Srbija je za pola veka izgubila 1,5 milion hektara poljoprivrednog zemljišta – Nacionalna šteta „teška” bezmalo 15 milijardi evra – Ogromne gubitke donosi i 424.000 hektara koje niko ne koristi – Loš odnos prema zemljištu kao neobnovljivom resursu - Srbija ima 3,8 miliona hektara poljoprivrednog zemljišta, koje u ukupno raspoloživom zemljištu učestvuje sa 49,8 odsto
„Poljoprivredno zemljište u Republici Srbiji“, specijalna publikacija autora prof. dr Miladina Ševarlića, zasnovana na rezultatima Popisa poljoprivrede 2012. godine, sem što na najupečatljiviji način pojašnjava i otkriva bremenitu sliku agrarne Srbije, predstavlja zapravo analitičku Studiju, namenjenu široj naučnoj i stručnoj javnosti. To je i svojevrsna polazna osnova, koja može da posluži kao model istraživačima da nastave i prošire agroekonomske i statističke analize gazdovanja, korišćenja, uređenja i zaštite poljoprivrednog zemljišta u Srbiji.
U čemu se sagledava značaj Publikacije?
Popis iz 2012. godine je najpotpuniji popis naše poljoprivrede i metodološki je usaglašen sa preporukama Svetskog programa popisa poljoprivrede 2010. (FAO – UN) i Evropske Unije. Sakupljeni podaci su i najbolja baza podataka i osnova za izradu strategije i programa razvoja naše poljoprivrede, kao i za pregovore Srbije sa EU u oblasti poljoprivrede.
Šta u suštini kazuje Vaša Studija?
Država mora da povede više računa o tome kako se koristi zapravo nacionalno blago, odnosno da sagleda problem prehrambene održivosti, jer osam od 25 oblasti u Srbiji nisu prehrambeno samoodržive, kao ni 45 od ukupno 164 opština, imajuci u vidu kriterijum da je 20 ari obradive površine potrebno za prehrambenu odživosti jednog stranovnika. Ovakva konstatacija bazirana je pre svega na analizi oraničnih površina (0,20 hektara po stanovniku) kao indikatoru prehrambene održivosti stanovništva u Srbiji na sadašnjem tehničko-tehnološkom nivou poljoprivredne proizvodnje – uz određena odstupanja u zavisnosti od klase i drugih kvalitativnih karakteristika svake parcele i strukture proizvodnje.
Na koji način koristimo nacionalno blago?
Srbija je za 50 godina izgubila 1,5 milion hektara poljoprivrednog zemljišta, što po ceni od 10.000 evra po hektaru iznosi 15 milijardi evra nacionalne štete. Gubitak zemljišta, kao najvažnijeg resursa, velika šteta za Srbiju. Osim toga, gubitke donosi i zemljište koje se ne koristi, a koga ima 424.000 hektara, što znači da je neobrađen svaki deveti hektar.
Kako to zaustaviti?
Nekorišćeno poljoprivredno zemljište nameće potrebu donošenje odluke o njegovoj rekultivaciji i uključivanju u proces poljoprivredne proizvodnje ili prevođenju u druge kategorije nepoljoprivrednog zemljišta (šume i ostalo zemljište).
Kakve su razmere takvog ponašanja?
Poražavajuće. U Srbiji je između 1960. godine i Popisa poljoprivrede 2012. godine za infrastrukturne i druge neagrarne namene „utrošeno“ preko 1,9 miliona hektara ili trećina ukupnog poljoprivrednog zemljišta. U tom pogledu posebno je oštećena poljoprivreda na području Centralne Srbije gde je za neagrarne namene izuzeto blizu 1,7 miliona hektara ili približno polovina poljoprivrednog zemljišta koja je bila raspoloživa pre pet decenija! Zapravo, u proteklih pola veka (1960-2012), prema podacima iz redovnih statističkih izveštaja ukupna površina poljoprivrednog zemljišta smanjena za 300 hiljada hektara ili za 5,6%, odnosno sa 69,3% na 65,5% ukupne srpske teritorije.
Ima li u ovom slučaju, država svoj zadatak?
Sve to nameće potrebu da se deleko odgovornije odnosimo prema poljoprivrednom zemljištu, jer je to neobnovljiv resurs. Prvo bi morao da se poveća agrarni budžet, koji je više nego skroman.
Može li se reći da smo radili „u korist svoje štete”?
Za stvaranje samo jednog centimetra sloja oranice potrebno 1.000 do 25.000 godina, što znači da bi za novih 60 centimetara, koliko se najčešće koristi u procesu poljoprivredne proizvodnje, trebalo da čeka 20.000 narednih generacija. Zbog svega napred konstatovanog, prikladno je citirati i poruku neagrarnih korisnika poljoprivrednog zemljišta: „Zaštita kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta je posebno važna karika u složenom lancu planskih aktivnosti traženja optimalnih namena površina u datom prostoru. Istorija nas uči da je čovek odvajkada poštovao zemlju – hraniteljku, i da skoro nikad nije locirao svoja staništa na plodnom poljoprivrednom zemljištu, već uvek po obodu polja, na neplodnim padinama, po pravilu prisojnim. Naša rušilačka praksa je prekinula sa ovom milenijumskom tradicijom; ni strogi zakoni zaštite poljoprivrednog zemljišta ne pomažu u opštoj okupaciji plodnih površina građevinskim objektima.”
Kako promeniti naš ustaljen odnos prema poljoprivrednom zemljištu?
Verovatno će tek opšta kriza energije, sirovina i zdrave hrane uticati da se to promeni, kao i da se izmeni odnos prema poljoprivredi kao osnovnoj privrednoj oblasti. Država ne bi smela da prepusti odgovornost samo vlasnicima ili korisnicima zemlje nego mora da uvede strogu kontrolu, a potrebno je i provođenje odgovarajućih mera u agrarnoj, ali i ruralnoj politici.
Na šta posebno treba obratiti pažnju pri utvrđivanju novih smernica?
U Srbiji preovlađuju mala porodična gazdinstva sa prosečno 5,04 hektara koji koriste 82% poljoprivrednog zemljišta (73 % oranice, od kojih je 68% pod žitima). Prosečna veličina poseda poljoprivrednih gazdinstava u Srbiji iskazana površinom korišćenog poljoprivrednog zemljišta je povećana (5,44 ha), ali je ona rezultat proizvodno-ekonomske devastacije preko 150 hiljada ili petine ukupnog broja porodičnih poljoprivrednih gazdinstava koja su „ugašena“ u periodu između poslednje dve godine popisa (2002. i 2012.) i „ubrzanog“ stečaja 736 zemljoradničkih zadruga u samo dve godine tranzicionog perioda (2010-2012). Porodična poljoprivredna gazdinstva dominiraju u ukupnoj površini raspoloživog (66,2%), vlastitog (60,2%) i zemljišta uzetog u zakup (68,7%); dok gazdinstva pravnih lica i preduzetnika dominiraju jedino u zemljištu datom u zakup (74,4%). Naime, površine nekorišćenog poljoprivrednog zemljišta prijavilo je 153.976 ili 24,41% od ukupnog broja poljoprivrednih gazdinstava (631.552).
U kojoj meri je različit odnos prema zemljištu na nivou Srbije?
Interesantan podatak je i da su teritorijalne razlike u zastupljenosti nekorišćenog u ukupnom poljoprivrednom zemljištu značajne po oblastima (između 1,8% u Sremskoj i 39,2% u Pčinjskoj oblasti) i izrazito velike po opštinama (između svega 0,2% u vojvođanskom Žitištu do čak 75,0% u Crnoj Travi). Prosečna površina ukupnog poljoprivrednog zemljišta po poljoprivrednom gazdinstvu u Srbiji je relativno mala (6,12 ha/PG i razlikuje se značajno po regionima (između 4,40 ha/PG u Regionu Šumadije i Zapadne Srbije i 11,42 ha/PG u Regionu Vojvodine ili u odnosu 1 : 2,6 puta). Površina ukupnog poljoprivrednog (0,54 ha) i korišćenog poljoprivrednog zemljišta po stanovniku (0,48 ha) je relativno zadovoljavajuća za prehrambenu samoodrživost stanovništva u Srbiji. Porodična gazdinstva dominantna su u korišćenju poljoprivrednog zemljišta (2.852.068 ha ili 82,2% KPZ) i u sve tri kategorije njegovog korišćenja – ali sa različitim nivoom zastupljenosti: 99,3% stalnih zasada, 85,4% oranične površine i 67,6% livada i pašnjaka. U odnosu na prosečno učešće oranične površine u ukupno korišćenom zemljištu u Srbiji (73,8%), teritorijalne razlike kreću se od svega 21,3% u Zlatiborskoj do 95,9% u Južnobačkoj oblasti – na čijim područjima su i opštine sa minornom (3,9% u opštini Čajetina) i najvećom zastupljenošću oranične površine (čak 99,5% u opštini Bački Petrovac).
Raspoloživo zemljište
Raspoloživo zemljište je polazna statistička kategorija u Popisu poljoprivrede 2012 i predstavlja zbir vlastitog i neto zakupljenog zemljišta (uzeto u zakup – dato u zakup). Ono zauzima 5.346.597 hektara ili 68,9% od 7.759.200 ha ukupne Regionalne razlike njegove zastupljenosti se kreću od 94,8% u zemljištem najbogatijem Regionu Vojvodine, preko 78,3% u Beogradskom regionu i 70,4% u Regionu Šumadije i Zapadne Srbije, do svega 44,9% u demografski opustelom Regionu Južne i Istočne Srbije. U periodu 1960-2012. godine, prema podacima redovnih godišnjih statističkih istraživanja, korišćeno poljoprivredno zemljište u Srbiji je smanjeno za 299 hiljada hektara ili za 5,6%, odnosno sa 69,3% na 65,5% ukupne teritorije. U tom razdoblju iz poljoprivrede Srbije „izuzeto“ je čak 1,493 miliona hektara korišćenog poljoprivrednog zemljišta, što potvrđuje i razlika između ukupne površine poljoprivrednog zemljišta po redovnom statističkom istraživanju za 1960. godinu (5,362 miliona hektara) i površine raspoloživog poljoprivrednog zemljišta (3,869 miliona hektara – od čega 3,445 miliona hektara korišćenog i 424 hiljade hektara nekorišćenog) po Popisu poljoprivrede 2012. To znači da je poljoprivreda Srbije u 2012. godini siromašnija za 27,84% ukupnog korišćenog poljoprivrednog zemljišta iz 1960. godine, što je (po prosečnoj ceni od 5.000 evra/ha) ekonomska šteta od 7,465 milijardi evra! – zaključuje prof. dr Ševarlić.
Komentara: 0