Sadržaj

• Razvoj profesionalnog vatrogastva u Kragujevcu
• Državna vatrogasna milicija
• Vatrogasne jedinice u nadležnosti opština
• Zakonska regulativa o vatrogastvu
• Kragujevac postaje sedište sreza sa 12 opština
• Savremena vatrogasna oprema
• Dalji razvoj vatrogastva
• Novi zakon o zaštiti od požara
• Vatrogasna brigada u sastavu sekretarijata
• Promene u upravi
• Vatrogasci u vreme bombardovanja
• Poplava
• Sve veće potrebe grada

Razvoj profesionalnog vatrogastva u Kragujevcu

Po završetku Drugog svetskog rata, može se reći, počinje novo poglavlje u razvoju vatrogastva. Ministarstvo unutrašnjih poslova Demokratske Federativne Republike Jugoslavije,7. aprila 1945. godine, donosi dva akta, kojim se konstatuje da bivši Vatrogasni savez Jugoslavije, više ne postoji. Svu brigu o njegovoj imovini preuzima Ministarstvo, kao i inicijativu za osnivanje državnog i dobrovoljnog vatrogastva. Na osnovu ovih akata,21. septembra 1945. donose se 2 uputa:

• Uput za organizovanje vatrogasne službe
• Uput za sprovođenje požarno-preventivnh mera, mera predohrane za zaštitu od požara i savremeni način gašenja

Državne vatrogasne jedinice obrazuju se u svim gradovima, a ljudstvo se uzima iz Narodne milicije, uz organizaciju rada po čelu Narodne milicije. Kragujevac je već imao višedecenijsku tradiciju organizovanog oblika zaštite od požara, počev od 1887. godine i osnivanja „Dobrovoljne požarne družine“, 1933. je promenjen naziv u „Dobrovoljnu vatrogasnu četu“, a 1945 ponovo je promenjen naziv, ali ovog puta u „Dobrovoljnu vatrogasnu miliciju“, a formirana je i, nezavisno od ove „Državna vatrogasna milicija“.

Državna vatrogasna milicija

Za razliku od „Dobrovoljne vatrogasne milicije“, u „Državnoj vatrogasnoj miliciji“ su bili „platežni vatrogasci, koji su službu obavljali u dve smene“.

Kasnije je plata bila određena na osnovu Uredbe o zvanjima i platama službenika vatrogasne službe. Tadašnje brojno stanje je zavisilo od veličine i naseljenosti mesta. Tako da vatrogasna milicija u gradovima ispod 30.000 stanovnika, nije mogla da ima više od 5 stalnih vatrogasaca.

Pored Kragujevca, u to vreme u Srbiji, profesionalne vatrogasne jedinice imali su: Beograd, Niš, Novi Sad, Subotica, Šabac...

Hroničari tog vremena su zabeležili: „U vatrogastvu je najveće druželjublje i ovo je jedina služba koja radi bez dnevnica“. Hrana je bila skromna, hranili su se sa kazana u improvizovanim menzama, a objekat Vatrogasnog doma postaje centar kulturno-zabavnih manifestacija (priredbe, igranke, izložbe...).

Do kraja 1953. godine pripadnici „Državne vatrogasne milicije“, imali su benefikovan radni staž, pravo na uniformu, napredovanje u službi i druge pogodnosti.

Vatrogasne jedinice u nadležnosti opština

Reorganizacijom državne Uprave, pristupilo se reorganizaciji vatrogasne službe i predvidelo obrazovanje profesionalnih vatrogasnih jedinica u delokrugu narodnih odbora gradova i gradskih opština. Pored toga, po odobrenju MUP-a Srbije formiraju se „Industrijske zavodske čete“ i to u svakom preduzeću i zavodu, važnom za privredu. Ova jedinica je bila preteča Industrijske profesionalne jedinice „Zastava“, kao i kasnije u fabrici „Filip Kljajić“.

Zadatak Vatrogasne službe grada Kragujevac bio je:gašenje požara, nadzor nad ostvarivanjem mera protivpožarne zaštite, saradnja sa dobrovoljnim vatrogasnim društvima, propagranje i popularisanje vatrogasne službe...

U toku 1952. godine, nabavljeno je oko 20 vatrogasnih vozila za Srbiju, tako da su vatrogasci Kragujevca, ali i Niša, Prištine, Zrenjanina, i Kruševca, dobili stara, ali još u funkciji, vatrogasna vozila. U periodu od 1953-1955. bilo je više problema, pre svega u organizaciji, ali i nerešeno pitanje radnog staža, plate, uniformi, odlaska u penziju, stambenog pitanja... Četvrtog jula 1955. godine u Aranđelovcu je u krugu građevinskog preduzeća „Pionir“ izbio požar velikih razmera, u kome je angažovana i ekipa vatrogasaca iz Kragujevca. Pored akcija gašenja požara na području Kragujevca i okoline, tadašnji rukovodioci su se posebno angažovali na obuci vatrogasaca, tako da Kragujevac postaje jedan od vodećih centara za obuku u Šumadiji, i daje velik doprinos za razvoj kadrovske baze za razvoj vatrogastva u Srbiji. Značajan doprinos dali su:Božidar Miljković, Aleksandar Ivanović, Petar Ivanović, Mihailo Filipović, Predrag Milojević, Božidar Dragutinović, Milije Laudanović.

Zakonska regulativa o vatrogastvu

Prelaskom na komunalni upravni sistem funkcionisanja, Kragujevac je postao središte sreza, koji su do tada sačinjavali: Kragujevački, Lepenički, Gružanski, i delom Levčanski srez. Opštine Topola i Aranđelovac se pripajaju 1957. godine. Savezni Osnovni zakon iz 1956. godine bio je osnova za donošenje republičkih propisa iz oblasti vatrogastva. Ovim zakonom je predviđeno da naseljena mesta sa preko 15.000 stanovnika, imaju profesionalnu jedinicu sposobnu za gašenje požara, dok bi služba zaštite od požara bila u nadležnosti organa za unutrašnje poslove. Pokušaji organizovanja službe za zaštitu od požara u okviru Republičkog sekretarijata za narodnu odbranu, kao i primene Ustavnog zakona o sprovođenju ustava, i Zakona o prenošenju nadležnosti sa saveznih na republčke organe, republičkih na sreske narodne odbore, i sreskih na opštinske, nisu uspeli, tako da je služba zaštite od požara ponovo vraćena u nadležnost organa za unutrašnje poslove.

Kragujevac postaje sedište sreza sa 12 opština

U periodu od 1963. do 1967. kragujevac postaje sedište sreza sa 12. opština sa oko 500.000 stanovnika, a ukidanjem srezova, Kragujevac sam postaje centar opštine sa 65 naselja i oko 140.000 stanovnika.

U tom periodu je konstatovano da je postojeća oprema jednostrana, jer se njome može intervenisati samo na klasičan način, i da nedostaju moderna sredstva, i oprema, s obzirom da Kragujevac postaje sve naseljeniji, i sve veći industrijski centar. U gašenju požara, korišćena su vatrogasna vozila: Perla, automehaničke merdevine (lestve) Dirkop, Benc, a kasnije i Tam-pionir, Moltov, Dajc.

Nedostatak odgovarajuće opreme je često otežavao rad vatrogasaca.

Izmenom i dopunom osnovnog zakona o zaštiti od požara iz 1965. godine, defininiše se inspekcijski nadzor, i to u okviru unutrašnjih poslova. Na mesto Načelnika službe zaštite od požara, za opštinu Kagujevac postavlja se Miloje Laudanović, i na toj funkciji ostaje do odlaska u penziju.

Savremena vatrogasna oprema

Šezdesetih godina i domaća industrija počinje proizvodnju specijalnih vatrogasnih vozila, i opreme za gašenje požara., veliki proizvođači teretnih vozila kao što su bili:FAP, TAM, IMV, prilagođavali su šasije i pogonske grupe za ovu upotrebu, uz odgovarajuću nadogradnju, koju je radio Vatrosprem. Pored toga, razvijala se i proizvodnja vatrogasnih creva, reflektora, pumpi... U periodu od 1970. do 1980. godine pristupalo se daljem opremanju jedinice vatrogasnim aparatima, opremom, i vozilima. Nabavljena je hidraulična zglobna platforma, kombinovano vozolo Zastava 640, auto-cisterna FAP 13, i hemijsko vozilo FAP 1516. Posebna pažnja je data opremanju ličnom zaštitnom opremom, opremom za rad na visini i aparata za disanje.

Dalji razvoj vatrogastva

Planom razvoja službe za 1975. godinu, predviđena je sistematizacija radnih mesta od 65 izvršilaca, a Teritorijalna vatrogasna jedinica Kragujevac, formirana je kao poseban organ uprave, čija se redovna delatnost finansira iz budžeta (lični dohodci, materijalni troškovi, nabavka opreme i sredstava za gašenje). Decembra 1980. godine, Planom zaštite od požara Skupštine opštine Kragujevac predviđen je status jedinice, kao samostalnog organa uprave opštine Kragujevac, sa prerastanjem Teritorijalne vatrogasne jedinice Kragujevac, u Vatrogasnu brigadu Kragujevac. Tada je i data vizija organizacije službe u narednom periodu. Tertorijalna vatrogasna jedinica Kragujevac je brojala 33 pripadnika, koji su radili u smenama od 12-24-48 časova. Jedinica je raspolagala sa dva kombinovana vatrogasna vozila, hemijskim vozilom, hidrauličnom zglobnom platformom, auto-cisternom, komandnim vozilom, vozilom za gašenje šumskih požara, tehničkim vozilom, vatrogasnim pumpama sa pratećom opremom, zatvorenom spusnicom za evakuaciju lica na visini, protivpožarnim aparatima, ličnom zaštitnom opremom... Planom zaštite od požara Skupštine opštine Kragujevac, definisane su aktivnosti IPVJ Zastava, koja je u tom periodu posedovala više nego zadovoljavajuću opremu, tehniku, uz odgovrajuću starosnu strukturu radnika, i odlične smeštajne uslove.

Novi zakon o zaštiti od požara

U Srbiji je 1982. godine donet Zakon o izmenama i dopunama zakona o zaštiti od požara kojim je definisana obaveza da se u sedištu opština i naseljenim mestima sa preko 10 000 stanovnika, mora osnovati teriorijalna vatrogasna jedinica, što je uticalo da profesionalne vatrogasne jedinice moraju imati sve opštine Šumadije i Pomoravlja. Na taj način umnogome se dobilo na kvalitetu, a pre svega u oblasti urbanizma, odobravanja lokacija za posebno ugrožene objekte, davanje tehničke saglasnosti, ali i sa ekspertizom nastalih požara i eksplozija s većom materijalnom štetom, i tragičnim posledicama. Od aprila 1983. godine vatrogasna jedinica, kao i služba za preventivu požara, prelaze u službu Sekretarijata unutrašnjih poslova, Međuopštinske regionalne zajednice Šumadije i Pomoravlja. Na taj način se mnogo dobilo na kvalitetu, pre svega u organizacionom delu, ali i stvaranju mogućnosti za nabavku novih specijalnih vatrogasnih vozila, vatrogasnih sprava i opreme. Vatrogasnu brigadu Kragujevac su činile teritorijalne vatrogasne jedinice:Aranđelovac, Topola, Batočina, Rača, i vatrogasna četa u Kragujevcu. U periodu od 1985. do 1990. godine, izvršena je nabavka novih vozila, a oblast zaštite od požara u SRS, je regulisana Zakonom zaštite od požara.

Vatrogasna brigada u sastavu sekretarijata

Rukovodstvo službe činili su načelnik Odeljenja za PP i PTZ Slavko Đupurdija, komandant Vatrogasne brigade Željko Rvović, i komandir vatrogasne čete u Kragujevcu, Milan Okiljević, koji su se posebno isticali u novom, savremenom pristupu rešavanja problematike iz oblasti zaštite od požara, saradnji sa medijima, saradnji sa vitalnim službama i institucijama, učestvovanju na seminarima savetovanjima, kao i u stalnom obučavanju pripadnika vatrogasnih jedinica, organizovanju posebnih vatrogasnih vežbi...

Iako je Planom zaštite od požara Skupštine opštine Kragujevac iz 1980. godine, predviđena realizacija izgradnje objekta Vatrogasnog doma, početkom 1990. godine je na osnovu projektnog zadatka urađen glavni projekat, a na dva samodoprinosa građani Kragujevca su glasali za njegovu gradnju. Donošenjem sistemskih zakona iz Ustava Republike Srbije, 1990. godine, kojim se zavodi potpuna centralizacija, MUP naglo jača i preuzima sekretarijate, pretvarajući ih u područne organe. Uvode se činovi za operativne službe, tako da su odgovarajuće činove dobili i inspektori i vatrogasci.

* * *

Zbog velike krize u državi, početkom zadnje decenije 20. veka, u prvi plan je stavljena bezbednost države, javni red i mir, dok je zbog inflacije priliv u fondove vatrogasnih opština u Kragujevcu bio sve manji, tako da je MUP morao da preuzme sve troškove za normalno funkcionisanje vatrogasnih jedinica.

Vatrogasna brigada Kragujevac, nastavlja sa svojim redovnim aktivnostima, tekućeg održavanja opreme i tehnike, stručnom obukom pripadnika, r edovnim inspekcijskim poslovima i zadacima.

Intenzivno se realizuje popuna jedinice, mladim i obrazovanim kadrom, tako da su 1993. godine na radno mesto šefa smene (6. stepen stručne spreme, tehničke struke) primljena 4 nova radnika.

Prijem novih rukovodilaca, ali i vatrogasaca vozača, starosna struktura se znatno poboljšala. Novoprimljeni radnici pokazali su odlične rezultate na kursevima za radnike u vatrogasnim jedinicama MUP-a Republike Srbije, i u daljem angažovanju dali su značajan doprinos radu još boljem radu jedinice. Broj akcidentnih događaja je rastao iz godine u godinu, najviše na privatnom sektoru svojine, ali je i bilo i požara na društvenom sektoru sa ogromnom materijalnom štetom (primer požar hotela Šumadija, a posebno požar u Zastavi, koji se dogodio 31. decembra 1995. godine.

I pored teških, svakodnevnih borbi sa vatrenom stihijom, pripadnici Vatrogasne brigade Kragujevac (od 1995. promenjen naziv u Vatrogasni bataljon Kragujevac) aktivno su učestvovali u mnogim sportskim takmičenjima (mali fudbal, streljaštvo, šah, sportski ribolov), u akcijama dobrovoljnog davanja krvi, i drugim humanitarnim akcijama (pomoć bolesnim sugrađanima, obilazak porodica preminulih kolega i sl).

Promene u upravi

Avgusta 1996. godine na mesto načelnika Odeljenja PP i PTZ postavlja se Željko Rvović, koji na toj dužnosti ostaje do januara 2005. godine. Na mesto komandanta Vatrogasnog bataljona Kragujevac postavlja se Milan Okiljević, koji je tu dužnost obavljao do odlaska u penziju, 31. decembra 2001. Maja 1998. na mesto komandira TVJ Kragujevac postavlja se Nenad Milošević, koji je do tada obavljao funkciju šefa smene.

Vatrogasci u vreme bombardovanja

Nato agresija na našu zemlju, marta 1999. godine, kao nikada u dosadašnjoj istoriji, stavila je kragujevačke vatrogasce pred velika iskušenja i opasnosti. I tada, kao i danas, deleći sudbinu grada i države, dat je pun doprinos smanjenju štete, dat je pun doprinos smanjenju štete, pre svega kroz odgovorno i profesionalno obavljanje posla i zadataka.

Intervencijesu bile znatno otežane usled prisustva velike količine opasnih materija, pre svega motornog goriva, otpadnih boja, piralena, uz stalnu opasnost od bombardovanja objekta, u kojima se odvijala akcija gašenja požara.

U periodu od 24. marta 1999. do 13. juna 1999. godine, Vatrogasni bataljon Kragujevac je intervenisao na:

• 85 požara, od čega je 8 bilo uzrokovano dejstvom NATO-snaga
• 23 tehničke intervencije, od kojih je 6 bilo uzrokovano dejstvom NATO-snaga
• 2 dojave su bile lažne.

Vatrogasni bataljon Kragujevac je imao punu saradnju sa operativnim ekipama javnih komunalnih preduzeća, građevinskih preduzeća, industrijskim vatrogasnim jedinicama „Zastava“ i „Filip Kljajić“, vatrogasnom jedinicom Vojske Jugoslavije, kao i drugih, koji su u takvim situacijama mogli da pomognu.

Poplava

1999. godina je ostala upamćena i po velikoj poplavi, tako da su u periodu od 9-22jula 1999. godine pripadnici Vatrogasnog bataljona Kragujevac bili angažovani na crpljenju vode iz vitalnih objekata u gradu (278 intervencija), i evakuaciji stanovika iz poplavljenih delova grada, i snabdevanje građana pitkom vodom.

Sve veće potrebe grada

Od septembra 1999. godine u Vatrogasnom bataljonu Kragujevac, radno se angažuju i pripadnici vatrogasnih jedinica sa područja Kosova i Metohije.

Godine 1999. evidentirano je 967 akcidentnih događaja, a u narednim godinama pripadnici Vatrogasnog bataljona Kragujevac imali su sve više intervencija. smeštajni uslovi su postali sve složeniji, obzirom na broj pripadnika i specijalnih vozila. Nedostatak garažnog prostora, pored Kragujevca, posebno je izražen u TVJ Aranđelovac, TVJ Batočina i TVJ Knić (od 15. oktobra 1998. u sastavu Vatrogasnog bataljona Kragujevac), a zbog nedostataka prostora za smeštanje vozila i ljudstva, nije formirana TVJ Lapovo. Zbog ovakvog stanja nisu nabavljana nova vozila, a i održavanje postojećih vozila je dovedeno u pitanje, zbog dotrajalosti i nedostataka rezervnih delova.

I pored mnogih teškoća, pre svega u obezbeđenju materijalnih sredstava, 7. decembra 1999. otvoren je objekat, u kome je smeštena TVJ Batočina i TVJ Lapovo.

Izvor: Hronika vatrogastva Kragujevca 1887-2007
Autor Sveta Madžarević, u Kragujevcu 2007.
Izdavač: Vatrogasni fond grada Kragujevca i Gradsko dobrovoljno vatrogasno društvo Kragujevac