Ne stižem da pobeležim najvažnije događaje ovoga dana. Danas je NATO avijacija u jedan i 30 dejstvovala po beogradskom naselju Rakovica, koja je ostala bez struje. Pogođena je i jedna kasarna u Ulici Patrijarha Dimitrija u Rakovici. Naša protivavionska odbrana je dejstvovala, ali bezuspešno.
U današnjem napadu na Kuršumliju povređeno je troje ljudi, dok je više kuća porušeno. Srušeni su i mostovi preko Zapadne Morave kod grada Kruševca, severozapadno, kao i most kod Limskog jezera na pruzi Beograd-Bar kod Nove Varoši.
Danas je oštećen i most Smederevo-Kovin koji povezuje Srbiju i Banat. Preko tog mosta prelazimo kada idemo u Ravni Topolovac, gde sam ja rođen pre 49 godina. Danas su pogođeni i TV repetitori na Zlatiboru, gađana je okolina Boljevca, Niša, Leskovca i Kruševca. Bombardovan je ponovo Novi Sad, deo petrohemijskih postrojenja, kao i Azotara u Pančevu. Tokom čitavog dana bila je Priština na meti avijacije, podgorički aerodrom Golubovci i zaleđe Ulcinja, Bara i Danilovgrada bili su bombardovani.
U noći između srede i četvrtka Kragujevac je treći put bio izložen bombardovanju. Gađana je i kasarna XI puka u centru Kragujevca. To je zgrada podignuta krajem XIX veka. Po svojoj građevinskoj konstrukciji podseća na austrougarske zgrade toga vremena.
Dve snažne detonacije u blizini kuće u kojoj živimo prinudile su nas da ustanemo i izađemo u dvorište. Gotovo čitav ovaj kraj je na nogama. Iz pravca kasarni koje su udaljene oko 400 metara kuljao je gust dim. Gledali smo kako naša protivavionska odbrana puca. Posle toga pojavio se od Gledićkih planina jedan avion. Docnije sam doznao da je te noći gađano selo Divostin u blizini Kragujevca.
Gotovo u svim gradovima pričinjena je na civilnim i vojnim objektima velika materijalna šteta.
Jedan projektil pao je u uže gradsko jezgro u Ulici Braće Poljaković kod železničke stanice, ali nije eksplodirao.
Na Deninom brdu, blizu naselja Aerodrom, pao je jedan neeksplodirani projektil. Kako se ponašati u ovakvim situacijama, kada ste bespomoćni?
Ostatak dana proveli smo u skloništu.
Petak 16. april
Svedočenje o jednom strašnom vremenu, započinjem vestima koje su emitovane ovog jutra na radiju.
Ponovo je gađana Rafinerija nafte u Pančevu, Boljevac, kamenolom u Rakovici, Paraćin. Deset projektila ispaljeno je na atar sela Mrsać kod Kraljeva. Pogođen je televizijski repetitor i poštanski objekt na Ceru, dok su u Novom Sadu gađani rafinerija i kasarna "Majevica". Pogođena je valjevska fabrika Krušik, prištinski aerodrom "Slatina" i brdo Goleš, na kome se nalazi predajnik Radio-televizije Srbije.
Osnovna tema u razgovorima je kako otići i spasiti se iz ove zemlje. Odolevam tim izazovima od osamdesetih godina. Dok su osamdesete bile dosta pragmatične, devedesete su obeležene padom Berlinskog zida, sporazumom iz Mastrihta 1992. godine i činjenicom da evropska zajednica, koja je do tada funkcionisala na ekonomskim osnovama, postaje Evropska unija - politička konstrukcija koja Briselu pruža mogućnost delovanja u svim domenima.
Što se tiče oblasti u kojoj ja radim vidljive su promene. Oblast kulture promenila se iz temelja. Na kulturnom polju u Evropi se pojavljuju novi kulturni izrazi. Način rada i kod nas se temeljno promenio, projektima je dat prioritet nad programima i planovima, koji su rađeni godišnje u institucijama. Sve više se ističe kulturna raziličost, nasuprot homogenosti.
Ako pod pojmom kulture razumemo skup jedinstvenih odluka, materijalnih i duhovnih, intelektualnih i emotivnih, koji karakteriše jedno društvo ili društvenu grupu u određenom vremenu, kako shvatiti kulturu koja nastaje u ovom vremenu. Proizilazi da pored umetnosti i književnosti pod kulturom treba razumeti i životne stilove, osnovna prava ljudskog bića, sisteme vrednosti, tradicije i verovanja.
Promenjen je i odnos prema kulturi. Osnovni pojmovi promenili su svoje značenje. Nekada se govorilo o spomenicima i lokalitetima, a danas sve više o kulturnom nasleđu i kulturnom okruženju.
Danas sam obišao neke od starijih gradskih kafan Kragujevca. Kafane dobro rade. U kafani "Balkan" sede stalni gosti, svako na svom mestu. Oni dugo sede čitaju novine uz piće i i razgovaraju. Odavno je ova kafana postala simbol Kragujevca, gde se prelamaju svi važniji događaji, saznaju najnovije vesti, komentarišu i kritički posmatra stvarnost. U ovoj kafani, pored penzionera koji su najbrojniji, sede boemi, a oko podne se okuplja intelektualna elita grada. U "Balkanu" možete sresti glumce, novinare, slikare, profesore, književnike, ali drugi raznorodan svet. Nezaobilazna tema je bombardovanje "Zastave". Mnogo informacija o ovom događaju može se ovde čuti. Sve te informacije, pošto potiču iz prve ruke, tačne su.
Jedna od malobrojnih starih kafana grada, koja dobro radi, je "Stara Srbija". Kafanu je čuveni zakupac Gazda Peka (Predrag Petković) prilagodio potrebama novog vremena. Kod njega za "okruglim stolom" sede novinari, slikari, karikaturisti, bivši sportistii, stari kafanski svet koji je potrošio mnogo dana u ovom ugostiteljskom objektu. Oni slušaju zanimljive priče koje ovaj vešti ugostitelj plasira. Najveći prostor kafane, "Livada", puna je gostiju oko podneva, zbog dobrog mezetluka. Slično je i u jednom od najstarijih hotela u Srbiji hotelu "Zelengora" (1884), gde sedi otmeniji svet, ali i u starim gradskim kafanama "Paligorić" u Vašarištu i "Rujna Zora" u Pivari. To su stare i dobro razrađene kafane, gde se može čuti mnogo toga vezanog za ova poslednja dešavanja.
Ljudi koje poznajem i sa kojima sam vodio razgovore, pesimisti su po pitanju suspenzije bombardovanja.
Odlazak do Stare kragujevačke crkve, da upalim sveću za sve koji su nedužni stradali u ovom bombardovanju, uvek je kod mene budio posebno osećanje. To je najstariji javni objekat u Kragujevcu. Neka to bude moja borba protiv ovog zla koje se nadvilo nad našom zemljom.
Crkva je podignuta 1818. godine, a ktitor je bio knez Miloš Obrenović. Posvećena je Silasku svetog duha na apostole. Zidana je kamenom i opekom, ima oblik krsta. U njoj su stolovali naši prvi mitropoliti Melentije Pavlović i Petar Jovanović, a u njenoj porti održavana su skupštinska zasedanja. Ovde su donete važne odluke u našoj borbi za nacionalnu nezavisnost u prošlom veku. Stara crkva i danas je aktivna i pokriva šest parohija.
Subota 17. april
Nekako uspevam da pobeležim najznačajnije događaje ovog dana.
Prilikom bombardovanja Batajnice poginulo je pet osoba, među kojima je i trogodišnja Milica Rakić. Mediji su izvestili da je ponovo pogođena rafinerija u Novom Sadu. Veliki požar izbio je u industrijskoj zoni u Pančevu, gde su pogođena postrojenja sa amonijakom.
Ulicama Kragujevca širi se opori miris od bombardovanja. Još uvek nisu sanirani svi objekti stradali u Glavnoj ulici. Strah je nekako prevladan. Ljudi se slobodnije kreću, navikavaju se na novu sliku grada. Uveče se okupljaju u manjim grupama i komentarišu događaje.
Na ovim prostorima tokom vekova smenjivali su događaji koji su ostavili neizbrisiv trag. Kratko podsećanje na prošlost grada.
Kragujevac je grad bogate prošlost. Kragujevačka kotlina pružala je dobre uslove za život ljudi u praistoriji, starijem kamenom dobu paleolitu: Gradac i Risovača, i mlađem kamenom dobu u blizini nekadašnjeg Poljoprivrednog instituta za strna žita u Kragujevcu, na oglednom imanju, zatim u Badnjevcu, Gracu, Žirovnici i Kormanu. Prisustvo ljudi na ovim prostorima posvedočeno je u bakarnom, bronzanom i gvozdenom dobu tokom praistorije. U antičko doba, na ovom području smenjuju se plemena Tribala, Autarijata, Dardanaca, Kelta (Skordiska) i Meza. U vreme rimske vlasti Šumadija je ušla u sklop provicije Mezije.
Plemena okupljena oko manjih poljoprivrednih poseda čiji su materijalni ostaci pronađeni, govore da je čovek imao svoja staništa tokom grčke i rimske prevlasti u dolini Lepenice.
Jedna manja naseobina postojala je na temenu kose koja od Petrovca (danas u okviru grada Kragujevca) vodi ka Jovanovcu i pre rimskog osvajanja ovih krajeva. Osvajajući naše zemlje Rimljani su na tom mestu podigli kastrum u periodu od drugog do četvrtog veka koji je štitio ovu teritoriju i put kojim je izvožena ruda iskopana u rudnicima planine Rudnik (srebro dobrog kvaliteta koje se dosta koristilo u Rimskom carstvu). Izgrađen je i čitav niz mreže puteva koji su izuzev vojnog imali i ekonomski značaj.
U vreme mira u kastelu u Petrovcu bila je postavljena tržnica na kojoj bi se obavljala trgovina sa domorodcima, kojima bi tada bilo dozvoljeno da uđu unutar tvrđave. Naselje u Petrovcu nazivali su stanovnici ovog mesta Kulina. Jedno naselje neznatno udaljeno od kastela u Petrovcu niklo je na prirodnom prelazu reke Lepenice, na mestu današnjeg Kragujevca.
U ataru Petrovca, koji je danas u sastavu grada, evidentirana je jedna radionica za popravku i iskivanje alata, što nesumnjivo potkrepljuje našu tvrdnju o postojanju naselja na mestu današnjeg Kragujevca u rimsko doba.
Utvrđeno je da Kragujevac ovo ime nosi vekovima. Kako je grad dobio ime postoji više verzija. Po jednima ime je izvedeno od reči ptice Kraguj, po drugima po Crnoj Guji, po trećima po ličnom imenu. Ima pretpostavki da je ime izvedeno od imena mesta na kome je ponikao.
Oblast Lepenice ušla je u sklop Nemanjićke Srbije u 12. veku. U vreme Nemanjića, na temenu kose u Jovanovcu i porušenom rimskom kastrumu, Srbi su podigli utvrđeni grad sa podgrađem. Ovde je posle rušenja Gradca preneta "vlast" Lepeničke župe u srednjem veku. Razvaline tog starog srednjevekovnog grada i danas narod naziva "Kuline", a naziv "Latisko groblje" u ataru mesta ukazuje na Rimski kastrum. Da je okolina Kragujevca bila gusto naseljena u srednjem veku svedoči Manastir Grnčarica kod sela Prnjavora posvećen Sv. Nikoli zadužbina srpskog kralja Dragutina iz 13. veka, koji se nalazi desetak kilometara severoistočno od Kragujevca, kao i srednjevekovno naselje u selu Grošnici o čemu postoje pisana svedočanstva.
Na mestu današnjeg Kragujevca postojalo je naselje srednjem veku kao trgovačko mesto. Posle pada Srbije pod Tursku vlast 1459. godine, naselje ulazi u sklop Osmanskog carstva. U istorijskim izvorima prvi put se javlja 1476. godine pod imenom Karagovindža, kada su njegovi stanovnici raseljeni, pošto se "nalazilo na putu neprijatelja". U dugom periodu turske uprave Šumadijom, naselje na mestu današnjeg Kragujevca je početkom šesnaestog veka obnovljeno i izraslo u kasabu sa velikim brojem hanova, zanatlijskih i trgovačkih radnji, i brojnim verskim institucijama. U vrtlogu austrijsko-turskih ratova u XVIII veku, Kragujevac je dva puta bio u rukama Austrije, koja je u njemu 1718-1739. godine izgradila mali militarni grad, sa utvrđenjem za odbranu, po čemu se počeo nazivati "Šanac Kragujevac". Ponovna Turska okupacija dovodi u Kragujevac janjičare, ali na sreću ona nije dugo trajala, a prekidana je čestim bunama i ustancim.
U ustancima za nacionalno oslobođenje (1804-1813, 1815), Kragujevac je konačno oslobođen od turske vlasti. Odlukom kneza Miloša Obrenovića i Skupštine 1818. godine izabran je za prestonicu obnovljene Srbije (od 1833. godine Kneževine). Naselje je brojalo svega 193 kuće.
Formiranjem urbanog centra oko dvorskog kompleksa ostvaren je centar društveno-političke i duhovne vlasti mlade Kneževine iz koga će se nastaviti dalja borba Srbije za nezavisnost. Mnoge ustanove nastale u Kragujevcu u ovom periodu - administartivne, vojne, prosvetne, kulturne, zdravstvene, i crkvene - značajne su za dalji državnopravni razvoj zemlje. Tokom daljeg razvoja Kragujevac će igrati važnu ulogu u borbi za nezavisnost i nacionalno okupljanje srpskog naroda. U Kragujevcu je u ovom periodu bila skoncentrisana sva vlast "i sva umeća" zemlje: sedište vrhovnog kneza, zasedala Narodna skupština, Narodna kancelarija, Sud i Glavno kaznačejstvo (blagajna), osnivane prve prosvetne (Gimnazija, Licej - preteča Beogradskog univerziteta) i kulturne ustanove (Pozorište, Muzička družina), počele da izlaze prve novine - "Novine Serbske", počela da radi štamparija "knjigopečatnja", apoteka "Praviteljstvena".
Posle premeštanja prestonice u Beograd, 1841. godine, Kragujevac nije izgubio politički značaj.
Preseljenje Topolivnice iz Beograda u Kragujevac i početak livenja prvih topova 1853. godine, doprineli su da Kragujevac dobije novi impuls za razvoj i postane privredni centar Knežervine.
U drugoj polovini devetnaestog veka u Kragujevac se naseljava veliki broj ljudi koji su bili potrebni vojnoj industriji. Među njima dolazi i veliki broj stranih radnika. Oni sa sobom donose nove navike i kulturne tradicije iz urbanijih sredina. U kulturnom i prosvetnom životu u Kragujevcu se otvara Vojnozanatlijska škola (1854), učiteljska škola u Srbiji (1871), obnavlja rad, a 1866. godine osniva se Biblioteka. Ovaj period karakteriše osnivanje čitavog niza društava, kulturih, prosvetnih i zdravstvenih ustanova.
U početku Velikog rata Kragujevac je bio ratna prestonica, vojni i zdravstveni centar Srbije. Posle povlačenja srpske vojske u uslovima surove nemačke i austrougarske okupacije mnogo je stradao. Iz Kragujevca je novembra 1914. godine krenuo "Đački bataljon 1300 kaplara" u borbe kod Gornjeg Milanovca. Okupacija je ostavila teške posledice na stanovništvo grada.
U periodu između dva rata, ostajući veran svojoj tradiciji, Kragujevac je bio značajan privredni politički i kulturni centar Srbije. U ovom periodu grad je okružno, pa oblasno sedište, dobija novi industrijski impuls razvojem Vojno-tehničkog zavoda i ubrzano se širi i naseljava. Nastaju čitavi novi krajevi, a sela u okolini se spajaju sa gradom. Od 1929 do 1941. godine Kragujevac je okružno sedište u okviru Dunavske banovine, čije sedište je bilo u Novom Sadu. Grad je zapažen zanatski, trgovački, prosvetno-kulturni, bankarski i jedan od vodećih industrijskih centara u Kraljevini Jugoslaviji.
U vreme Drugog svetskog rata (1941-1944) Kragujevac je okupiran, a okupator je uspostavio vlast preko vojnih oblasti i "kviskinških uprava". U toku rata Kragujevac je pretrpeo ogromna materijalna razaranja i ljudske žrtve. Masovno streljanje građana Kragujevca izvršeno 21. oktobra 1941. godine, od strane nemačke okupacione sile, predstavlja jedan od najvećih zločina na tlu Jugoslavije u drugom svetskom ratu i ubraja se u red najvećih zločina u svetu.
Kragujevac je oslobođen 21. oktobra 1944. godine.
Posle oslobođenja zemlje nastupio je novi period u razvoju grada. Taj proces obeležen je uspostavljanjem novih društveno-ekonomskih i političkih odnosa, po uzoru na Sovjetski savez. Borba za novo uređenje, obeležena je velikim promenama, kako bi se stvorila materijalna osnova zasnovana na novim svojinskim odnosima. Ovaj period trajao je dve godine i označava se u istoriografiji kao period obnove i izgradnje. Posle obnove i izgradnje započinje industrijski razvoj grada koji je bio intenzivan i diverzifikovan na više različitih područja. Država je kroz petogodišnji plan veoma precizno vodila računa da se ujednačeno i ravnomerano razvijaju svi regioni, ali ipak bacajući težište da se u industriji uvedu nove tehnologije, posebno u novim preduzećima.
U ovom periodu grade se fabrike za industriju poljoprivrednih mašina, automobilsku industriju, elektronsku industriju, razvija se hemijska industrija, industrija građevinskih mašina, prehrambena i vojna industriju. Kragujevac je u ovom periodu kao središte sreza obuhvatao ranije srezove: kragujevački, lepenički i gružanski, a od 1957. i opštine Topolu i Aranđelovac. Od 1963. do 1967. godine bio je središte sreza sa dvanaest opština i oko 500.000 stanovnika. Posle ukidanja srezova 31. marta 1967. godine Kragujevac je postao centar opštine sa oko 140.000 stanovnika i 65 naselja. U periodu od 1976. do 1989. bio je centar regionalne zajednice Šumadije i Pomoravlja, sa 550.000 stanovnika i 12 opština. Regioni su ukinuti Ustavom iz 1989. godine.
Kragujevac je novim ustavom postao centar Šumadijskog okruga koji čine opštine Aranđelovac, Batočina, Knić, Kragujevac, Lapovo, Rača i Topola. Status grada dobio je godine 1992. (pored Beograda, Novog Sada i Niša).
Nedelja 18. april
Danas je srušen železnički most Raška-Leposavić koji vodi do Podujeva, na reci Toplici, i most kod mesta Visoko. Oštećeni su manastiri Svetog Nikole i Svete Bogorodice, zadužbine Stefana Nemanje, a nalaze u blizini mostova.
Elektronski mediji javljaju da su četvorica vatrogasaca iz Pančeva zbog prekomerne izloženosti dimu zbrinuti u pančevačkoj bolnici.
Mediji su javili o masovnim iseljavanja Albanaca sa Kosova u Albaniju. Čini se da je to samo propagandni trik.
Ponedeljak 19. april
Jutra u ovo vreme nalikuju jedna drugom, toliko da ako se opiše jedno - to važi za čitav mesec. Doručak, kafa, čitanje štampe i odlazak na posao. Sve što radiš na poslu je da se uredno javiš. Kratak sastanak i raspored dežurstva. Čekanje na vazdušnu opasnost koja počinje oko 11 časova.
Meta vazdušnih napada danas su bili: Priština, Novi Sad, Subotica, Bačka Palanka, Sremska Mitrovica, Kraljevo, Paraćin, Boljevac, Zaječar, Bor i Obrenovac. Hotel "Miral" u Bogutovačkoj banji teško je oštećen u ovim napadima.
U napadu na Niš jedna osoba je izgubila život, a 12 ljudi je povređeno. Srušeno je 10 kuća, a oštećeno oko 15. Repetitor na Mokroj gori u blizini Prištine i zemaljska satelitska stanica u Prilikama kod Ivanjice bile su meta napada.
Danas sam išao peške do Pošte koja se nalazi u Centru grada.
Kоd Velikog semafora u Erdogliji skrenuo sam desno u Daničićevu ulicu. To je jedna široka ulici koja je sa obe strane oivičena drvoredom, ali samo sa leve strane ima uređen trotoar. To je ustvari najkraća veza Erdoglije i centra grada. Ime je dobila po Đuri Daničiću. Pravo ime mu je Đura Popović (1825-1882). On je bio profesoru Velike škole i Liceja u Beogradu, filolog, leksikograf i prevodiolac. Kao saradnik Vuka Karadžića on je osnivač srpske nauke o jeziku. Rođen u Novom Sadu, studije filologije završio je u Beču da bi, pošto je upoznao Vuka Karadžića tokom studija, postao jedan od najbližih njegovih saradnika u borbi za reformu književnog jezika i filološkom radu. Učestvovao je u prevođenju "Novog zavjeta" i izradi drugog izdanja "Srpskog rječnika". Njegov polemički tekst "Rat za srpski jezik i pravopis", kao naučna podloga jezičkoj reformi, umnogome je doprineo pobedi Vukovih načela. Pored svojih najvažnijih dela "Oblici srpskog jezika" i "Riječnika iz književnih starina srpskih", štampao je i niz značajnih dela stare srpske književnosti ("Domentijan", "Teodosije", "Arhiepiskop Danilo" i drugi). Bio je sekretar Jugoslavenske akademije znanosti i umetnosti u Zagrebu.
Prvobitno je ova ulica polazila od Đačkog trga i išla do Kasarna u Erdoglij, gde se završavala varoška zona. Ne treba zaboraviti da je nastavak te ulica pre nešto više od sto godina bio, u stvari, seoski drum, koji je polazio od Kasarni do imanja čuvenog Zekavice i produžavao dalje za selo Stanovo. U to vreme tu je bilo malo kuća. Intenzivnije naseljavanje ovog kraja započinje posle proširivanja Vojno-tehničkog zavoda i izgradnje Stare radničke kolonije na Stanovljanskom polju između dva rata. Posle drugog svetskog rata nosila je ova ulica ime Braće Hadžića, a mali trg sa parkom - Trg skojevaca, sa bistama Bože Petrovića i Ace Stojanovića. Na to još uvek podseća spomenik skojevcima u Malom parku, gde se nalazi i Zdravstvena ambulanta br. 5, koju žitelji ovog kraja nazivaju "Petica".
Jeda bista na spomeniku je skinuta .
Primećujem da je gužva oko ove ambulante veća nego uobičajeno. Pacijenti čekaju na preglede ili da kupe lekove u priručnoj apoteci.
Na samo stotinak koraka niz ulicu nalazi se kafana koja je oduvek dobro radila. I danas se kroz dva velika izloga vide ljudi koji sede i da kafana radi. Kafanu Fudbalski klub "Erdoglija" izdaje u zakup i od toga se finansira.
Posle petnaestak minuta hoda kroz usku Daničićevu ulicu koja je jednosmerna, a u kojoj se ređaju trgovinske radnje, stigao sam do zgrade Teatra i izbio na Đački trg na kome je velelepna zgrada Velike Gimnazije. Tu je uvek gužva.
Zgrada Kragujevački teatar podignuta 1928. godine za potrebe sokolskog društva pokraj Velike Gimnazije. Zgrada u kojoj je i sada Teatar "Joakim Vujić", bez nekih ukrasa, deluje ipak prefinjeno. To je mala zgrada. Pročelje ima prizemlje i sprat. Ukrašeno je sa dva bočna pilona. Na svakom je piramidalna krovna kupola. Balkon se nalazi iznad glavnog ulaza, sa koga je 21. oktobra 1944. godine proglašeno oslobođenje grada.
Prilikom proslave 150. godišnjice, uz Teatar je uređena mala pjaceta sa spomenikom Joakimu Vujiću, rad vajara Koke Jankovića.
Velelepne zgrade Velike Gimnazije, podignuta 1888. godine, na prostoru koji je ostao prazan 1885. godine posle požara u kome je do temelja izgoreo Šareni konak. Izgradnjom nove zgrade Gimnazije, povlačenjem sa regulacione linije ulice i naglašavanjem njene fasade, stvoren je trg koji će na veoma reprezentativan način izraziti profano graditeljstvo u urbanoj strukturi Kragujevca. Zgrada Velike gimnazije, kako se ona nazivala, građena je u periodu od 1885. do 1887. godine, kao prostrana i funkcionalna školska zgrada koja i danas ima istu namenu. To je jedna od najstarijih škola u Srbiji. Spada u najznačajnije i najreprezentativnije objekate u Kragujevcu i mnogi je smatraju vrhuncem kragujevačkog graditeljstva s kraja XIX veka. Zgrada Gimnazije je izgrađena po projektu izvedenom u okružnom načelstvu koji je odobren od strane Ministarstva građevina, čiji autor nam je ostao nepoznat. Zgrada predstavlja jedan od najznačajnijih i najreprezentativnijih objekata građenih u ovom periodu u Kragujevcu. Radove na zgradi je izvela kragujevačka firma Marka O. Markovića. Autor je nesumnjivo posedovao visoke stručne kvalifikacije jer se to da zaključiti po tome što je "svojim akademskim rešenjem i impozantnim dimenzijama izdvojio kao jedan od najmodernijih u svome vremenu". Kombinovanje različitih stilskih elemenata na fasadama govori o njegovom eklektičarskom opredeljenju i akademskim tendencijama svojstvenih tom vremenu.
Ljude koje srećem uglavnom žure da stignu kući do vazdušne opasnosti. Neke poznajem. Vremena za priču ima malo.
Zgrada je jedan od retkih primera u nas koji ukazuje na uticaj savremene svetske arhitekture, odnosno na uticaj secesije, kao stilskog opredeljenja sa utilitarizmom između dva rata. Ovo se posebno odnosi na dosledno rešenje prostora - u unutrašnjosti je hala velikih dimenzija (bazilika) sa neoklasicističkom fasadom jonskih stubova i timpanononom nad portalima, što zauzima centralni prostor predviđen za trgovinu životnim namirnicama.
Pošto sam završio sa kupovinom potrepština uputio sam se ka Pošti i trgu Kod Krsta. To je kultno mesto Kragujevca i nulta tačka. Skver je postavljen na raskrsnici gde se od Čaršije odvaja Ljubičina ulica. Počeo je da se oblikuje još u vreme kada je Kragujevac bio "stolica" Srbije. Krst je prvobitno bio drveni. Feliks Kanic, koji je 1860. godine posetio Kragujevac, zabeležio je da "monotoniju neuglednih kuća sa otvorenim dućanima i radnjama... presecao samo jedan drveni krst". Kasnije je umesto drvenog postavljen metalni krst sa oslikanim raspećem, koji je u perodu posle drugog svetskog rata bio uklonjen (u dvorište Stare crkve). Vraćen je devedesetih godina, na insistiranje građana Kragujevca.
U istoriji varoši Skver je igrao značajnu ulogu. Tu je prvobitno bio pijac gde su seljaci iznosili životne namirnice na prodaju, a uveče je to bilo mesto gde su se okupljali građani. U vreme kada je počela borba za promene na njemu su držani politički mitinzi. Kao simbol hrišćanstva i nulta tačka, odakle je merena razdaljina do drugih mesta i kretala litija kao i formiran korzo, za mnoge generacije Kragujevčana bilo je to mesto gde su se sastajali. Koračajući ovim prostranim trgom, iz sumraka prošlosti pojavljivale su se kafane, ćevabdžinice, zanatlijske i trgovačke radnje s furunama i čunkovima, berbernice i buregdžinice, skromne bakalnice, kiosci sa semenkama, leblebijama i kikirikijem, što je ovaj prostor činilo zanimljivim između dva rata. Naši preci skupljali su se ovde da razgovaraju, a trg je uvek bio pun raznorodnog sveta. Prostor oko Krsta oblikovan je u skver u međuratnom periodu, a posle drugog svetskog rata tu su sahranjeni Kragujevčani koji su se borili protiv fažizma i dali svoj život na ratištima širom Jugoslavije. Prilikom obnavljanja Trga osamdesetih godina njihova imena upisana su na parterno uređenom spomeniku.
Korak po korak, našao sam se na pijaci. Na ovom mestu je uvek živo. U blizini je Gradski muzej koji štiti jedinu sačuvanu zgradu iz okvira dvora Kneza Miloša Obrenovića - Amidžin konak. Zgrada pijace deluje impresivno. Podignuta 1929. godine, ova zgrada ostala je u toj funkciji do danas.
Zgrada je izgrađena u Secesija-Jugend stilu, podignuta početku XX veka, preko puta Gimnazije, kraj Gradske pijace - trbuha grada. ima prizemlje i jedan sprat i spada među najznačajnije objekte sačuvane u Kragujevcu iz ovog perioda. Kompozicija fasade na zgradi je veoma uspešna. Korišćeni su elementi baroka, stila zakrivljenih linija, dok ornamenti, kojih ima na fasadi zgrade, nisu klasični.
Prošao sam kroz Donji park i uputio se ulicom JNA (knez Mihailova) ka Trgu Mala Vaga. Spomenik palim Šumadincima postavljen u "Donjem parku" je prvi u nizu monumentalnih spomenika Antuna Augustinčića koji je na anonimnom konkursu objavljenom 1928. godine osvojio prvu nagradu. Spomenik je nastao u saradnji sa Jozom Kljakovićem, profesorom na Zagrebačkoj umetničkoj akademiji.
Spomenik se sastoji od nekoliko celina: okruglog stepeništa, postamenta u obliku istostraničnog krsta, grupe figura i pilona. Na vrhu spomenika stoji ženska figura uzdignute desne ruke - simbol oslobođenja. Lik mlade žene na vrhu pilona, obučene u haljinu bez nabora,u desnog podignutoj ruci drži krunu, dok u levoj priljubljnoj uz telo drži štap. Figura podseća na secesijski izdužene likove Meštrovićevih reljefa. Kada se posmatra izbliza figura je masivnih proporciga, sa detaljiima (naborima, kose) je realistična i stilski usklađena sa figurama u podnožju.
Stepenište se sastoji od tri niske stepenice koje dopuštaju maksimalno približavanje skulpturi. Na bronzanim pločama koje su u plitkom reljefu i spajaju krakove postamenta stilizovani su sa simboličnim motivima i u figuralnoj formi motivi: Ropstvo, Bolovi velikih majki, Nizovi grobova i Ptice u letu. Ploče su uravnotežene kompozicije.
Na krakovima postamenta nižu se grupe od po dve lika u stavu naglašenog pokreta napred. Lica su individualizovana i ekspresivna, okrenuta jedna drugom leđima, sa zastavama čija masa deluje kao spoj ta dva lika. Ispod svake grupe na bakarnim pločicama urezane su godine: 1815, 1911, 1912, 1918. koje simbolizuju godine srpskih oslobodilačkih ratova. Analogno tome likovi su obučeni u odgovaraguća vojnička odela i nose odgovarajuće oružje.
Stepenište, postament i obelisk izrađeni su u kamenu, a reljef i figura u bronzi.
Spomenik je kao celina jedinstvena zamisao, tematski okvir je omeđan i čvrst, a arhitektonski skulptorski sklop u osnovi jasan. Spomenik ima sve odlike javnosti i komunikativnosti.
Prošao sam pored oronule zgrade Amidžinog konaka, jedine sačuvane zgrade iz kompleksa dvora kneza Miloša Obrenovića iz vremena kada je Kragujevac bio prestono mesto.
Ovaj konak prvobitno je nazivan Momačkog konaka, zbog momaka ("kavaza") koji koji su u njemu prvobitno stanovali, kao obezbeđenje kneza Miloša. Posle se u njega uselio Sima Milosavljević–Paštrmac koji je nosio ime Amidža, dok se nije preselo u svoju kuću, zbog čega je nazvan "Amidžin konak".
Konak je građen na kosom terenu, i kada se pogleda sa strane, deluje kao poluspratna građevina. Vešti majstori su jedan deo konaka podzidali zidom od kamena i na tom delu u prizemlju nalazi se podrum. Gornji deo konaka građen je u bondruk konstrukciji, uobičajenom načinu građenja u Srbiji toga doba. Zgrada konaka jedina je sačuvana u neizmenjenom obliku do danas.
Potom sam se uputio ka Maloj Vagi, delu grada za koji se još od Knez Miloševog vremene ustalio naziv Palilule. Našao sam se u ulici JNA ili Knez Mihailovoj. Naselje se prostire od knez Mihailovih konaka do Stanova. Ne treba zaboraviti da je to bio drum popločan turskom kaldrmom, koji je vodio put ka Kraljevu i Čačaku. Ime Palilule je izvedeno po tome što je knez Miloš, posle jednog požara u varoši, u čijem gašenju je i sam učestvovao, zabranio da se ide sa zapaljenim čibukom u varoškoj zoni. Pošto se varoška zona tu završavala, čitav kraj počeo se nazivati - Palilula. Ovaj kraj se naročito naselio posle Drugog ustanka, kada je bilo dozvoljeno da se u novu prestonicu mogu naseljavati i Srbi koji su živeli van Srbije. Trg Mala Vaga i romsko naselje Licika pripadaju Paliluli.
Što sam više išao knez Mihailovom ređale su se prodavnice, zanatske radnje, bakalnice, sve do prostranog trga - Mala Vaga, gde su soliteri ostavljali utisak novog gradskog središta.
To je prostran trg nastao kada su se Palilule intenzivno naseljavale. Trouglasto proširenje, sa vagom na sredini, za merenje stoke i poljoprivrednih proizvoda, dugo je davalo obeležje ovom delu grada, zbog čega se i naziva "Mala Vaga".
Kada je mlada srpska građanska klasa, koja je bila u začetku, počela otvarati zanatske i trgovinske radnje, ugostiteljske objekte i reprezentativna javna zdanja na trgovima, dobila je i "Vaga" novu ulogu.
Vremenom se trg oblikuje u jedan od najvećih trgova u starom Kragujevcu. Oko trga niče mnoštvo zgradica i drugih objekata namenjenih, pre svega, trgovini. U periodu između dva rata na Maloj vagi radila je apoteka, banka (u Kragujevcu ih je tada bilo još verovatno tri), pošta (pored još dve postojeće) i mnoštvo dućana, zanatskih radnji, kafanica, krčmi, mehana i dr. Posle drugog svetskog rata trg je nekoliko puta preoblikovan.
Korak po korak ušao sam u Gružansku ulicu (Miljka Tošića) i našao se kod Kolonske kapije - simbola Stare radničke kolonije. Kroz nju su radničke kolone prolazile na posao u Vojnotehnički zavod. Kapija je podignuta 1929. godine i prvobitno je bila napravljena od drveta i ukrašena figurama od letvica. Kasnije je kapija ozidana od čvrstog materijala sa dve omanje stražarske kule. Preko cele ulice, sa jednog na drugi kraj, kapije gvozdenim slovima je pisalo "Radnička kolonija Artiljerijsko-tehničkog zavoda", iznad čega su bili postavljeni dvoglavi orlovi Nemanjića.
Prošao sam pored zidanih zgrada, u kojima suu periodu između dva rata, stanovali oficiri i rukovodioci VTZ-a i našao se u ulici Bulevar Kraljice Marije, skrenuo levo i stigao u Skoljansku ulicu gde stanujem.
Opšti utisak, posle povratka kući, je da skoro u svim ulicama kojima sam se kreta vlada neko čudno stanje. Malo je ljudi na ulicama, a posledice nedavnog bombardovanja vidljive su na svakom koraku...
Naslovne ilustracije: Spomenik Palim Šumadincima; Spomenik Joakimu Vujiću; Velika Gimnazija; Zgrada Pijaca (Tržnice)
Komentara: 0