Povodom 200 godina od pokretanja "Novina serbskih" i 175 godina od smrti Dimitrija Davidovića, utemeljivača modernog srpskog novinarstva, Skupština grada Kragujevca je proglasila 2013., godinom "Dimitrija Davidovića i modernog srpskog novinarstva". Kragujevac, kao zavičaj moderne Srbije, svojom istorijom štampe i borbom za slobodu javnog informisanja zavređuje, da upravo on obeleži ovaj značajan jubilej.
Dimitrije Davidović (23. oktobar 1789, Zemun – 6. april 1838, Smederevo), bio je srpski novinar, publicista, političar i diplomata. Rođen je u kući br. 171, na uglu Glavne i Kanalske ulice u mnogočlanoj svešteničkoj porodici. Od svoje šeste do jedanaeste godine pohađao je srpsku školu, a svoje dalje školovanje nastavio je u šestorazrednoj gimnaziji u Sremskim Karlovcima. U Karlovcima je pred sam kraj školovanja zbog jednog pogrdnog pisma (paskvile) došao u sukob sa mitropolitom Stefanom Stratimirovićem i profesorom Gavrilom Hranislavom, zbog čega je izbačen iz škole.
Prvu godinu filozofije završio je u Kežmarku, a drugu u Pešti 1809. godine. U Kežmerku školski drug mu je bio Milovan Vidaković, tvorac srpskog romana, s kojim je bio veliki prijatelj i koga je Davidović smatrao za svog mentora. Posle završene druge godine filozofije Davidović je u Pešti upisao medicinu i do 1812. godine završio tri razreda. U jesen 1812. godine otišao je u Beč s namerom da nastavi studije medicine, ali je od toga ubrzo odustao posvetivši se novinarstvu.
Ideja o pokretanju novina potekla je od Dimitrija Frušića, Davidovićevog prijatelja iz Pešte uz veliku pomoć Jerneja Kopitara, carskog cenzora. Krajem aprila 1813. godine dobili su dozvolu za izdavanje srpskog lista. Obavivši sve neophodne finansijske, štamparske i organizacione prireme, prvi broj lista pojavio se 1. avgusta 1813. godine pod naslovom "Novine Serbske iz carstvujušćega grada Vijene" u kome je najavljeno da će novine izlaziti svakog dana sem nedelje i praznika na "Srbinu razumitelnom jeziku". U pogledu štampe i grafičkih rešenja Novine Serbske pravazilazile su sve ranije, dok u pogledu obaveštenja nisu bile aktuelne, jer u vreme izlaženja prvih brojeva osmanska vojska pokoravala je srbiju Prvog srpskog ustanka uz teške represalije prema srpskom stanovništvu o čemu zbog austrijske cenzure nije bilo ni reči. Tek od 38. broja novina počinju da se objavljuju prve vesti i dešavanja u Srbiji. Dimitgrije Davidović, kao urednik, nastojao je da njihov sadržaj bude u skladu sa interesovanjima šire čitalačke publike. Od 1816. godine novine su izlazile pod skraćenim nazivom "Novine serbske".
Dve godine nakon početka izdavanja novina, Davidović je pokrenuo i književni list u vidu almanaha kome je dao ime "Zabavnik", za čije izlaženje se snalazio pribavljajući sredstva uz pomoć priložnika, jer književna publika nije bila dovoljno brojna da bi se časopis izdavao od pretplate i prodaje.
Uz velike finansijke teškoće i probleme oko lista i porodičnih razloga, Dimitrije Davidović je definitvno napustio Beč 1821. godine čime je došlo do vidne stagnacije srpskog kulturnog života u prestonici Habzburške monarhije. Zbog svog književnog i izdavačkog rada, Davidović je, 15. aprila 1820. godine izabran za člana Krakovskog učenog društva, ali mu austrijske vlasti nisu dozvolile da primi diplomu. Krajem 1821. godine Davidović napušta Beč i prelazi u Srbiju, da se posveti radu na prosveti. Od prelaska u Srbiju 1821. godine do 1835 Dimitrije Davidović je bio knežev sekretar, zauzimajući različita mesta u hijerarhiji sekretara u složenim političkim prilikama u kojima je Srbija bila. Zbog čestih buna i političkih igara padao je u nemilost. Pored sekretarskih poslova, starao se i o zdravlju kneževe porodice sve do 1829. godine kada zbog državničkih poslova i potreba počinje prevashodno da se bavi zakonodavnim, spoljno političkim i diplomatskim poslovima. Njegovo interesovanje i dobijanje zadataka iz ove oblasti datira još od 1826. godine u vreme donošenja Akermanske konvencije. Veoma važnu diplomatsku aktivnost, po nalogu Miloša Obrenovića, Dimitrije Davidović je imao u vreme donošenja hatišerifa 1830. godine. Njegova diplomatska sposobnost i energičnost došla je do punog izražaja prilikom sprovođenja odredaba prvog, a posebno prilikom donošenja novog hatišerifa 1833. godine, zbog čega ga je ruski car odlikovao "Ordenom svetog Vladimira IV stepena".
Jedno od prava autonomne Kneževine Srbije odnosilo se na pitanje osnivanja štamparije, što je bio neophodan uslov za razvoj izdavaštva. Posle tri neuspela pokušaja (Dimitrija Davidovića 1821., Mihaila Germana 1826. i Vuka Karadžića 1827) štampariju su kupili Avram Petronijević i Cvetko Rajović i ona je 2. juna 1831. godine dopremljena u Beograd. Pošto je Davidović radio na hatišerifima, nosilac priprema za pokretanje novina bio je Dimitrije Isailović, kada je izdat probni broj Novina srbskih. Zbog kneževog nepoverenja štamparija je prebačena u Kragujevac, što je odložilo vreme početka redovnog izdavanja novina. Izdavanje je započeto 5/17 januara 1834. godine, a urednik je bio Dimitrije Davidović.Novine srbske su pre svega bile službeni list Kneževine Srbije, a zatim i političko glasilo. Izlazile su jednom nedeljno, na dva lista, a pretplata na godišnjem nivou iznosila je 2 talira. Najviše pretplatnika je bilo u toku 1835. i 1836. godine. Štamparija je bila dobro opremljena i u njoj su radili kvalifikovani štampari iz inostranstva, koje je knez Miloš Doveo u Srbiju.
Pitanje ustava aktuelizovano je krajem 1830. godine na predlog cara Nikole I kada je izjavio srpskim deputatima da je došlo vreme da knez Miloš izda narodu državni statut. Iako je ideja naišla na dobar prijem u Srbiji, nije bilo uslova, pre svega pravničke spreme i političke volje da se ovaj zamašan projekat sprovede u delo. Pod pritiskom bune, na čijem čelu se nalazio Mileta Radojković, janura 1835. godine, a po nalogu kneza Miloša, Dimitrije Davidović je sastavio Sretenjski ustav, koji je proglašen na Skupštini u Kragujevcu, a sastojao od 14 glava i 142 člana. Iako je ovo bio Ustav koji je najkraće trajao njegov značaj je veliki za pravnu istoriju srpskog naroda, a uloga Dimitrija Davidovića nemerljiva.
Dimitrije Davidović je dao veliki doprinos različitim oblastima kulturnog stvaralaštva u Kneževini Srbiji. U oblasti novinarstva njegova uloga je izuzetno značajna, dok je u drugim oblastima, poput pozorišta i likovne umetnosti, njegova uloga pre bila u tome što je pospešivao rad drugih nego što je on lično za to zaslužan. Prilikom rada na organizovanju štamparije, po nalogu Miloša Obrenovića, uredio je biblioteku po evropskim standardima, koja je 1838. godine preneta u Ministarstvo prosvete. Dok jebio popečitelj prosvete Davidović je 1835. godine zajedno sa Avramom Petronijevićem izradio plan o školama u kojem je bilo predviđeno osnivanje Liceja, a neki drugi koncepti biće sprovedeni u delo tek nakon njegove državničke službe. Posle ukidanja Sretenjskog ustava pod međunarodnim pritiskom, uslovilo je i da knez Miloš, ističući negateivne strane njegovog uređivanja Novina srbskih, smeni Davidovića sa svih državnih funkcija. Davidović je morao da se iseli iz prestonice i otišao je u Smederevo, gde je i umro 6. aprila 1838. godine. Ovoj značajnoj ličnosti srpske istorije grad Kragujevac se odužio proglašavajući 2013. godinu godinom "Dimitrija Davdovića i modernog srpskog novinarstva", a Narodni muzej, Narodna biblioteka "Vuk Karadžić" i Istorijski arhiv Šumadije Kragujevac kvalitetnom izložbom.
M.A, Predrag Ilić, direktor Istorijskog arhiva Šumadije Kragujevac
KULTURNA ISTORIJA PRESTONIČKOG KRAGUJEVCA (1881-1841)
Komentara: 0