio kao amajliju oko grudi. Na antiminsu su, pored zapisa sa godinom izrade, i bogoslužbeni kriptogrami. Danas se ovaj antimnis čuva u Muzeju Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. (danas ne postoji)

DOBRUŠTA (PRIZREN)

Dobrušta kod Prizrena je danas albansko selo. Dobrušta se prvi put pominje 1326. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Dečanskog. U selu je postojala crkva Sv. Nikole, koja je do vremena cara Stefana Dušana već bila porušena do temelja i sasvim zapustela. Car ju je obnovio i, zajedno sa vlastelinstvom od sedam sela, priložio manastiru Hilandaru na Svetoj Gori, o čemu postoji sačuvan zapis. Po upadu Turaka 1455. godine manastir i crkva su ponovo zapusteli, i više nisu obnovljeni. Pretpostavlja se da se ostaci manastira nalaze na brdu koje Albanci zovu "šen Kolj" - što znači Sveti Nikola. (danas ne postoji)

DOLAC (KLINA)

Dolac se prvi put pominje u darovnim poveljama srpskog kralja Milutina iz 1282. i 1289. godine, kojima je selo priloženo svetogorskom manastiru Hilandaru.Po turskom popisu iz 1455. godine u Dolcu je bilo središte istoimene nahije sa preko 15 sela i trgom. Tada je imalo 45 srpskih kuća, dva seoska popa i manastir sa tri monaha. U selu postoji crkva Vavedenja Bogorodice, koja se u narodu zove Sveta Prečista. Zbog prostrane porte oko nje, (polusrušenih) konaka, trpezarije i okvirnih zidova sa velikom kapijom na severozapadnoj strani, crkva Vavedenja Bogorodice smatra se i manastirom. O vremenu njene gradnje postoje dva predanja. Prema prvom, crkva je starija od manastira Dečana, a prema drugom, podignuta je "četiri godine pre Kosova", tj. 1385. godine. U crkvi su očuvana dva sloja živopisa: noviji iz 1620. godine i stariji ispod njega, koji je verovatno rađen sredinom 14. veka. Delimična obnova je izvršena u 19. veku. U crkvi je bila čuvana bogata zbirka starih srpskih rukopisa. Krajem 19. ili početkom 20. veka oni su preneti u Narodnu biblioteku u Beogradu, da bi se stručno konzervirali i bolje sačuvali. Međutim, prilikom nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. godine ti rukopisi su izgoreli u požaru. U Dolcu se nalaze i ostaci starog crkvišta, sa nekoliko nadgrobnih spomenika. (danas ne postoji)

DONJA BITINJA (UROŠEVAC) Prvi pisani pomen o Bitinji je u turskom popisu iz 1455. godine. Selo je tada imalo 47 srpskih domaćinstava i dva pravoslavna popa.U selu postoje dve crkve. Crkva Svetog Teodora Tirona je podignuta odmah posle obnmove Pećke patrijaršije, 1557. godine. Crkva Svetog Dimitrija je podignuta početkom druge polovine 16. veka. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

DONJA DUBNICA

Donja Dubnica kod Podujeva nekada je bila srpsko selo. Prvi put se pominje u turskom popisu iz 1455. godine, kada je u selu bilo 9 srpskih kuća, među kojima i dom pravoslavnog popa. Zna se da je u to vreme postojala i mala seoska crkva. Stariji albanski rodovi počeli su da se doseljavaju u Donju Dubnicu početkom druge polovine 18. veka, a mlađi nakon rata 1878. godine. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

DONJE KORMINJANE (IZMORNIK)

Selo Donje Korminjane udaljeno je desetak kilometara od Gnjilana. Godine 1764. pominju se priložnici manastiru Deviču iz Donjeg i Gornjeg Korminjana.U blizini sela se nalazila stara srpska crkva. U sadašnjoj crkvi sačuvane su freske iz 19. veka. Ovo je danas srpsko selo koje je sastavljeno sa selima Ranilug i Glogovce.

DONJE LJUPČE (PODUJEVO)

Selo Donje ljupče nalazi se u Labu, kod Podujeva. Godine 1455, kada je rađen turski popis, selo je imalo 76 srpskih kuća. Nekoliko zapisa svedoči da je ovde u 15. veku postojao manastir sa šest duhovnika, ali do sada nije utvrđeno gde se on tačno nalazio. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine. (danas ne postoji)

DRAGANAC (GNJILANE)

Srpsko selo Draganac udaljeno je desetak kilometara od Gnjilana. Selo se prvi put pominje 1381. godine, u povelji kneza Lazara. Do 1869. godine u selu su postojale ruševine stare pravoslavne crkve. Na molbu žitelja ovog, i okolnih srpskih sela, knez Mihailo Obrenović je potpomogao da se na njenim temeljima sagradi nova crkva Sv. arhanđela Gavrila, koja je proglašena za manastir. U manastirskoj zgradi je odmah otvorena i prva srpska škola u okolini. Neko vreme posle Drugog svetskog rata u konacima je bilo smešteno dečje oporavilište. Manastir je oživeo o. Kirilo koji 1999. godine iz Dečana došao u ovaj manastir. Nakon smene vladika, o. Kirilo je proteran iz manastira.

DRAGAŠ

Dragaš je opštinsko središte šarplaninskih župa Gore i Opolja. Nedaleko od sela, na mestu Čukare, postoje ostaci srpske crkve, zarasli u trnje. Oko nje je staro srpsko groblje.

DRAJČIĆI (PRIZREN)

Drajčići su srpsko-albansko selo u Sredačkoj župi. U selu postoji crkva Sv. Nikole iz 16. veka. Sačuvane su freske, ikonostas sa osam prestonih ikona i oltarske dveri, sve iz 16. ili 17. veka.

DREN (LEPOSAVIĆ)

Selo Dren kod Leposavića prvi put se pominje 1315. godine, kada se nalazilo u granicama vlastelinstva manastira Banjske. Godine 1812. Dren se nalazio pod vladom Karađoređevih ustanika. U selu postoje ruševine crkve koja je bila posvećena nepoznatom svetitelju.

DRSNIK (KLINA)

Drsnik je veoma staro naselje. Na brežuljku iznad sela nalaze se ostaci starog grada na koji se, po svoj prilici, odnosi jedan zapis Konstantina Porfirogenita u njegovom poznatom traktatu "Spis o narodima". Dresnik se tu pominje pod imenom Dostinik, a pod svojim današnjim imenom se prvi put pominje u povelji Stefana Prvovenčanog iz 1199-1206. godine, kada je darovan Hilandaru. U selu postoji crkva Svete Petke, koja je ranije verovatno bila posvećena Svetom Nikoli. Ne zna se kada je tačno sagrađena, ali je obnovljena sedamdesetih godina 16. veka. U Drsniku, na mestu koje se zove Ćelije, postoji crkvište sa ostacima druge crkve. (danas ne postoji)

DUBOKI POTOK (IBARSKI KOLAŠIN)

U Dubokom Potoku kod Ibarskog Kolašina u 14. veku je podignuta Bogorodičina crkva. Od njene izgradnje, do danas, ona važi za najugledniji manastir u toj oblasti. Tokom vekova crkva i manastir su više puta rušeni i obnavljani: u 16. veku, u prvoj polovini 18. veka i u trećoj deceniji 20. veka. O obnovi u 18. veku postoji jedno lepo predanje. Neki kaluđer je, bežeći ispred zuluma Turaka i Arbanaca, doneo sa sobom ruku Sv. Nikole iz manastira Pećke patrijaršije. To je pobudilo seljane Dubokog Potoka da obnove svoju crkvu i u nju smeste dragocenu ruku - relikvijar. U 19. veku Bogorodičina crkva je bila mesto narodnog okupljanja i sabora o velikim praznicima. Godine 1901. Društvo kneginje ljubice je crkvi poklonilo i tajno dostavilo zvono, koje se i danas tamo nalazi.Temeljna obnova crkve i izgradnja velike priprate izvedena je 1930/38. godine. U Bogorodičinoj crkvi u Dubokom potoku čuva se dragocena zbirka rukopisa i starih štampanih knjiga od 14. do 19. veka.

DULJE (SUVA REKA)

Desetak kilometara od Suve Reke nalazi se selo Dulje, koje je danas albansko. U Svetoarhandjelskoj povelji iz 1348. godine selo se pominje kao Duhlje. Krajem 19. veka u selu je bilo 16 albanskih i 4 srpske porodice. Sada nema Srba. U selu postoje ruševine crkve Sv. Spasa i crkve Sv. Petke. (danas ne postoji)

DUNAVO (GNJILANE)

Dunavo kod Gnjilana je danas albansko selo. Mnogi toponimi u bližoj i daljoj okolini sela govore da je tu nekada živeo srpski živalj. U selu se nalaze ruševine dve crkve. (danas ne postoji)

ĐAKOVICA

Grad je dobio ime po malo poznatom gospodaru i vazalu Vuka Brankovića - Jakovu, koji je ovde imao svoj posed. Sačuvan je njegov novac sa natpisom "Iakov". U opširnom turskom popisu iz 1485. godine Đakovica se pominje kao selo sa 67 domaćinstava i seoskim popom. Sva lična imena u tom popisu su srpska, osim dva koja su možda albanskog porekla. Od 16. veka, od doba obnovljene Pećke patrijaršije, postojala je u Đakovici crkva kao metoh manastira Dečana. Verovatno je iz nje preneto veliko zvono sa natpisom na grčkom jeziku, koje se danas čuva u riznici manastira Dečana. Danas u Đakovici postoji srpska crkva Uspenja Bogorodice. To je mala prizemna pravougaona građevina. Zgrada crkvenog konaka predstavlja lep primerak stare gradske prizemne kuće 19. veka. U crkvi se čuva vredna zbirka ikona i crkvenih predmeta i sasuda iz 18. i 19. veka. Svojom umetničkom vrednošću posebno se izdvaja okovana ikona Uspenja Bogorodice iz 17. veka. Nova srpska crkva u Đakovici je Spomen-kosturnica, mauzolej. Sagrađena je izmedju 1936-1940. godine, kao monumentalni hram sa pet kubeta. U kriptama crkve bilo je predviđeno da se na večni počinak sahrani 400 kovčežića sa kostima izginulih, pobijenih i smrzlih boraca srpske i crnogorske vojske u ratovima od 1912. do 1918. godine. Međutim, aprilski rat 1941. godine sprečio je dovršenje crkve i njeno osvećenje. Posle Drugog svetskog rata komunističke vlasti su srušile crkvu i na njenom mestu je podignut spomen-park. U ovom gradu danas nema nijednog Srbina. (danas ne postoji)

ĐURAKOVAC (ISTOK)

Selo Đurakovac nalazi se u Pećkom podgoru, nedaleko od Istoka. U podu seoske crkve Sv. Nikole sačuvana je nadgrobna ploča iz 1362. godine sa natpisom nepoznatog vlastelina Danila koji je verovatno bio i ktitor crkve. Na njenim temeljima je 1592. godine podignuta nova crkva, koja je odmah bila i oslikana. Sačuvano je nekoliko desetina kvadratnih metara fresaka sa kraja 16. veka i iz druge polovine 19. veka. U crkvi se čuvaju četiri ikone iz 17. veka i rukopisni Bogorodičnik iz 16. veka. U selu postoje ruševine crkve Sv. vrača Kuzmana i Damjana, kao i ruševine još jedne crkve nepoznatog patrona. Na mestu ove poslednje sada se nalazi smetlište. (danas ne postoji)

ĐURĐEV DOL (KAČANIK)

Đurđev Dol kod Kačanika je danas albansko selo. Po predanju, selo je dobilo ime po najstarijem stanovniku, Srbinu koji se zvao Đurđe. U turskom popisu iz 1452. godine zapisano je da u selu ima ukupno 39 kuća i da su sve srpske. Tradicija kaže da je selo, dok je bilo srpsko, bilo puno bogatstva i sjaja, a postojao je i magacin gde se čuvalo blago. Od kraja 18. veka srpski i makedonski hrišćanski živalj je počeo da se iseljava iz Đurđevog Dola. Do pedesetih godina 20. veka raspoznavali su se temelji stare crkve u selu, kao i ruševine magacina o kome govori predanje. Sada više nema srpskog stanovništva. (danas ne postoji)

ŽITINJE (VITINA)

Žitinje se nalazi u Gornjoj Moravi, nedaleko od Vitine. Po turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo 25 srpskih domova. Selo je imalo crkvu posvećenu Svetoj Bogorodici, koja je razrušena. Na njenim temeljima je 1890. godine podignuta nova crkva Sv. Trojice. Pored seoske reke nalaze se ruševine još jedne crkve, koja je bila posvećena ili Sv. Nikoli, ili Sv. Trojici. Svi Srbi su proterani iz ovoga sela 1999. godine. Nekoliko je ubijeno, a kuće su im spaljene. (danas ne postoji)

ZAGRADSKA HOČA (PRIZREN) Zagradska Hoča kod Prizrena je danas albansko selo. Prvi pomen o ovom selu je u Arhanđelovskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana iz 1348. godine. Selo je imalo crkvu posvećenu Svetom Nikoli, koja je do 17. veka razrušena. U brdima iznad sela, u jednoj pećini, nalazi se isposnica sa ostacima zidova koji su pećinu pretvarali u crkvu.

ZATRIČ (ORAHOVAC)

Zatrič je danas albansko selo. Usmeno predanje tamošnjih žitelja Albanaca kazuje da su selo i susedna tvrđava na istoimenom brdu dobili ime po nekom Srbinu Zatri, čije se potomstvo "zatrlo", pomrevši od neke pošasti. Početkom 19. veka poslednjih pet srpskih porodica pobeglo je iz Zatriča u obližnje srpsko selo Zočište. U centru sela, pored džamije, nalaze se temelji stare crkve. Iznad sela su ostaci utvrđenja Zatriča.

ZVEČAN (KOSOVSKA MITROVICA)

Zvečan je vizantijski i srpski srednjovekovni grad na istoimenom brdu, iznad značajnog rudnika Trepče. U tvrđavi Zvečana se u 12. veku nalazila crkva Sv. Đorđa. U njoj se Stefan Nemanja, zajedno sa svojom vojskom, pomolio Bogu i pričestio uoči polaska u poznatu bitku kod Pantina 1169. godine. Velika priprata ove crkve verovatno je služila za sabore. Ispod zvečanskog utvrđenja se nalazila crkva Sv. Dimitrija, koju je 1315. godine srpski kralj Milutin darovao svojoj zadužbini - manastiru Banjskoj. Po toj crkvi naselje je dobilo ime Mitrovica. Oko crkve je bilo srpsko, a od 19. veka tursko groblje. Tu se sada uzdiže spomenik rudarima ustanicima, koji su se 1941. godine pridružili narodonooslobodilačkim brigadama u Srbiji.

ZLAŠ (PRIŠTINA) U vreme turskog popisa iz 1455. godine u selu je postojao manastir Lukina crkva, u čijem posedu se nalazila jedna kuća. Poslednji put manastir se pominje 1487. godine. (danas ne postoji)

ZLI POTOK (DRAGAŠ)

Selo se prvi put pominje 1348. godine, u povelji cara Stefana Dušana manastiru Sv. Arhanđela. U istoj povelji pominje se i obližnje mesto Stratorje, gde se, po predanju, nalazio logor carske konjice. Po turskom popisu iz 1455. godine u Zlopotoku je upisano 10 srpskih kuća. U selu je postojala crkva Preobraženja, ispred koje su, na dan Preobraženja (19. avgusta), održavani sabori.

ZOČIŠTE (ORAHOVAC)

Zočište se nalazi nedaleko od Orahovca. Selo se prvi put pominje 1327. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Dečanskog manastiru Hilandaru na Svetoj Gori. U istoj darovnici pomenuta je i zočiška crkva Svetih vrača Kuzmana i Damjana, koja je, po narodnom predanju, "trista godina starija od Dečana". Njene freske stilski odgovaraju periodu 13. veka, a sačuvana je i veoma vredna zbirka ikona, knjiga i sveštenih sasuda. Ikonostas i posebno lepo izrađene carske dveri odgovaraju slikarstvu 17. veka. U Zočištu se još nalaze ostaci crkve Vavedenja Svete Prečiste i crkve Svetog Jovana. Manastir je spaljen posle 1999. godine i opet izgrađen. Danas ga posećuju i Albanci tražeći pomoć od raznih bolesti. I danas se u ovom manastiru događaju čudesna isceljena ljudi svih vera.

ZRZE (ORAHOVAC)

Selo Zrze ili Zerzevo kod Orahovca prvi put se pominje u Dečanskoj povelji 1330. godine. Tom poveljom su žitelji Zerzeva bili određeni da čuvaju i paze manastir Dečane. U 14. veku u selu je postojala crkva Svetog Prokopija. U njenoj blizini nalazi se staro srpsko groblje.

ZUPČE (IBARSKI KOLAŠIN)

Zupče je krajnje istočno srpsko selo u Ibarskom Kolašinu. Najraniji pomeni ovog sela su iz druge polovine 18. veka. U blizini postoje stare zidine za koje se ne zna šta su predstavljale. U selu je staro srpsko groblje sa crkvom koja je obnovljena 1939. godine.

IBARSKA SLATINA (LEPOSAVIĆ)

Selo Slatina nalazi se nedaleko od Leposavića na desnoj strani Ibra. Prvi put selo se pominje oko 1314. godine. U turskom popisu 1455. godine zabeleženo je da u "Islatini" ima 20 srpskih domaćinstava. U Slatini postoje ostaci dva crkvišta, a nedaleko od sela ruševine posebnog srednjovekovnog i antičkog kompleksa, koji je u narodu poznat kao "manastir Sv. Jelene i cara Konstantina". Ostaci ovog manastira danas su zaštićeni zakonom kao istorijski spomenik.

JABUKA

Jabuka je srpko selo u Ibarskom Kolašinu. Prvi put selo se pominje u turskom popisu iz 1455. godine, ali je već tada bilo skoro sasvim opustelo, sa samo jednom srpskom kućom. Na prevoju zvanom Ilinica stoje ostaci stare crkve i groblja iz kasnog srednjeg veka. Crkva se u narodu zove Ilinica, premda žitelji tvrde da nije bila posvećena Svetom Iliji. Kod ruševina crkve održavaju se zajednički sabori okolnih sela.

JELAKCE (LEPOSAVIĆ)

Selo Jelakce na Ibru udaljeno je desetak kilometara od Leposavića. Selo se prvi put pominje 1315. godine, u povelji kralja Milutina manastiru Banjskoj. Pretpostavlja se da je u ovom Jelakcu srpski arhiepiskop Danilo II podigao "sjajan dvor" sa crkvom Sv. arhanđela Mihaila. Godine 1395. srpska kneginja Milica darovala je Jelakce svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona. Danas u selu postoje neispitani ostaci stare crkve, koja bi mogla biti pomenuta zadužbina arhiepiskopa Danila II.

JOŠANICA (LEPOSAVIĆ)

Selo Jošanica se nalazi na istoimenoj reci, nedaleko od Leposavića. Jošanica se prvi put pominje 1315. godine, u povelji kralja Stefana Milutina obližnjem manastiru Banjskoj. Na brežuljku iznad sela stoje ostaci crkve koja je bila posvećena Vaskresenju Hristovom. Oko crkvišta je staro srpsko groblje. Pored seoskog puta očuvana su četiri lepa primerka krajputaša - nadgrobnih spomenika sa zapisima. Tu su sahranjena četvorica vojnika koji su u Prvom svetskom ratu umrli u mađarskim i austrijskim koncentracionim logorima. Ovi krajputaši su zakonom zaštićeni kao istorijski spomenici.

JUNIK (DEČANE)

Junik je danas albansko selo u podnožju planine Prokletija. Prema lokalnoj tradiciji, sve albanske porodice iz ovog sela vode poreklo od porodice Stefanovića (Stepanovića) iz koje je potekao drugi iguman manastira Dečana - Danilo. Po toj porodici dobila je ime i seoska Stepan-mahala. U doba turske vladavine selo je bilo središte sreza. Krajem 19. veka ruski konzul u Prizrenu zabeležio je da u Juniku ima još 25 srpskih starosedelačkih porodica. U Stepan-mahali su ostaci starog srpskog crkvišta i groblja. Između dva svetska rata u Juniku je bilo 200 crnogorskih kuća, a devedesetih godina 20. veka samo jedna.

KABAŠ KORIŠKI (PRIZREN)

Selo Kabaš Koriški se u srednjem veku zvalo Sveti Petar, po crkvi i isposnici Svetog Petra Koriškog. Pod tim imenom se pominje u darovnici srpskog kralja Stefana Uroša Milutina manastiru Hilandaru na Svetoj Gori. U drugoj polovini 15. veka selo se pominje i pod imenom Petrova Crkva. Krajem 19. veka Turci su selo zvanično preimenovali u Hamidije po sultanu Hamidu. Međutim, nadvladao je albanski naziv Kabaš koji su selu dali doseljeni Albanci iz istoimenog sela u Severnoj Albaniji. Osim Isposnice Svetog Petra Koriškog, u selu se nalaze ostaci nekoliko srednjovekovnih srpskih crkava i sakralnih objekata. Crkva Presvete ili Prečiste Bogorodice u narodu je poznatija kao crkva Svete Jelene, sestre Petra Koriškog. Sledeći stope svoga brata, Jelena je došla da ovde takođe živi isposnički. Smestila se u isposnicu koja je udaljena 50m od Petrove, da "može gledati ali ne i ometati svoga brata u podvižništvu". Jelena je umrla pre brata, pa ju je Sveti Petar Koriški sahranio u njenoj isposnici i tu podigao crkvu njoj posvećenu. U Kabašu se još nalaze ostaci crkve u Luka-mahali na istočnom rubu sela, ostaci grobljanske crkve i ostaci crkve Svete Bogorodice na brdu Čukalju. (danas ne postoji)

KAMENICA (LEPOSAVIĆ)

Kamenica se nalazi dvadesetak kilometara severozapadno od Leposavića. U turskom katastarskom popisu iz 1463. godine upisano je preko 50 srpskih kuća u tri kamenička zaseoka. U selu se nalaze ostaci stare srpske crkve sa konakom, zvonikom i bunarom. Očuvana su dva masivna dovratnika i kamena krstionica. Do crkve je groblje srpskih vojnika poginulih u Prvom svetskom ratu.

KAČANIK

Kamenica se nalazi dvadesetak kilometara severozapadno od Leposavića. U turskom katastarskom popisu iz 1463. godine upisano je preko 50 srpskih kuća u tri kamenička zaseoka. U selu se nalaze ostaci stare srpske crkve sa konakom, zvonikom i bunarom. Očuvana su dva masivna dovratnika i kamena krstionica. Do crkve je groblje srpskih vojnika poginulih u Prvom svetskom ratu. U ovoj varošici nema nijednog Srbina, mnogi su ubijeni nakon rata 1999. godine, a kuce su porušene ili spaljene. (danas ne postoji)

KMETOVCE, MANASTIR I CRKVA SVETE VARVARE (SVETOG DIMITRIJA)

Selo Kmetovce nalazi se nedaleko od Gnjilana. Pod istim imenom Kmetovce se pominje još od srednjeg veka, od 1437. godine. U blizini naselja stoje ostaci nekadašnjeg manastira koji je podignut u vreme srpskog cara Stefana Dušana. Manastirska crkva je najpre bila posvećena Sv. Dimitriju, a kasnije Sv. Varvari. Crkva je stradala posle Kosovske bitke 1389. godine, a do temelja je porušena u 18. veku. Posle tog rušenja tesanici iz njenih zidova su upotrebljeni za gradjenje mostova na dvema obližnjim rečicama. Na ostacima zidova u jednom delu hrama delom su očuvane freske koje su bile živopisane u šestoj deceniji 14. veka. Ostaci crkve Sv. Varvare su delimično konzervirani šezdesetih godina 20. veka. U neposrednoj blizini manastira stoje ostaci starog srpskog sela, koje je napušteno u 18. veku, i još starijeg groblja. Danas postoje samo temelji na kojima se obavljaju verski obredi.

KOZNIK

Selo Koznik ispod istoimene planine udaljeno je desetak kilometara od Orahovca. Koznik se prvi put pominje u povelji srpskog kralja Stefana Milutina manastiru Hilandaru na Svetoj Gori. Krajem 18. veka ruski diplomata u Prizrenu zatekao je u Kozniku razvaline nevelike crkve ograđene zidinama, pa se pretpostavlja da se tu nalazio utvrđeni manastir koji je služio kao tamnica za sveštenike pale u nemilost. U prilog ovoj pretpostavci ide jedan zapis u kome se pominje izvesni monah Joasaf koji se našao "u velikoj nevolji, u tamnici u Kozniku, gladan i žedan i smrznut". Koznik je danas albansko selo.

KORETIN (NOVOBRDSKA KRIVA REKA)

Selo Koretin ili Koretino se nalazi na obalama Krive Reke, nedaleko od Kosovske Kamenice. U Koretinu je od 9. do 10. veka postojalo ranoslovensko naselje, o čemu svedoče brojni materijalni dokazi koji su tu otkopani, a koji se danas čuvaju u Muzeju Kosova u Prištini. U srednjem veku Koretin se prvi put pominje u Gračaničkoj povelji iz 1321/22. godine. U turskom popisu iz 1455. godine zapisano je da u selu ima 27 srpskih porodica, uključujući i porodicu jednog kaluđera. Pretpostavlja se da je selo imalo i crkvu ili manastir. Godine 1985. albanski iredentisti su polomili i uništili krstove sa 52 nadgrobna spomenika na srpskom groblju. U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine.

KORIŠA

Selo Koriša nalazi se u Prizrenskom podgoru. Koriša se prvi put pominje 1348. godine, u Arhanđelovskoj povelji. U selu postoje ostaci nekoliko sakralnih objekata. Crkvu Sv. Petra podigao je hilandarski starac Grigorije, ekonom jednog hilandarskog metoha. Po završetku gradnje, crkvu je 19. maja 1343. godine darovao kralju i caru Stefanu Dušanu za privremeno sedište mitropolita koji će rukovoditi gradnjom Dušanove zadužbine - manastira Sv. Arhanđela kod Prizrena. Godine 1885. Turci su porušili crkvu i od njenog materijala napravili džamiju i tursku školu u Koriši. Crkva je obnovljena nakon Prvog balkanskog rata i oslobođenja 1912. godine, ali je već u Prvom svetskom ratu ponovo srušena. Drugi put je obnovljena 1930. godine, ali su je Albanci konačno srušili 1941. godine. šezdesetih godina otkopani su i konzervirani njeni temelji, i tom prilikom su pronađeni delovi fresaka izuzetne umetničke vrednosti. U selu postoje ostaci crkve Sv. Nikole, u kojoj je 1860. godine pronađena povelja cara Stefana Dušana kojom osniva manastir Sv. Arhanđela kod Prizrena. U Koriši stoje i ostaci crkve Sv. Đorđa, kao i crkve Pokrova Presvete Bogorodice u kojoj su očuvani delovi živopisa iz 16. ili 17. veka. Najznačajniji sakralni objekat u Koriši je manastir Sv. Marka Koriškog. Prema sačuvanom zapisu, manastirska crkva je sagrađena 1467. godine. Za sve vreme turske vladavine manastir je ostao nerazrušen, a sa zvonika manastirske crkve oglasila su se prva zvona po oslobođenju prizrenskog kraja od Turaka. Jedno vreme manastir je bio zapusteo. Godine 1858. ruski konzul u Prizrenu zapisao je da manastir već godinama služi "kao staja za koze susednih Albanaca". Zna se da je u 18. veku manastir bio obnovljen i naseljen, i da se u njegovoj biblioteci nalazila znatna zbirka starih knjiga i rukopisa. Tu se čuvao i prepis Dušanovog zakonika, tzv. prizrenski prepis, koji se smatra najpotpunijim i najbližim originalu iz 1349. godine. Danas se ovaj prepis nalazi u Narodnom muzeju u Beogradu. Za vreme Prvog svetskog rata manastir je bio razoren, njegovi konaci spaljeni i opljačkani, a duhovnici poubijani i rasterani. Ove zločine počinili su Albanci na čelu sa poznatim progoniteljem Srba Rustem Kabašem. Oni su u manastiru bili zatekli jednu jedinicu sa šezdeset vojnika srpske vojske i nekoliko oficira, kojima su dali "besu" (obećanje koje se ne sme pogaziti) da će im poštedeti živote ukoliko dopuste da budu razoružani. Ali umesto toga, sve su ih poubijali. Dva svedoka ovog nečuvenog pokolja - osamdesetogodišnju duhovnicu i šezdesetogodišnjeg manastirskog zidara - strmoglavice su bacili niz manastirsku liticu, dok su trećeg svedoka - sreskog načelnika koji se sa sinom i kćerkom sklonio u manastir - ubili. Posle Prvog svetskog rata manastir je obnovljen, ali su ga 1941. godine Albanci ponovo opljačkali, manastirsku stoku su oteli, a monahe razjurili; sa crkve su iščupali zvona i bacili ih niz stenu ili odneli. Zločini Albanaca nastavljeni su i posle Drugog svetskog rata. U mnogo navrata su skrnavili manastir, razbijali vrata i prozore, podmetali požare, bacali ikone niz stene, lomili nadgrobne ploče monaha koji su pohranjeni na manastirskom groblju. Na brdu iznad manastira nalazi se Isposnica Sv. Marka Koriškog koja je teško pristupačna. Manastir Svetog Petra Koriškog Sveti Petar Koriški je jedan od prvih slovenskih pustinožitelja. Posle pripajanja Prizrena Raškoj, tokom druge decenije 13. veka, on se nastanio u pustim planinama blizu sela Koriše, u okolini Prizrena. Ne zna se da li je na tom mestu postojala isposnica nekog ranijeg anahoreta. U Isposnici Svetog Petra Koriškog, koja je smeštena u prirodnom udubljenju u steni, sačuvani su teško oštećeni ostaci živopisa sa početka 13. veka. Na osnovu vremena oslikavanja Isposnice, sa sigurnošću je utvrđeno da ona predstavlja najstariji deo manastirskog kompleksa koji je sada skoro potpuno srušen. U 14. veku uz Isposnicu je dozidana crkva. Zbog nedovoljno prostora, sagrađena je platforma, tako što je podignuta na arkadu od pet stubaca visine desetak metara. Živa stena je poslužila kao severni zid crkve dok su ostala tri sagradjena. Ruševine ove crkve su sada najuočljiviji delovi celine. Stambeni deo manastira je sagrađen oko 1350. godine. U blizini se nalaze i ruševine crkve posvećene Bogorodici. Podignuta je u 14. veku, a predanje kaže da je njen ktitor bila sestra Svetog Petra Koriškog.

KOŠ (ISTOK)

Selo Koš udaljeno je desetak kilometara od Istoka. Selo se prvi put pominje 1314. godine, u Svetostefanskoj hrisovulji srpskog kralja Stefana Milutina kao granično selo. U turskom katastarskom popisu iz 1458. godine zapisano je da u selu ima preko 60 srpskih domova. U Košu su postojale dve crkve koje su, po predanju, bile posvećene Sv. Bogorodici i Sv. Nikoli. Isto predanje kaže da se u šumici iznad sela nalazio manastir, posle čijeg rušenja je, dvadesetak kilometara istočnije, sazidan novi manastir - poznati Devič. Danas u selu postoje ostaci dva crkvišta i starog zapuštenog groblja. Godine 1969. žitelji Koša su na bregu usred sela podigli novu crkvu sa zvonikom, koju su posvetili Sv. Lazaru Srpskom. (danas ne postoji)

NAKLO (PEĆ)

Selo Naklo se nalazi u Hvosnu, u Pećkom polju. Prvi pisani pomen o Naklu je iz 1220. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Prvovenčanog, kojom je ovo selo priložio manastir u Žiči. Po turskom popisu iz 1485. godine selo je imalo 12 srpskih domaćinstava, uključujući i domaćinstvo seoskog popa, i dva muslimanska doma. U selu su ostaci stare srpske crkve, koja je možda bila posvećena Sv. Jovanu Krstitelju, i srpskog groblja. Na temeljima ove crkve seljaci su 1985. godine sagradili novu crkvu. Na mestu koje se zove Naklanski dubovi, na dvesta metara od sela, nalazi se grupa tabuisanih brestova s desne strane puta. Prema usmenom narodnom predanju, tim putem je jednom naišao najveći srpski svetitelj - Sveti Sava. Kako je bila vrućina, a u blizini nije bilo nikakvog hlada u kome bi mogao da se odmori, svetitelj je prekrstio štapom i - na tom mestu su odmah izrasli brestovi. (danas ne postoji)

NEŠEC (PRIZREN)

Našec je albansko selo u Podrimlju, nedaleko od Prizrena. Selo se prvi put pominje 1348. godine u Svetoarhanđelskoj povelji srpskog kralja i cara Stefana Dušana. U Našecu se tada nalazio njegov letnji dvorac Ribnik. Na livadi jednog našečkog Albanca postoje ostaci starog crkvišta. (danas ne postoji)

NEC (ĐAKOVICA)

Selo Nec se nalazi nedaleko od Đakovice. Godine 1920. žitelji Srbi i Crnogorci su sagradili lepu seosku crkvu. Ali aprila 1941. godine albanski fašisti su ih sve proterali, selo su zapalili, a crkvu porušili gotovo do temelja. (danas ne postoji)

OGOŠTE (NOVOBRDSKA KRIVA REKA)

Selo Ogošte se nalazi nedaleko od Kosovske Kamenice. Prvi sačuvani pisani pomen o Ogoštu je iz 1395. godine, u povelji srpske kneginje Milice manastiru Sv. Pantelejmona na Svetoj Gori. Po turskom popisu, selo je 1445. godine bilo opustelo. Od 1750. godine u Ogošte su počeli da se doseljavaju Albanci. U selu se nalaze ostaci stare srpske crkve posvećene Bogorodici i srpsko groblje. U ovom selu danas nema Srba.

ORAHOVAC

Varošica Orahovac je opštinsko središte na jugoistočnom rubu Metohije. Prvi pisani pomen o Orahovcu je iz 1348. godine, u povelji srpskog kralja i cara Stefana Dušana. Godine 1405. naselje je priloženo manastiru Hilandaru na Svetoj Gori. Sačuvan je jedan zapis u kome stoji da "6. aprila 1897. Arnauti opljačkaše oraovačku crkvu". Usred naselja se nalazi crkva Uspenja Sv. Bogorodice. Podignuta je 1859. godine na starijim temeljima hrama. U varoši se nalazi i konak manastira Pećke patrijaršije, podignut 1848. godine. U orahovačkom vinogradištu na mestu Dubljane sačuvani su ostaci skromne crkve i neoliko starih srpskih grobova sa nadgrobnim pločama.

ORLANE (PODUJEVO)

Selo Orlane se nalazi na obali reke Batlave i veštačkog Batlavskog jezera. Godine 1381. srpski knez Lazar priložio je Orlane svojoj zadužbini - manastiru Ravanici. Iznad obale, na sadašnjem srpskom groblju, stoje ostaci stare srpske crkve, za koju tamošnji žitelji veruju da je bila posvećena Sv. Konstantinu i Jeleni. Prema narodnom predanju, pored crkve su bili dvorovi Orlovića Pavla, poznatog kosovskog junaka, opevanog u epskoj narodnoj pesmi "Kosovka devojka". U ovom selu nema nijedne srpske duše posle 1999. godine.

ORĆUŠA (DRAGAŠ)

Orćuša je danas muslimansko selo srpskog govornog jezika, a nalazi se u šarplaninskoj župi Gori, nedaleko od Dragaša. Orćuša se prvi put pominje u Arhanđelovskoj povelji 1348. godine. Po turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo pet srpskih kuća. Na području sela se nalazilo staro crkvište.

OSTRAĆE (LEPOSAVIĆ)

Selo Ostraće se nalazi severno od Leposavića, na desnoj obali reke Ibra. Ostraće se prvi put pominje 1346. godine kao trg, dubrovačka naseobina i tvrđava: "kastel dito Ostrati". Godine 1395. srpska kneginja Milica sa sinovima priložila je Ostraće svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona. U 16. i 17. veku kroz ovaj poznati rudarski trg proputovali su mnogi zapadni trgovci i putopisci, među kojima i italijanski putopisac Zeno Katarini. Nakon 1690. godine i velike seobe Srba na teritoriju ondašnje Austrougarske, mesto se zatrlo i, kako kaže narodno predanje, "devet godina ralo nije oralo u Ostraći". Osim starog crkvišta i srpskog groblja, u selu se još nalaze ostaci srednjovekovnih zidina, verovatno nekadašnje varoši, i ruševine grobljanske crkve koja je danas zakonom zaštićena. Zakonom su zaštićeni i ostaci stare turske granične karaule iz 19. veka.

PALATNA (PODUJEVO)

Selo Palatna se nalazi u Gornjem Labu, na oko dvadeset kilometara od Podujeva. Prema usmenom narodnom predanju, ovde su srpski kraljevi i carevi imali svoje dvorove - polate, palatne, po čemu je selo i dobilo ime. Nauka delom potvrđuje ovu tradiciju budući da se za vreme cara Stefana Dušana prestonica nazivala "polata careva". U turskom popisu iz 1455. godine u Palatni je zapisano 8 srpskih domova. U selu se nalaze ostaci starog crkvišta i srpskog groblja, a desetak kilometara severno od sela, kod izvorišta reke Laba, stoje ostaci letnjikovca Vrhlaba - utvrđenog grada srpskog kralja Stefana Milutina. (danas ne postoji)

PALIVODENICE (KAČANIK)

Selo se pominje u turskom zbirnom popisu zemalja iz 1455. godine, a u Pomeniku manastira Sv. Trojice u Mušutištu upisani su mnogi darodavci iz Palivodenice. U selu postoji vrlo staro crkvište. (danas ne postoji)

PANTINA (VUČITRN)

Na levoj obali reke Sitnice, nedaleko od Vučitrna, nalazi se selo Pantina. Selo je dobilo ime po poznatoj istorijskoj bici kod Pantina 1173. godine, u kojoj se borio Stefan Nemanja, kasnije srpski veliki župan i rodonačelnik najveće srpske dinastije - Nemanjića. Godine 1384. car Stefan Dušan je selo priložio svojoj zadužbini, manastiru Sv. Arhanđela kod Prizrena. Po turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo 55 srpskih kuća sa kućom seoskog popa. Ispod sela su ostaci stare crkve i starog i novog srpskog groblja.

PEĆANE (SUVA REKA)

Selo Pećane se nalazi u Prizrenskom podgoru, nedaleko od Suve Reke. Selo se prvi put pominje 1348. godine, u Arhanđelovskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana. Osamdesetih godina 18. veka ruski konzul u Prizrenu zatekao je još samo jednu srpsku porodicu u selu. Stara crkva Vavedenja Bogorodice podignuta je 1451/52. godine, kao zadužbina nepoznatog ktitora. Fresko-natpis iznad vrata crkve, koji je svedočio o vremenu njene gradnje, postojao je do kraja 19. veka, kada se svod crkve provalio a živopis otpao. Delom sačuvane freske iz apside su skinute i konzervirane, i danas se nalaze u Narodnom muzeju u Beogradu. Crkva je imala kube, a na fasadi lepo klesanu biforu, koju su Albanci iz sela skinuli da bi je uzidali na svoju kulu. Godine 1979, prilikom "opravljanja" kule, taj prozor je "slučajno" polomljen. Iznad sela, nedaleko od crkve, postoji prirodna pećina koja je u srednjem veku služila kao isposnica. U selu su ostaci stare crkve. Danas u Pećanima nema Srba.

PLAJNIK (DRAGAŠ)

Plajnik je danas albansko selo.U selu su sačuvani mnogi slovenski toponimi.Na brežuljku više sela stoje ostaci stare srpske crkve.

POGRAĐE (KLINA) Selo Pograđe se prvi put pominje 1314. godine u darovnoj povelji kralja Stefana Milutina njegovom manastiru Banjskoj. Po turskom popisu iz 1455. godine selo je imalo 30 srpskih domova, na čelu sa pravoslavnim popom. Crkva Svetih Vrača ili Donja crkva prvobitno je bila posvećena Svetom Nikoli. Podignuta je u drugoj polovini 16. veka. Stručno je obnovljena 1967. godine i danas je zakonom zaštićena. Iznad Pograđa se nalaze ruševine Gornje crkve, koju meštani zovu Sveti Vrači. U narteksu crkve su sačuvani ostaci fresaka iz 16. veka, po čemu se sudi da je crkva još starija. U blizini sela su ruševine srednjovekovnog grada Gradišta, za koji meštani tvrde da je tu bio dvor sestre proklete Jerine. Postoji i brdo Jerinjak, sa ostacima drugog srednjovekovnog grada, koji narod zove Jerinin grad. (danas ne postoji)

PODGRAĐE (GNJILANE)

Na desnoj obali reke Morave, na izlazu iz Pograđske klisure, nalazi se albansko selo Podgrađe.U davnini selo je bilo srpsko, o čemu svedoči i njegov slovenski naziv: kako se nalazilo ispod utvrđenog grada dobilo je ime Pod-grad-je. Prvi put Podgrađe se pominje 1395. godine, u povelji srpske kneginje Milice, koja ga je darovala svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona. U selu su ostaci dva crkvišta, a u ruševinama grada-tvrđave ostaci još jedne crkve. Blizu sela, pored Morave, postoji mesto pod imenom Goven. Po lokalnom predanju, kada su Turci osvojili grad, jedna devojka Srpkinja je sa tog mesta skočila u reku, govoreći: "Neću da govim (poštujem, ljubim) tuđinu, radije ću se udaviti".

PODUJEVO

Podujevo je sedište opštine i središte župe Lab na Kosovu. U turskom popisu iz 1455. godine Podujevo se pominje kao veliko selo, sa 43 srpske kuće, među kojima je i dom seoskog popa. Godine 1806, u vreme Prvog srpskog ustanka, srpski ustanik Stanoje Glavaš je ovde podigao šanac prema Turcima. Srednjovekovna podujevska crkva se verovatno nalazila na brdu Merđezu, koje su Turci pretvorili u tvrđavu i graničnu kulu (merđez na turskom znači granična karaula, utvrđenje).Posle Prvog svetskog rata na brdu je podignuta nova crkva koja je posvećena Sv. Iliji. U Drugom svetskom ratu albanski fašisti i Nemci su srušili njeno kube i oštetili je. Crkva je obnovljena 1971. godine.

POMAZATIN (PRIŠTINA)

Selo se prvi put pominje u turskom popisu iz 1455. godine kao "Bomazadin", sa 10 srpskih kuća.Godine 1937. u Pomazatinu je podignuta nova crkva Svetog Ilije. Osamdesetih godina 20. veka Albanci su na njoj polomili vrata i prozore. Tada je u selu ostao još samo jedan Srbin, starac. Manastir je srušen nakon 1999. godine. (danas ne postoji)

PONOŠEVAC (ĐAKOVICA)

Selo Ponoševac se nalazi u dolini Ribnika, zapadno od Đakovice. Selo se prvi put pominje kao metoh manastira Dečana, u povelji srpske kneginje Milice iz 1389. godine. Po turskom popisu iz 1485. godine, u Ponoševcu je bilo 17 srpskih domova i jedan muslimanski. Aprila 1941. godine albanski fašisti su u dvorištu seoske škole streljali 22 Crnogorca. Sve srpske i crnogorske kuće su spalili i razorili, a živalj proterali. Tom prilikom je spaljena i razorena i nova srpska crkva, podignuta samo nekoliko godina ranije. Danas u selu nema Srba. (danas ne postoji)

POPOVLJANE (SUVA REKA)

Prvi sačuvani pisani pomen o ovom selu je iz 1465. godine. Krajem 19. veka ruski konzul u Prizrenu posetio je ovo selo i seosku crkvu. Tom prilikom, pokušao je da otkloni nasilje Arbanaca iz susednog sela koji nisu dozvoljavali da Popovljanci vrše svoje pravoslavne obrede u crkvi. Na popovljanskom groblju se nalazi crkva Svetog Nikole koja je podignuta i oslikana 1926. godine.

PREKAZE (SRBICA)

Albansko selo Donje i Gornje Prekaze nalazi se nedaleko od Srbice. U selu je bilo 30 srpskih kuća, ali su one sve nasilno iseljene, a živalj proteran, do početka 1982. godine. U selu je ostalo samo staro srpsko groblje. (danas ne postoji)

PUSTENIK (KAČANIK)

Albansko selo Pustenik se nalazi u dolini i okolini ušća Kotlinske reke, nedaleko od Kačanika. Podeljeno je na Stari i Novi Pustenik. Po turskom popisu iz 1452. godine, u selu je bilo 50 srpskih domova, među kojima i dom seoskog popa. Slovenski živalj se održao do početka 18. veka. Na ulazu u selo, na istaknutom bregu, stoje ostaci crkve nepoznatog svetitelja. I sada se, određenih dana u godini, na ovom crkvištu okupljaju Romi i poneki muslimani da pale sveće i dovode bolesnike "na isceljenje".

RADAVAC (PEĆ)

Selo Radavac je smešteno u Pećkom podgoru, na levoj obali Belog Drima. Prvi sačuvani pisani pomen o Radavcu je iz 1381. godine, u povelji srpskog kneza i cara Lazara kojom je selo priloženo ruskom manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori. U turskom popisu iz 1458. godine u Radavcu su upisana 24 srpska domaćinstva i manastir Sv. Spasa sa deset kaluđera. Iznad današnje hidrocentrale nalaze se ostaci temelja crkve, a u njihovoj blizini temelji pomoćnih ekonomskih zgrada i ogradnog zida dugog nekoliko desetina metara kojim je manastir bio utvrđen. Očuvani su ostaci i druge, manje seoske crkve, kao i velikog groblja ranijeg srpskog stanovništva.

RADEŠA (DRAGAŠ)

Radeša je muslimansko selo srpskog govornog jezika u šarplaninskoj župi Gori. Prvi pisani pomen o selu je iz 1348. godine, u Svetoarhanđelskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana. Iz ove povelje se vidi da su u okolini sela postojale crkva Sv. Nikole i crkva Sv. Ilije. U selu su očuvani temelji stare srpske crkve koja se, po predanju, nalazila u sklopu nekog manastira.

RAKITNICA (PODUJEVO)

Selo Rakitnica se nalazi u Labu, jugoistočno od Podujeva. Rakitnica je nekada bila srpsko selo, ali su se poslednje srpske porodice iselile posle srpsko-turskog rata 1878. godine. U selu je očuvana stara crkva posvećena Sv. Arhanđelu Mihailu letnjem. Albanci iz sela je zovu "Kiša Lazarit" - Lazareva crkva jer je, po predanju, nakon Kosovskog boja u njoj zanoćilo telo srpskog kneza Lazara kada je prenošeno iz Prištine u manastir Ravanicu. Prema arhitektonskim i stilskim odlikama, crkva je građena u 14. ili 15. veku, prvi put je obnavljana u 16. veku, drugi put 1936. godine. U selu se nalaze i ostaci starog srpskog groblja. (danas ne postoji)

RAKOČ (ĐAKOVICA)

Selo Rakoc se nalazi desetak kilometara severno od Đakovice. Pod nešto drugačijim imenom selo se prvi put pominje u Dečanskoj hrisovulji 1330. godine. Prema turskom popisu iz 1485. godine, u selu je bilo 38 srpskih domova. Godine 1868. ruski istoričar i konzul u Prizrenu - I. S. Jastrebov, zatekao je u Rakocu razvaline srpske crkve i neveliko srpsko groblje. Danas u selu nema Srba. (danas ne postoji)

RATIŠ (DEČANE)

Selo Ratiš se nalazi u dolini Loćanske i Dečanske Bistrice. Ratiš se prvi put pominje 1330. godine, u povelji koju je srpski kralj Stefan Dečanski izdao svojoj zadužbini - manastiru Dečanima. Tada je selo imalo 17 srpskih kuća. Godine 1935. seljaci su na temeljima starije srpske crkve podigli novu crkvu posvećenu Sv. Trojici. Ona je demolirana i oskrnavljena aprila 1941. godine kada su Albanci popalili i raselili sva srpska i crnogorska sela u Metohiji, ali je ipak stajala kao ruševina i posle Drugog svetskog rata. Osamdesetih godina 20. veka je potpuno srušena. Oko crkve Sv. Trojice postojalo je staro srpsko groblje od kojeg sada nema nijedan nadgrobni spomenik ni kamen. (danas ne postoji)

RAČA (ĐAKOVICA)

Selo Rača se nalazi nedaleko od Đakovice. Na račanskom bregu su do početka 20. veka postojali ostaci stare srpske crkve. Po predanju, kada su Turci osvojili ove krajeve i ušli u Raču, u crkvi su zatekli popa sa đacima. Pokušali su da sa vrećama vune spale đake, sveštenika i crkvu, ali se vuna pretvorila u zemlju i tako je nastao sadašnji brežuljak. (danas ne postoji)

RAČAK (UROŠEVAC)

Selo Račak se nalazi na izlazu iz klisure Crnoljeve, u blizini Uroševca. U pisanim dokumentima selo se pominje 1343. i 1345. godine, u poveljama srpskog kralja i cara Stefana Dušana. Po turskom defteru iz 1487. godine, u selu je postojao manastir Sv. Vrači. Iznad sela su ostaci temelja crkve iz 14. veka, za koju tamošnji žitelji misle da je bila posvećena Sv. Vračima. Crkvište je zaštićeno zakonom kao značajan spomenik srpske kulture. (danas ne postoji)

RESTELICA (DRAGAŠ)

Restelica kod Dragaša je po veličini drugo muslimansko selo srpskog govornog jezika u šarplaninskoj župi Gori. Svi toponimi u selu su sačuvali svoj prvobitni slovenski naziv. U Restelici je postojala srpska crkva posvećena Sv. Varvari, za koju predanje kaže da je bila manastir. Očuvano je staro srpsko groblje.

REČANE (SUVA REKA)

Istočno od Suve Reke smešteno je staro selo Rečane. Godine 1348. srpski car Stefan Dušan je darovao ovo selo svom manastiru Sv. Arhanđela kod Prizrena. Međe koje su tada bile potanko obeležene održale su do danas svoje neizmenjene nazive. Smatra se da je već tada u međama sela bila i crkva Sv. Đorđa - zadužbina nepoznatog vojvode koji je tu sahranjen 1370. godine, kako svedoči nadgrobna ploča u podu crkve. Polovinom 19. veka crkva je bila oronula, polusrušenog kubeta i zapustela. Inoverni meštani pastiri su u njoj zimovali i zatvarali svoje koze, a leti im je služila kao plandište za stoku. Početkom 20. veka je delimično obnovljena. U crkvi je sačuvano nešto oko polovine prvobitnog živopisa. Od deset kompozicija iz ciklusa posvećenog patronu crkve - Svetom Đorđu, sačuvano je šest scena, koje imaju veliki ikonografski i kulturni značaj. Prve tri scene su rađene po srpskim prevodima žitija Svetog Đorđa, dok donju zonu zauzimaju likovi pojedinačnih svetitelja i Poklonjenje agnecu u apsidi. Na južnom zidu zapadnog traveja, u nizu stojećih figura, naslikano je pet žena-mučenica, a na zapadnom zidu četiri sveta ratnika. Svi natpisi su na slovenskom jeziku. Živopis je nastao u sedmoj deceniji 14. veka, kao delo dvojice zografa iz Prizrenske slikarske škole. Od 1956. do 1960. godine na crkvi i freskama su izvedeni konzervatorski radovi.

RZNIĆ (DEČANE)

Selo Rznić je smešteno na desnoj obali Dečanske Bistrice. Selo se prvi put pominje u dečanskim hrisovuljama 1330. godine, kao naselje sa 38 srpskih kuća. Godine 1485, prema turskom popisu, taj broj se smanjio na 20 srpskih domaćinstava. Do druge polovine 19. veka u Rzniću su stajale razvaline srpske crkve Sv. Srđa i Vakha. Od materijala ove crkve sazidana je sadašnja seoska džamija.(danas ne postoji)

RODELJ (LEPOSAVIĆ)

Selo Rodelj se nalazi severno od Leposavića, na desnoj obali Ibra. Žitelji ovog sela su učestvovali u Prvom srpskom ustanku i Karađorđevom pohodu na Novi Pazar 1812. godine. U selu postoji mala crkva i veoma staro srpsko groblje.

RUGOVO (PEĆ)

Ime Rugovo dolazi od starog slovenskog vlastitog imena Rug, a pripadalo je prvom vlasniku i baštiniku sela. U turskom popisu iz 1485. godine u Rugovu je bilo 110 muških obveznika - Srba. U selu postoje ostaci dveju crkava. Danas je Rugovo etnički čisto albansko selo. (danas ne postoji)

SAMODREŽA (VUČITRN)

Na krajnjim južnim padinama Kopaonika, u dolini Laba, smešteno je selo Samodreža. Po predanju i srpskoj narodnoj pesmi "Uroš i Mrnjavčevići", uoči Kosovske bitke 1389. godine srpska vojska, na čelu sa knezom Lazarom, pričestila se u crkvi Samodreži. Isto predanje kaže da je u toj crkvi sahranjen Miloš Obilić, srpski vitez koji je za vreme Kosovske bitke prerušen ušao u turski tabor i ubio sultana Murata kako bi sa sebe sprao lažnu optužbu drugog viteza, Vuka Brankovića, da je izdajica. Na brdu iznad crkve je bio stari grad sa dvorcem Vuka Brankovića. U tom dvorcu je uoči Kosovske bitke knez Lazar održao večeru sa svojim vojskovođama i tom prilikom je izgovorio poznatu kosovsku kletvu, koja i danas živi kao najsvetiji zavet svih Srba: "Ko je Srbin i srpskoga roda i od srpske krvi i kolena, a ne doš’o u boj na Kosovo od ruke mu ništa ne rodilo rujno vino i ’šenica bela, ne imao roda ni poroda ni muškoga ni devojačkoga rđom kaps’o dok mu je koljena". (po rđi se spominjao dok mu je kolena) Crkva u Samodreži bila je posvećena Sv. Jovanu Preteči. Početkom 20. veka, pre oslobodjenja Srbije od Turaka, jedan Albanac iz sela je od kamena sa crkve napravio sebi vodenicu, dok je, po naredbi prištinskog paše, olovo sa crkve skinuto kako bi se njime pokrila džamija u susednom selu. Godine 1932. na temeljima stare crkve podignuta je nova Samodreža od belih mermernih tesanika. Iste godine je i živopisana. Međutim, albanski nacionalisti su je 1981. godine oskrnavili i oštetili njene freske. Iduće, 1982. godine, svirepo su ubili jednog mladića - Srbina pred njegovom majkom zato što je branio svoju imovinu i zemlju od pohare. (danas ne postoji)

SVETLJE (PODUJEVO)

Selo Svetlje se nalazi na desnoj strani Laba, na nekoliko kilometara od Podujeva. Po turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo 55 srpskih domaćinstava, a zapisana je i obližnja crkva Sv. Mine sa popom i tri kaluđera. Godine 1689. Đakomo Kanteli di Vinjola je na karti "Kraljevstva Srbije" (Il regno de la Servia) upisao ovo selo kao "Sfitele". Karta se danas čuva u Nacionalnoj biblioteci u Parizu. Sredinom 18. veka u selo su počeli da se doseljavaju Albanci. Godine 1986. u Svetlju je ostalo još samo jedno srpsko domaćinstvo. (danas ne postoji)

SVINJARE

Na severnim obroncima Čičavice smešteno je selo Svinjare. Selo se prvi put pominje u turskom popisu 1455. godine, kada je imalo 14 srpskih kuća. U selu postoji crkva i ostaci dva crkvišta.

SIGA (PEĆ)

Srpsko selo Siga nalazi se u Metohijskom podgoru, u podnožju planine Rusolije. Pod samom planinom postojala je vrlo stara crkva, sa zidovima koji su mestimično bili visoki i do četiri metra. Po predanju, crkva je bila starija od manastira Dečana. Na njenim temeljima je 1937. godine počela gradnja nove crkve Sv. Dimitrija, koja je prekinuta 1941. godine. U toku Drugog svetskog rata Albanci su delom demolirali crkvu. Završetak radova i osvećenje hrama je obavljeno 1977. godine. Pokraj hrama je izvor sa, kako se veruje, lekovitom vodom. Očuvano je staro srpsko groblje, sa nekoliko primeraka starih nadgrobnih kamenih ploča i većih krstača.

SLOVINJE (LIPLJAN)

Selo Slovinje se nalazi u podnožju Žegovca, nedaleko od Lipljana. Prvi sačuvani pisani pomeni o Slovinju su u dvema poveljama srpskog kralja i cara Stefana Dušana iz 1331. i 1348. godine. Prvom poveljom selo je darovano hilandarskom pirgu Hrusija na Svetoj Gori, a drugom je potvrdjeno srpskom manastiru Hilandaru. Seosku crkvu Sv. Jovana iz 14. i 16. veka srušili su Albanci da bi podigli seosku džamiju. Sa druge crkve, posvećene Sv. Nikoli, iz 14. veka, Albanci su skidali kamenje i prodavali ga kompaniji za zidanje železničkih mostova koja je između 1871. i 1873. godine gradila kosovsku železničku prugu. U planini iznad Slovinja postojao je manstir Sv. Đorđa iz 14. veka. Manastir je početkom 19. veka srušio samozvani gospodar Kosova Jašar-paša džinić, poreklom Albanac, da bi od njegovog materijala zidao mostove na reci Sitnici.

SMIRA (VITINA)

U podnožju Skopske Crne Gore, nedaleko od Vitine, nalazi se selo Smira. Selo se prvi put pominje 1308. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Milutina, kojom je Smira priložena hilandarskom pirgu Hrusija na Svetoj Gori. "Hram Vaznesenja" ili crkvu Spasovu podigao je gračanički i novobrdski mitropolit Nikanor sredinom 16. veka. Ktitor je svojoj zadužbini darovao nekoliko rukopisnih knjiga i tipik, kao i srebrom okovani duborezni krst sa natpisom. Druga crkva u Smiri bila je posvećena Sv. Simeonu Mirotočivom. U selu je postojala još jedna crkva, koja je sasvim porušena. Danas se na džamiji u Smiri nalazi uzidana kamena ploča sa ćirilskim tekstom, koja je svakako doneta sa jedne od ovih crkava. (danas ne postoji)

SOKOLICA (KOSOVSKA MITROVICA)

Sokolica je naziv za brdo i crkvu Pokrova Sv. Bogorodice u selu Boljetinu. Po turskom popisu iz 1455. godine, selo je imalo 21 srpski dom. Manastir sa crkvom je podignut u 14. ili 15. veku, kao zadužbina nepoznatog ktitora. Crkva je pravougaone osnove, a zidana je od lepo tesanog kamena i zasvedena poluobličastim svodom. Priprata je kasnije dograđena. Prvobitni živopis je jako oštećen. Godine 1936. podignut je lep i skladan zvonik sa po dve bifore i dve rozete na gornjem spratu. U sokoličkoj crkvi se čuva izuzetno retka i vredna mermerna statua Bogorodice, koja sedi na prestolu sa malim Hristom u krilu. Statua potiče iz 14. veka i predstavlja delo primorskih majstora koji su nastojali da se što više približe vizantijskom duhu. Statua se najpre nalazila u manastiru Banjskoj. Kada su Turci razorili ovaj manastir i pretvorili ga u džamiju, statua je preneta u sokoličku crkvu. Po narodnom predanju, sokolička Bogorodica je "doletela pre 500 godina preko brda i stala na drvo pod stenom i pozvala narod da tu podigne crkvu". Narod joj je podigao hram koji je kasnije zapusteo, pa je polovinom 19. veka opet obnovljen. Od 1967. godine u selu više nema nijedne srpske kuće. Te godine Albanci su iskopali i oskrnavili i poslednji srpski grob na groblju više crkve.

SOČANICA (LEPOSAVIĆ)

Na desnoj strani reke Ibra, nedaleko od Leposavića, smešteno je veoma staro selo razbijenog tipa - Sočanica. U pisanim izvorima selo se prvi put pominje 1315. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Milutina manastiru Banjskoj. U zaseoku Sočanice nalazi se crkva Usekovanja Sv. Jovana Preteče. Crkva je podignuta 1863. godine nastojanjem ondašnjeg sočanskog kneza, koga su sledeće godine ubili Arbanasi. Crkva je podignuta na starim srednjovekovnim temeljima. Zakonom je zaštićena kao spomenik kulture. U selu i njegovoj okolini stoje ostaci crkve Sv. Petke i crkve Sv. Prečiste. Iznad sela je stari grad Galič kojeg pominje vizantijski istoričar Jovan Kinam, letopisac vizantijskog cara Manojla Komnena (1143-1180). U Sočanici se nalaze i ostaci rimskog provincijskog centra Municipijuma DD iz 2. do 4. v.n.e.

SRBICA

Varoš Srbica je opštinsko središte u Metohijskom podgoru. Varoš je osnovana 1924. godine sa oko 30 kuća Srba i Crnogoraca. U naselju postoji srpsko groblje i spomenik palim i mučki poubijanim borcima protiv albanskih fašista u Drugom svetskom ratu. (danas ne postoji)

SREDSKA

Selo Sredska se nalazi u Sredačkoj župi ispod šarplanine. Godine 1348. srpski car Stefan Dušan je selo i župu priložio svojoj zadužbini - manastiru Sv. Arhanđela kod Prizrena. U selu postoje ostaci crkve Sv. Petke koja se pominje u Arhanđelovskoj povelji, ostaci crkve Sv. Đorđa sa freskama iz prve polovine 16. veka i crkve Sv. Bogorodice iz istog vremena, kao i crkve Sv. Nikole koja je sagrađena 1875. godine.

STAGOVA (KAČANIK) U dolini reke Nerodimke, na nekoliko kilometara od Kačanika, smešteno je selo Stagovo. Stagovo se pominje u turskim popisima iz 1452. i 1463. godine kao srpsko selo. Albanci su ovde počeli da se doseljavaju oko 1700. godine. Do osamdesetih godina 19. veka u Stagovu su stajali ostaci napuštene srpske crkve sa starim grobljem. Danas u selu nema Srba. (danas ne postoji)

STRAŽA (KAČANIK)

U podnožju najvišeg šarplaninskog vrha smešteno je selo Straža. U selu je postojala srpska crkva sa grobljem, ali po nasilnom iseljenju srpskog i makedonskog življa crkva je porušena, a groblje oko nje uništeno. Danas je Straža etnički čisto albansko selo. (danas ne postoji)

SUVA REKA

Suva Reka je opštinsko središte u Prizrenskom podgoru. Prvi sačuvani pisani pomen o Suvoj Reci je iz 1465. godine. Mlečanin Đakomo Kanteli di Vinjola je 1689. godine upisao ovo mesto na svoj bakrorez-kartu, koja se danas čuva u Nacionalnoj biblioteci u Parizu. Osamdesetih godina 19. veka ruski konzul u Prizrenu zatekao je u Suvoj Reci devet domova srpskih Roma. U mestu je postojala stara srpska crkva koja je srušena, i srpsko groblje. Na bregu ispod sela nalazila se isposnica, u kojoj su, po jednom zapisu iz 1880. godine, čuvane nečije svete mošti, dok su oko isposnice bile monaške ćelije. Turci su ovu isposnicu pretvorili u tekiju. Godine 1938. podignuta je nova srpska crkva sa kubetom i zvonikom. Kraj nje je današnje groblje.

SUVO GRLO

Selo Suvo Grlo se nalazi u Metohijskom podgoru, petnaest kilometara od Istoka. Prema predanju, selo se nekada zvalo Srma Grlo po obližnjem rudniku "srme" - srebra. U pisanim izvorima se prvi put pominje u povelji srpskog kralja Stefana Milutina, krajem 13. veka. Tada je selo bilo središte manje župe, a u njemu se nalazila crkva Sv. Bogorodice. U vreme kralja i cara Stefana Dušana, selo i crkva su priloženi hilandarskom pirgu Hrusija na Svetoj Gori. Po turskom popisu iz 1485. godine, Suho Grlo je bilo središte nahije sa preko petnaest sela. Ukupno je imalo 126 srpskih kuća, tri doma sveštenika i jedan dom kaluđera. U selu je postojalo nekoliko sakralnih objekata. Najstarija suvogrlska crkva je sagrađena u vreme kralja Stefana Milutina, a bila je posvećena Svetoj Bogorodici. Verovatno iz istog vremena je i crkva Vavedenja Bogorodice. U Suvom Grlu se još nalaze ostaci crkve Sv. Nikole, crkve Sv. Arhanđela i crkve Sv. Jovana, kao i više crkvišta nepoznatog imena. Na jednom visu stoje ostaci "Kaluđerskog grada", a u šumi su ruševine drugog starog grada.

TOPONICA, TOPOLNICA (NOVOBRDSKA KRIVA REKA - Kosovska Kamenica)

U ravnici donjeg toka Krive Reke smešteno je selo Toponica. U povelji manastira Gračanice iz 1321/22. godine Topolnica je bio naziv za čitavu oblast današnje Novobrdske Krive Reke. U 16. i 17. veku ova oblast se nazivala Anđelova Topolnica po tesalijskom knezu Mihailu Anđelu koji se, po padu Tesalije, sklonio u Novo Brdo, oženio Srpkinjom i verovatno postao gospodar župe Topolnice. Njegovi sinovi Mihailo i Mahmud Anđelovići su došli do visokih vojnih dostojanstava, služeći, prvi u srpskoj, drugi u turskoj vojsci. Albanci su u Topolnicu počeli da se doseljavaju posle 1700-te godine, da bi do 1880. godine sasvim potisnuli Srbe starosedeoce. Na srpskom seoskom groblju Albanci su 1985. godine u paramparčad porazbijali sve nadgrobne spomenike.

UBOŽAC (NOVOBRDSKA KRIVA REKA)

Ubožac ili Rđavac je naziv srednjovekovnog manastira u Novobrdskoj Krivoj Reci. Manastir je sagrađen u prvoj polivini 14. veka u vreme srpskog kralja Stefana Milutina, najverovatnije kao zadužbina svetogorskog igumana Starca Isaije. Ovaj sveti čovek je bio prijatelj i savetnik srpskog cara Stefana Dušana, a potom i kneza Lazara. Poznat je kao prevodilac na srpski jezik dela Dionisija Areopagita i kao autor izveštaja o srpskom porazu u Maričkoj bici 1371. godine. Smatra se da je on sa svojim roditeljima, inače vlastelinima kralja Milutina koji su se kasnije zamonašili u Ubošcu, podigao ovaj manastir i crkvu koja je posvećena Vavedenju Sv. Bogorodice. Isaija je preneo u srpske krajeve svetogorske elemente ne samo u crkvenom životu i liturgijskim obredima nego i u arhitekturi crkava i manastira, što je imalo veliki značaj za formiranje moravskog arhitektonskog stila u 14. i 15. veku u Srbiji. Danas se u manastiru Pećkoj patrijaršiji čuvaju dve rukopisne knjige manastira Rđavca iz prve polovine 15. veka. Osim moštiju Starca Isaije i njegovih roditelja, u manastiru su verovatno pohranjene i mošti pećkog patrijarha Savatija, osnivača manastira Pive u Crnoj Gori. Godine 1690, u vreme austrijske najezde koja je izazvala veliku seobu Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem, manastir je stradao od Austougara. Danas postoje samo zidine.

ULJARICE

Uljarice je ime za dve pećine-isposnice na desnoj obali iznad velikog slapa reke Miruše. Velika pećina ili Velika crkva verovatno potiče iz 14. veka, a bila je obnovljena u 16. veku. Isposnica je nastala zaziđivanjem ulazne strane prirodne pećine. Prilikom arheoloških ispitivanja u Velikoj isposnici su nađeni fragmenti fresaka. Dvadesetak metara od nje nalazi se Mala pećina-isposnica, do koje se stiže uzanom stazicom uklesanom u steni. Osnova Male isposnice nije bila veća od 1X1,5 m. U isposnici je bila delimično sačuvana predstava Silaska Sv. Duha na apostole, ali su u novije vreme pastiri iz obližnjih sela gotovo potpuno uništili ovaj ostatak živopisa.

MIR, DOBRA VODA (KLINA)

Selo Ujemir (albanski) ili Dobra Voda nalazi se u Prekoruplju kod Kline. Prvi sačuvani pisani pomen o Unjemiru je iz 1330. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Dečanskog kojom je ovo selo darovao svojoj zadužbini - manastiru Dečanima. Po turskom popisu iz 1455. u selu je bilo 12 srpskih kuća, uključujući i domaćinstvo seoskog popa. U Unjemiru je rođen Sveti Petar Koriški, poznati srpski pustinožitelj iz 13. veka. O životu i pustinožiću ovog svetitelja govore srednjovekovna dela Služba i Žitije Petra Koriškog, koja je napisao Teodosije Hilandarac. Oba dela se svrstavaju u red najuspešnijih i najlepših ostvarenja srpske književnosti srednjeg veka. Na brdu iznad Unjemira stoje ostaci crkve Sv. Apostola Petra i Pavla, poznatije kao Petrovica. Crkva je podignuta u 13. veku, verovatno u sklopu istoimenog manastirskog kompleksa. Sačuvani su temelji obimnih zidova ulazne kule i vratnica gradića-tvrđave u čijem se središtu nalazio hram. On je prezidan u 14. veku, a ponovo je obnovljen posle obnove manastira Pećke patrijaršije u 16. veku. U Unjemiru postoje i ostaci jednog crkvišta. Poslednja srpska porodica se odavde iselila 1968. godine, tako da je Unjemir danas etnički čisto albansko selo. (danas ne postoji)

UROŠEVAC

Uroševac je opštinsko središte na krajnjem jugu Kosova polja. Uroševačka stara crkva je podignuta 1901. godine, ali je napuštena 1929. godine kada je dovršena izgradnja nove crkve Sv. kralja Uroša. U novoj crkvi se čuva zanimljiva zbirka ikona mlađeg vremena. U ovom gradu danas ne živi nijedan Srbin. Crkvu obilazi sveštenik, a specifično je to što se crkva nalazi bukvalno i istom dvorištu gde i džamija.

HOČA ZAGRADSKA (PRIZREN)

Selo Hoča Zagradska se nalazi sa leve strane Prizreneske Bistrice, kod Prizrena. U pisanim izvorima selo se prvi put pominje 1348. godine, u Arhanđelovskoj povelji srpskog cara Stefana Dušana. Do kraja 18. veka u selu je postojala crkva Sv. Nikole. Južno od sela, u brdima, nalazi se pećina-isposnica, koja je pregradnim zidom bila pretvorena u crkvu. U Hoči Zagradskoj danas više nema Srba.

CRVENI

Na levoj strani Ibra, kod izvorišta Crvenske rečice, smešteno je planinsko selo Crveni. U selu postoje ostaci crkve iz srednjeg veka.

CREPULJA

Selo Crepulja se nalazi u Ibarskom Kolašinu, pod severnim obroncima Mokre Gore. U Crepulji postoji srpska crkva iz 14. veka koja je, po predanju, bila prvobitno posvećena Sv. Lazaru. Po istoj tradiciji, crkvu je podigla neka vlastelinska kćer, devojka, iz zahvalnosti za čudotvorno ozdravljenje od nepoznate bolesti kojoj je dugo tražila leka idući od manastira do manastira. Crkva je sada posvećena Sv. Nikoli. Hram je više puta obnavljan. Najstarija obnova bila je u drugoj polovini 16. ili početkom 17. veka, o čemu svedoči sačuvani natpis na dovratniku. Druga obnova je bila početkom 18. veka i tada je crkva i živopisana, što potvrđuje fresko-natpis u niši đakonikona. Od tog živopisa je sačuvano oko jedanaest kvadratnih metara. Iako skromnih kvaliteta, ovo slikarstvo ima svoju dokumentarnu vrednost, jer govori o nastojanju da se očuva tradicija i u najtežim uslovima robovanja pod tuđinom.

CRKOLEZ

Selo Crkolez se nalazi u Metohijskom podgoru. U pisanim izvorima selo se prvi put pominje 1395. godine, u povelji srpske kneginje Milice kojom se crkva Sv. Jovana u Crkolezu prilaže svetogorskom manastiru Svetog Pantelejmona. U turskom popisu iz 1485. godine upisano je 47 srpskih kuća, među kojima je i kuća seoskog popa.Godine 1943. albanski fašisti su spalili celo selo, a srpsko i crnogorsko stanovništvo, uključujući žene i decu, oterali su u logor u Rakošu. Tada su pokušali da zapale i crkvu, ali ih je u tome sprečila jedna starica koja je na vreme ugasila požar. U crkvi Sv. Jovna se do 1955. godine čuvala zbirka od jedanaest izuzetno vrednih i starih srpskih rukopisnih knjiga od 13. do 14. veka, pisanih na pergamentu i papiru. Među njima je posebno vredno Jevanđelje koje je pisano na pergamentu iz 13. veka. Ukrašeno je sa jedanaest inicijala kolorisanog crteža, koji prikazuju “zverinje” ornamentike arhaičnog teratološkog stila. Ovi inicijali stoje na samom početku srpske istorije umetnosti. Od izuzetne vrednosti su i 41 list četvrte inkunabule, štampane 1495. godine u Crnojevića štampariji na Cetinju. U porti crkve Sv. Jovana raste dud star nekoliko vekova. Po predanju, drvo je kalemljeno kada je crkva zidana i to sa grančicom šam-duda iz Pećke patrijaršije. Isto predanje kaže da je taj šam-dud doneo Sveti Sava iz Jerusalima i sam ga zasadio u porti Pećke patrijaršije. (danas ne postoji)

CRNOBREG

Crnobreg se nalazi južno od sela Dečana. Pod slovenskim imenom Črnobreg, selo se prvi put pominje 1330. godine, u povelji srpskog kralja Stefana Dečanskog. Po turskom popisu iz 1485. godine, selo je imalo 19 srpskih i jedan muslimanski dom. U selu postoji crkva Sv. Nikole i crkva Sv. Georgija, koje se pominju u hrisovulji Stefana Dečanskog.

ČABIĆI (KLINA)

Po hrisovuljama manastira Dečana iz 1330. godine, Čabići su bili najveće selo u vlastelinstvu ovog manastira. U to vreme imali su oko 200 domaćinstava, svoga zlatara, mačara, kovača i deset popova. Već tada je u selu postojala crkva Svetog Petra. Po turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo 67 srpskih domova, sa popom na čelu spiska.U selu postoji novija crkva Svetog Nikole. Njene freske stilski pripadaju slikarstvu prve ili druge polovine 17. veka. Devedesetih godina 20. veka albanski teroristi su više puta nasilno otvarali crkvu i skrnavili je. U selu postoje dva srpska groblja.

ČEČEVO

Selo Čečevo se nalazi u Ibarskom Kolašinu. U turskom popisu iz 1455. godine selo je imalo 10 srpskih kuća. Seoska crkva je posvećena Svetoj Petki, a podignuta je 1938. godine na temeljima starije, veće i šire crkve, koja je postojala još u 14. veku. U srednjem veku crkva Sv. Petke je imala veliki ugled kod čečevskog stanovništva, pa je u slučajevima sporova sa Turcima kod nje sazivan narodni zbor vidjenijih ljudi koji je predlagao rešenje i sporazume.

ČIČAVICA

Čičavica je naziv planinskog venca i visoravni koja deli Kosovo od Metohije. Srpski književnik Branislav Nušić, koji je početkom 20. veka boravio kao konzul u Prištini, nazvao je Čičavicu “Srpskom Svetom Gorom”. U srpskom i albanskom narodu postoji predanje da Čičavica ima 77 izvora, 77 potoka i 77 crkava. Po tom predanju, u južnoj Čičavici su bili samo ženski manastiri. U turskom popisu iz 1544/45. godine zapisano je da se u toj oblasti nalazi “ukupno manastira i crkava - 52”. Danas u Čičavici postoji 36 crkvišta i drugih tragova crkava.

ČPILJE

Čpilje je zaselak sela Banje u Ibarskom Kolašinu. Svoje drugo ime “Kuline” selo je dobilo po ostacima utvrđenog manastira sa crkvom i zvonikom - kulom. Crkva je verovatno sagrađena u 134. ili 14. veku, a sastojala se od narteksa, egzonarteksa, zvonika i groblja. Zidovi kule-zvonika očuvani su mestimično i do visine sedam-osam metara. Na severnom zidu jugositočne kule postoji urezan ćirilski natpis iz koga se vidi da je 1492. godine došlo do rušenja crkve ili zvonika. Na crkvenom groblju je oko 150 starih monolitnih nadgrobnih spomenika, zbog čega ono predstavlja jednu od najvećih i najočuvanijih srednjovekovnih nekropola ne samo na Kosovu i Metohiji nego i u Srbiji.

ŠTIMLJE (UROŠEVAC)

U Štimlju se nalazio dvorac srpskog kralja Stefana Dečanskog. Godine 1348. car Dušan je obavezao meštane ovog sela da daju med i vosak njegovoj zadužbini - crkvi Svetih Arhanđela kod Prizrena. Po turskom popisu iz 1455. godine selo je imalo 109 srpskih kuća i dva popa. Između 1920. i 1922. godine na temeljima neke starije crkve je podignuta crkva Svetog Arhanđela Mihaila. Posvećena je srpskim ratnicima izginulim u Prvom svetskom ratu. Crkvu je podiglo društvo "Kneginja Ljubica", po projektu Jelisavete Načić, prve žene arhitekte u Srbiji. Danas bez Srba, a crkva demolirana.

ŠTRPCE

Štrpce je veliko selo na desnoj strani Lepenca. Po turskom popisu iz 1455. godine u selu je bilo 65 srpskih domaćinstava. Seoska crkva Sv. Nikole je sagrađena i živopisana 1576/77. godine. Sačuvan je fresko-natpis na kome je pobrojano devet ktitora na čelu sa seoskim popom. Istočno od sela se nalazi crkva Sv. Jovana Krstitelja. Podignuta je 1911. godine na temeljima neke starije crkve. U selu je očuvano i staro srpsko groblje. Najjuznija Srpska enklava na Kosovu i Metohiji u kojoj zivi oko 15000 Srba.

Izvor: Kosovo-Metohija  

Smisao za realnost

Napor raško-prizrenske eparhije, oličen pre svega u radu vladike Gospodina Artemija, da se što široj svetskoj javnosti sveobuhvatno i objektivno prikaže stradanje srpskog naroda na prostoru Kosova i Metohije, praćen je i kontinuiranom brigom za zaštitu izuzetnog kulturnog i prirodnog nasleđa ove oblasti.

U tom smislu, grupa jugoslovenskih stručnjaka iz oblasti zaštite prirodne i kulturne baštine, sa posebnim težištem na zaštiti nasleđa Kosova i Metohije, formirala je Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije – MNEMOSYNE (u daljem tekstu Centar), kao nevladino udruženje, jedino iz ovog domena registrovano i pri UNMIK-ovoj administraciji u Prištini. Cilj ovako postavljenog udruženja je da u uslovima izmenjenog statusa ovog dela naše teritorije, na pravi, dovoljno operativan i konstruktivan način, doprinese unapređenju specijalnog statusa našeg nasleđa, izbori se za povratak jugoslovenskih stručnjaka u sistem zaštite pokretnih i nepokretnih dobara i na stručan način pokrene, koordiniše i učestvuje u realizaciji konkretnih projekata zaštite.

Bezmalo tri pune godine, stručnjaci Centra brižljivo i istrajno prate, opominju, podstiču učestvuju i kreiraju koliko je moguće u situaciji i dalje izuzetno nepovoljnoj za sve naše aktivnosti, akcije usmerene ka zaštiti nasleđa Kosova i Metohije. Najvažniji i visoko cenjen sagovornik stručnjaka Centra je SPC, pre svega raško-prizrenska eparhija sa vladikom Gospodinom Artemijem na čelu. U duhu bliske saradnje, razumevanja i koordinisanja svih akcija, visoki predstavnici naše Crkve i stručnjaci Centra, uzeli su učešće u okviru dva međunarodna skupa organizovana tokom marta meseca, a na temu zaštite nasleđa u Jugo-istočnoj Evropi, posebno na Kosovu i Metohiji. Ovi skupovi odslikavaju i dve, za sada definisane svetske inicijative okrenute ka zaštiti kulturne i prirodne baštine Kosova i Metohije.

Inicijativa Vlade Italije je, zbog bliskosti i pripadnosti sličnom kulturnom miljeu, razumevanju geografsko-političkog konteksta, čije je zajedničko ishodište basen Mediterana, odmakla u kreiranju okvira jednog dugoročnog Programa zaštite izuzetnog hrišćanskog nasleđa Kosova i Metohije. Skup u Pizi, održan 29. i 30. marta, propratili su, izuzetno dobro koordinisanim nastupom, predstavnici SPC, vladika raško-prizrenski Gospodin Artemije i iguman manastira Visoki Dečani, otac Teodosije, Gospodin Gojko Subotić, vrhunski stručnjak u oblasti srednjovekovne umetnosti i Gospodin Vojislav Vasić, direktor Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, član upravnog odbora Centra, kao operativnog i u ovoj situaciji prihvatljivog partnera međunarodnih civilnih i vojnih vlasti na Kosovu i Metohiji.

Inicijativa Vlade Japana, praćena seminarom o edukaciji i zaštiti nasleđa u Jugo-istočnoj Evropi, održanim u Tokiju od 21. do 23. marta, nije rezultirala tako jasno definisanom i fokusiranom Deklaracijom kao što je ona iz Pize. Ali, njen značaj zbog toga nije ni malo manji.

Rad ovog skupa, na poziv Japanske Ambasade u Beogradu, pratio je predstavnik Centra, potpisnik ovih redova.

Seminar je održan u organizaciji Ministarstva za inostrane poslove Japana, Biroa za evropske poslove Odeljenja za Centralnu i Jugoistočnu Evropu i Nacionalnog instituta za unapređenje istraživanja. Seminar je prvi prateći, konkretan projekt Konferencije o Jugoistočnoj Evropi na visokom nivou, održane u Tokiju maja meseca 2000. godine, kao i Samita grupe G-8, održanom u julu mesecu iste godine na ostrvu Okinava, takođe u Japanu.

Konferencije iz prošle godine visoko su istakle značaj uspostavljanja civilnih društava u kojima vladaju tolerancija i poštovanje razlika. Kao prvo suštinsko pitanje od posebnog interesa na putu izgradnje je uloga edukacije i zaštite nasleđa u postkonfliktnom periodu. Najavom Dekade Japansko-Evropske saradnje na konferenciji u Tokiju, japanska Vlada je očigledno prihvatila vrlo ozbiljan, težak i delikatan posao da ispita i istraži praktičnu ulogu osnovnih elemanata demokratskih društvenih sistema kojima se teži, kao i ulogu najznačajnijih međunarodnih organizacija i zainteresovanih zemalja u procesu revitalizacije regiona i na temelju tih procena predloži adekvatnu strategiju. Neutralnost Japana je takođe značajna u dodeljivanju ovako važne uloge. Postavljanje ovako definisanih interesa najrazvijenijih zemalja sveta, impliciralo je određene pretenzije skupa iskazane završnim Deklaracijama. Prve, koja se bavi redefinisanjem osnovnih kulturnih odrednica u skladu sa procesom globalizacije i druga, koja potpuno jasno i nedvosmisleno osuđuje kulturni vandalizam, prihvatajući i najstrože sankcionisanje kao meru kazne.

Vlada Japana je organizovala Seminar sa ciljem ne samo da doprinese Godini dijaloga među Civilizacijama, proglašenoj od strane UN, da najavi Dekadu japansko-evropske saradnje, već i da istakne značaj i ojača saradnju vlade sa UNESKO-om. I to sve pod sloganom "Harmonija među etničkim grupama".

Zato ni malo ne čudi odabir učesnika za ovaj skup. Pored predstavnika Ministarstva i stručnih institucija iz svih zemalja Jugoistočne Evrope, primarno mesto je dato visokim predstavnicima međuvladinih organizacija trenutno najodgovornijim za regionalnu kooperaciju unutar prostora JI Evrope i za kreiranje Euroregiona i to kroz detaljno osmišljene transgranične aktivnosti. To su: UNESKO, UNICEF, Savet Evrope, ISCE i Kancelarija Specijalnog Koordinatora Pakta za stabilnost JI Evrope. Posebna pažnja je posvećena nevladinim organizacijama i njihovoj ulozi, što se vidi iz selektivnog odabira NGO udruženja za učešće na ovom skupu. Skup je pratio i znatan broj japanskih stručnjaka – njih 19.

Posebno interesantnom nam se čini najava i insistiranje UNESKO-a da se regionu JI Evrope priđe sveobuhvatno, imajući u vidu istorijsko-geografski kontekst, bliske kulturne veze među zemljama regiona i značaj vladinih predstavnika i civilnog društva za proces obnove. Posebno je naglašena uloga i iskustva tri UNESKO-ve kancelarije na ovom prostoru i to u Bukureštu, Sarajevu i Veneciji. Sa žaljenjem smo konstatovali da se kao alfa i omega stradanja i uništavanja nasleđa na prostoru JI Evrope i dalje tendenciozno spominje samo Dubrovnik, sa jedne strane i uništavanje budističkih pre-islamskih spomenika u Avganistanu sa druge, na širem planu. Sve između je i dalje obavijeno ćutanjem, pristrasnošću i primenom "dvostrukih standarda". Zato će jedno od osnovnih pitanja Direktoru UNESKO-a, Gospodinu Macura, koji u maju mesecu dolazi u zvaničnu posetu Beogradu, ali i Prištini biti, zašto UNESKO nije tako efikasno odgovorio na uništavanje hrišćanskog nasleđa na Kosovu i Metohiji, kao što je slučaj sa spomenicima u Avganistanu. Svakako da je isto tako važno i kreiranje adekvatnog Programa posete visokih predstavnika UNESKO-a. Uz dolazak UNESKO-vih predstavnika u Beograd biće i najava zvanične japanske ekspertske komisije za utvrđivanje stanja spomeničkog nasleđa na prostoru Kosova i Metohije.

Nastup predstavnika Centra je osmišljen za ciljem da ukaže na polazno stanje u domenu zaštite nasleđa Kosova i Metohije i da definiše osnovne preduslove za ponovno uspostavljanje sistema celokupne zaštite na Kosovu i Metohiji. Predstavnik centra je postavio tri osnovne polazne pretpostavke u rešavanju problema zaštite: saradnju sa međunarodnim ekspertima i timovima, rad na osnovu liste prioriteta i uvršćenja spomenika kulture od izuzetnog značaja na UNESKO-vu listu svetske baštine, kao specijalni vid zaštite spomenika na ugroženim područjima, konkretno pitanje Manastira Visoki Dečani i ostalih najznačajnijih svetinja srpske kulture i tradicije sa prostora Kosova i Metohije. Istaknut je i značaj NGO udruženja u okviru preventivne diplomatije.

Skup u Tokiju predstavio je Vladu Japana kao izuzetno važnog i u bliskoj budućnosti jednog od odlučujućih faktora u rešavanju nagomilanih problema u JI Evropi. Da ambicije domaćina ne treba zanemariti govori i namera da se u Tokiju možda uspostavi Globalni Komitet za kulturna nasleđa. Procenjujemo da je skup i najava globalne rekonstrukcije i restauracije najvažnijih svetskih organizacija, kao što su UN i UNESKO, jer se, više je nego jasno, ove institucije drže na ,,staklenim nogama“. Da li će uvođenjem tako glomaznih i birokratizovanih struktura i sa stvaranjem novih, kakav je npr. Pakt za stabilnost Evrope, doći do suštinskog poboljšanja u zemljama zahvaćenim ratnim vihorom i stavljenim pod lupu svetske naglašene potrebe za globalizacijom, modernizacijom i brzim promenama, ostaje da se vidi. Tradicionalnost, ozbiljnost i odgovornost japanskog društva garant su da će moguća ponuđena rešenja biti dobro promišljena.

Ili će, isto tako dobra evropska tradicija, naći načina i snage da ponudi svoja rešenja. U svakom slučaju, predstoji nam težak put.

Beograd, o Uskrsu 2001. godine

Mirjana Menković, kustos Etnografskog muzeja u Beogradu
Predsednik Centra MNEMOSYNE


AUDIO ARHIVA

AGORA: STUDIJA "DEŠIFROVANJE PROŠLOSTI" ISTORIČARA DUŠANA T. BATAKOVIĆA

MILOŠ KOVIĆ - RAZGOVOR O KNJIZI DUŠANA T. BATAKOVIĆA "DEŠIFROVANJE PROŠLOSTI"



ARHIVA PPNS

VI IDITE, JA NEĆU! (2015) - DOKUMENTARNI FILM

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM 

PODRŽI PPNS!

• DONACIJE I SPONZORSTVA
• REKLAMNE USLUGE
• STATUT PPNS
• IMPRESUM
• O IMENU I SADRŽAJU