Arheološka iskopavanja na manastirskom kompleksu Đurine ćelije donela su otkriće skeleta žene izuzetno visoke za taj period. Ona je bila sahranjena tokom 17. veka, a veruje se da je patila od endokrinih poremećaja koji dovode do ubrzanog i visokog rasta i brojnih drugih bolesti.

^{*Poređenje lobanje žene koja je možda patila od endokrinih poremećaja sa lobanjom zdrave žene (foto: M. Miljević-Đajić)}

U radu autor M. Miljević-Đajić polemiše o mogućem slučaj gigantizma i/ili akromegalije kod žene iz 17. veka sahranjene na Đurinim ćelijama na Rudniku. Kao i o progresu drugih bolesti koje su joj, verovatno, otežavale kretanje, disanje i obavljanje bilo kakvih fizičkih aktivnosti. Takođe, u radu se diskutuje o odnosu zajednice prema deformitetima tokom života i posle smrti.

Naučni rad je objavljen u časopisu Journal of Bioanthropology.

Šta su gigantizam i akromegalija?

Endokrini poremećaji koji utiču na rast i razvoj osobe veoma su retki u arheološkim i modernim populacijama. Najčešća etiologija prekomernog sindroma rasta je povezana sa disfunkcijom hipofize koja proizvodi prekomerne količine somatropina ili hormona rasta. U većini slučajeva poremećaji rasta nastaju usled adenoma hipofize (benigni tumor) ili hiperplazije tkiva hipofize. Prekomerno lučenje ovog hormona dovodi do preterano visokog rasta (od 215-250/270 cm) i predstavlja ozbiljnu prepreku normalnom fizičkom razvoju osobe. Ako se ovaj poremećaj javi pre nego se telesni rast završi onda se stanje naziva gigantizam, ako je rast završen pre nego što se tumor razvije, onda je to akromegalija. Međutim, kada se prekomerno lučenje hormona rasta javi u detinjstvu i nastavi kroz odraslo doba, rezultat je istovremeni razvoj oba poremećaja.

^{*Poređenje dugih kostiju između žene iz groba 7a i žene koja je imala normalnu telesnu visinu (Miljević-Đajić 2021, fig. 6)}

Gigantizam je izuzetno redak poremećaj. Dokumentovano je oko 100 slučajeva, mada je taj broj potcenjen. Akromegalija je češća u odnosu na gigantizam i javlja se u 3:1.000.000 slučajeva godišnje širom sveta. Ljudi sa akromegalijom žive oko 50 godina. Najviši živi čovek Sultan Kosen, koji pati i od gigantizma i akromegalije, visok je 251 cm i ima 39 godina. Osoba koja pati od gigantizma, retko ili nikad ne doživi 25-30 godina zbog progresa drugih bolesti. Robert Vodlou je bio, i ostaje najviši čovek na planeti sa neverovatnih 272 cm, a patio je od gigantizma i umro u 22 godini.

Otkriće visoke žene na Đurinim ćelijama

Tokom arheoloških iskopavanja na lokalitetu Đurine ćelije (15-17. vek) otkriven je manastirski kompleks sa nekropolom. Severno od crkve sahranjivanje je obavljano ispod nadgrobnh ploča tokom 17. veka. Tu su se sahranjivali i muškarci, žene i deca. Žena sa visokom telesnom visinom bila je sahranjena ispod nadgrobne ploče br. 7 (grob br. 7a). Sa njom su bili i skeletni ostaci muškarca (7b).

^{*Nadgrobne ploče severno od crkve (Miljević-Đajić 2021, fig. 3/foto: V. Milivojević)}

S tim da su njene kosti bile u sekundarnom položaju, a kosti muškarca u primarnom položaju. Ova grobnica je bila otvarana pre arheoloških iskopavanja. Moguće od strane pljačkaša grobova. Na ostatku nekropole su verovatno bili sahranjivani monasi. Sistematska arheološka iskopavanja na Đurinim ćelijama traju od 2013. godine.


^{*Dva pokojnika ispod nadgrobne ploče (Miljević-Đajić 2021, fig. 4/foto: V. Milivojević)}

Jednaka za života i u smrti

Žena sahranjena na ovoj nekropoli imala je oko 35-40 godina i telesnu visinu od 186 cm. U poređenju sa dokumentovanim telesnom visinom ljudi iz ovog perioda, skeletni ostaci pokazuju značajno odstupanje od proseka, a posebno kada su u pitanju žene. Žene su obično niže od muškarca, a u ovom periodu su bile visoke od 145-165 cm.

Pored toga što je žena sa Đurinih ćelija možda patila od endokrinog poremećaja, imala je problem i sa bolestima zglobova.

Bez obzira na njeno stanje ona je bila fizički aktivna do smrti. Teško je, ili je gotovo nemoguće, utvrditi koju količinu bola je trpela za života, ali je sigurno imala teške periode.

“Ovaj slučaj je pokazao da, uprkos otežanoj patološkoj slici i nesporno drugačijem fizičkom izgledu i razvoju, ona nije bila odvojena i izolovana od drugih grobova, već je u pogrebnoj praksi imala isti tretman kao i svi pokojnici, uključujući i sahranjivanje ispod nadgrobnog spomenika”, istakla je autorka u radu.

Maja Miljević-Đajić
Izvor: Sve o arheologiji, 5. 10. 2022.

*Zabranjeno preuzimanje fotografija bez prethodnog dogovora sa autorom i urednikom sajta