Put 1300 kaplara

Spomenik "1300 kaplara" nalazi se na teritoriji Šumarica, pored puta za Gornji Milanovac kojim su u Prvom svetskom ratu četiri čete Skopskog đačkog bataljona 18. novembra 1914. godine krenule na raspored Prvoj srpskoj armiji.

To su bili đaci podnarednici, upućeni na front kako bi povratili moral iscrpljenoj i desetkovanoj srpskoj vojsci i zamenili izginule starešine. Đački bataljon je prošao kroz Kragujevac 18. novembra 1914. godine.

Ovi nedoškolovani ofici su zadužili Srbiju, a među njima je bilo i kragujevačkih mladića koji su otišli na ratište na Suvoboru i Kolubari.

* * *

1300 kaplara

Hiljadu trista kaplara je naziv za još nedoškolovane oficire koji su poslati kao pojačanje Prvoj armiji u Kolubarskoj bici.

Kako smo bili suočeni sa nadmoćnijim neprijateljem u prvom svetskom ratu, veliki broj mladića napustio je školovanje i stavio se na raspolaganje vrhovnoj komandi. Sastav ove jedinice trebao je da čini buduću intelektualnu elitu Srbije, da ih rat nije prekinuo u obrazovanju i poslao u nekom sasvim drugom smeru. Pobeda Srpske vojske na Ceru je bila istorijska, ali gubici u ljudstvu bili veliki. Iz stroja je izbačeno čak 259 oficira i 16.045 podoficira i vojnika. Za tadašnju Srbiju od oko 4 miliona stanovnika, to je bio nenadoknadiv gubitak, naročito imajući u vidu da je u Balkanskim ratovima 1912-13 Srpska vojska izgubila oko 44 hiljade oficira, podoficira i vojnika.

Veliki gubici u starešinskom kadru bili su istovremeno i veliki gubici srpske inteligencije i školovanih starešina. Zbog toga je srpska vlada dugo oklevala da u odbranu otadžbine pozove svoje đake, studente i kao i sve svršene akademce kojima je zbog prethodnih ratova bilo odloženo služenje vojnog roka. Ali kada je postalo jasno da će uslediti nova neprijateljska ofanziva i da bi posle prvog poraza austrougarska vojska bila spremna da ponovi stravične zločine nad civilnim stanovništvom, donela se najsmelija odluka.

Mladi školovani ljudi koji će biti nosioci društvenog, naučnog i političkog života u Srbiji morali su da budu priključeni u nedostajući podoficirski kadar, pa je u tu svrhu daleko u pozadini prvih linija fronta na Drini, Dunavu i Savi, formiran Đački bataljon u carskom gradu Skoplju. 14. septembra 1914. godine, skopski Đački bataljon.

Najveći broj pripadnika Skopskog đačkog bataljona činili su studenti sa Beogradskog univerziteta (oko 600), zatim mladi svršeni učitelji (oko 300), svršeni đaci trgovačkih akademija i različitih stručnih škola, ali i mladi profesori, inženjeri, književnici, novinari, slikari i glumci, kao i doktori prava i filozofije. Od oko hiljadu i po đaka i studenata pristiglih u Plavu kasarnu u Skoplju i nakon lekarskih pregleda, njih ukupno 1.321 je prošlo obuku i dobilo podoficirski čin. Najveći broj đaka došao je iz okružnih komandi Beograda, Šapca, Užica, Čačka, Kruševca, Leskovca, Gornjeg Milanovca, Kragujevca, Kraljeva, Niša ali i iz novooslobođenih krajeva stare Srbije, posebno đaci iz Bitolja i Prilepa. Neki su prekinuli studije na najprestižnijim evropskim univerzitetima da bi pomogli svojoj otadžbini. Bilo je tu sinova seljaka i zanatlija ali i ministra, profesora, oficira.

Daleko od fronta mogli su da se usavršavaju i da po završetku oficirske škole učestvuju u akcijama srbske vojske. Obuku u Skoplju vodio je potpukovnik Dušan Gišić, veteran iz balkanskih ratova. Prosečna starost mladića bila je između 21 i 24 godine. Pored standardnih vojnih tema, u kampu su se često mogle čuti nadahnute diskusije mladih intelektualaca i naučnika u naponu stvaralačke snage.

Obuka u Skoplju je trajala samo dva meseca, pre nego štoj je Vrhovna komanda pozvala mladiće na front. Zadojeni patriotizmom, jedva su čekali da se pridruže bitkama. Građani Skoplja su 02. novembra 1914. godine ispratili voz sa mladim vojnicima uz pesmu i cveće.

Engleski list „Observer“ o putu srbske mladosti na front ovako izveštava: „To je jedini primer u istoriji sveta da jedna država, malena Srbija, šalje u rat, isključivo u borbene jedinice, svoj cvet. Svoju budućnost. Celokupnu intelektualnu omladinu, kao poslednju nadu za spas svoje zemlje“.

U odbrani od Makenzijevih trupa 1915. postali su narednici, a u povlačenju preko Albanije i proboju Solunskog Fronta većinom potporučnici. Do kraja rata poginulo ih je dve trećine. Između 1916. i 1917. godine, grupa od 500 kaplara upućena je na nastavak školovanja u Francusku. Nakon čega su se vratili i učestvovali u proboju Solunskog Fronta.

Na Rajcu kod Suvobora, u blizini mesta njihovog vojevanja podignut im je spomenik, kao i drugim mestima u Srbiji. Da se nikada ne zaboravi njihovo junaštvo. Zato ih često nazivaju i „Besmrtni Bataljon“.

Izvori: GTO, Grad Kragujevac; Udruženje potomaka ratnika Srbije; Vojna škola