Boravak u prirodi, iako ga lekari preporučuju, nosi sa sobom i određene rizike, između ostalog i rizik izlaganja vektorskim zaraznim bolestima.
Vektorske zarazne bolesti su bolesti čiji uzročnik (bakterija, virus, rikecija, parazit) izvesno vreme, pre nego što dospe u svog domaćina, provede u vektoru (komarac, krpelj i različite druge vrste insekata). Nakon takozvanog spoljašnjeg perioda inkubacije (vreme neophodno da vektor postane zarazan), vektor prenosi uzročnika zaraznih bolesti na osetljivog domaćina (čovek, životinja) ubodom/ujedom. Inficirani vektori najčešće doživotno prenose uzročnika.
Vektori su organizmi koji nemaju mehanizme za održavanje telesne toplote, pa direktno zavise od spoljašnje temperature. Odgovarajuća temperatura i vlažnost vazduha su osnovni preduslov za razvoj jaja i larvi insekata u odrasle jedinke, tako da u uslovima visoke temperature i velike vlažnosti njihov brojmože da poraste i za nekoliko puta.
Vektorske zarazne bolesti imaju sezonski karakter, jer zbog načina prenošenja zavise od aktivnosti vektora, pa se u našoj zemlji pojavljuju od proleća do jeseni.
Mnoge vektorske zarazne bolesti imaju endemski karakter, što znači da su odomaćene na određenom području na kojem postoje povoljni uslovi za održavanje uzročnika bolesti zbog prisustva odgovarajućih rezervoara zaraze (najčešće različite vrste sitnih divljih životinja) i vektora.
Prilog RTV Mag, 5. 5. 2020.
BOLESTI KOJE PRENOSE KRPELJI
Krpelji su zglavkari koji svojim ubodom na čoveka mogu da prenesu određene zarazne bolesti kao što su Lajmska bolest, krpeljski meningoencefalitis, KrimskaKongo hemoragijska groznica, erlihioza, bruceloza, leptospiroza. Na sreću, nisu svi krpelji zaraženi mikroorganizmima koji su patogeni za čoveka.
Krpelji borave na šumovitim područjima i na neobrađenoj vegetaciji, ali i uz polja, u baštama, živim ogradama i slično. Prisutni su od ranog proleća do kasne jeseni, a najaktivniji su u maju i junu. Hrane se krvlju ljudi i mnogih životinja, a ukoliko su zaraženi, prenose uzročnika zarazne bolesti vreme hranjenja.
Krpelj mora da bude prisutan na koži bar 48 sati da bi došlo do sigurne inokulacije prouzrokovača.
Krpelji se uglavnom nalaze na niskoj vegetaciji, do visine od jednog metra, a svojim usnim delom se zakače na životinje i ljude koji tuda prolaze. Sisaju krv 2 do 7 dana pre nego što ponovo padnu na vegetaciju. Rizik od infekcije je veći što je boravak krpelja na telu duži. Ubod insekta je bezbolan, a mesto uboda ne boli i ne svrbi.
LAJMSKA BOLEST - BORELIOZA
Lajmsku bolest izaziva bakterija iz grupe spiroheta, Borrelia Burgdorferi, a prenosi je određena vrsta iksodidnih krpelja (Ixodes ricinus), koji se ubodom fiksira za kožu i prenosi infekciju. Oboljenje je sistemsko, znači, napada ceo organizam, posebno kožu, nervni sistem, zglobove i srce. Lajmska bolest otkrivena je 1975. godine u gradu Lajm, u Konektikatu, a u našoj zemlji otkrivena je aprila meseca 1987. godine na području Beograda.
Simptomi bolesti počinju nedelju do mesec dana nakon ujeda krpelja. Prvi znak je crvenilo oko mesta uboda (Erythema migrans - EM, u narodu poznat kao „bivolje oko”), koja se javlja kod oko 80% zaraženih osoba. Da bi imala dijagnostički značaj, promena mora da ima promer od najmanje 5 cm. Promena na koži ne boli i ne svrbi, pa može da prođe neprimećeno. Može da bude praćena pojavom simptoma sličnih gripu (glavobolja, groznica, malaksalost, bolovi u zglobovima), koji traju nekoliko nedelja ukoliko se osoba ne javi lekaru koji će odrediti antibiotsku terapiju. Ozbiljnije komplikacije se javljaju nedeljama i mesecima nakon ujeda krpelja, u vidu simptoma od strane centralnog nervnog i kardiovaskularnog sistema, artritisa i kožnih manifestacija. Bolest može poprimiti hroničan tok, ukoliko se ne prepozna i ne leči na vreme. Pacijenti nakon sprovedenog lečenja borelioze mogu da imaju nespecifične tegobe (glavobolja, umor, bolovi u mišićima i zglobovima i slično), koje obično traju više meseci, nekada i godinama.
Mada se Lajmska bolest može lečiti, najbolji način prevencije Lajmske bolesti je sprečiti ubod krpelja.
KRPELJSKI MENINGOENCEFALITIS
Krpeljski meningoencefalitis je virusno oboljenje rasprostranjeno u području srednje i istočne Evrope i Azije, koje se prenosi putem zaraženih krpelja (kao i Lajmska bolest). Bolest se javlja endemski, odnosno samo u prirodnim aktivnim žarištima u kojima postoje prirodni rezervoari virusa (šumski glodari, jež, krtica), i njihovi prenosioci (krpelji). Krpelj može da bude zaražen u svim stadijumima svog životnog ciklusa, i doživotni je nosilac virusa krpeljskog meningoencefalitisa, koji se u njemu razmnožava i prenosi transovarijalno sa jedne na drugu generaciju krpelja.
Bolest se najčešće javlja u Baltičkim državama, Sloveniji i Ruskoj federaciji, a zatim u Češkoj Republici, Nemačkoj, Mađarskoj, Poljskoj, Švedskoj i Švajcarskoj.
Osnovni put prenosa je ubod zaraženog krpelja, pri čemu je rizik od infekcije veći što je boravak krpelja na telu duži. U endemskim područjima do zaražavanja može doći i kao posledica konzumiranja nepasterizovanog mleka i mlečnih proizvoda poreklom od zaraženih životinja (koze, ovce krave). Ne prenosi se sa čoveka na čoveka.
Većina zaraženih osoba nema simptome oboljenja. Klasična klinička slika podrazumeva bifazni tok bolesti. Prva faza bolesti javlja se 7 do 14 dana nakon uboda zaraženog krpelja u vidu kratkotrajnog febrilnog oboljenja nalik gripu, što traje oko nedelju dana. Sledi period poboljšanja kliničke slike, odnosno period latencije u trajanju od 4 do 10 dana. Druga faza je meningoencefalitična faza koja se razvija kod manjeg broja obolelih. Uz opšte simptome infekcije (povišena temperatura, glavobolja, bolovi u mišićima) javljaju se znaci zahvaćenosti centralnog nervnog sistema, odnosno zapaljenja moždanica - kočenje vrata, povraćanje, intenzivne glavobolje. Ređe dolazi do zapaljenja mozga sa specifičnim znacima: vrtoglavica, pospanost, tremor, paraliza mišića. U slučaju pojave ovih simptoma neophodna je hospitalizacija. Ipak, kod najvećeg broja obolelih registruje se blaga klinička slika.
KRIMSKA-KONGO HEMORAGIJSKA GROZNICA
Krimska-Kongo hemoragijska groznica (KKHG) je akutno virusno prirodnožarišno oboljenje. Prenosi se krpeljima (ubodom ili kontaktom preko kože, ako ga čovek ubije i pri tome utrlja u kožu) i putem krvi. Vrsta krpelja (iksoidni krpelj) koja prenosi virus živi u određenim područjima, tzv. prirodnim žarištima. Virus se može preneti sa čoveka na čoveka direktnim kontaktom sa krvlju ili izlučevinama obolele osobe.
Primarni rezervoar zaraze su divlji sisari, ptice i iksoidni krpelji, mada je virus pronađen i kod lisice, vuka, ježa, šumskog i slepog miša, svih domaćih životinja. Krpelji se inficiraju preko životinja i ostaju doživotno zaraženi.
Bolest se najčešće javlja u zemljama bivšeg SSSR-a (Rusija, Uzbekistan, Turkmenija, Kirgizija), znatno ređe u Africi (Kongo, Uganda, Nigerija, Kenija) i Evropi (Bugarska, Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Kosovo i Metohija, Albanija). Osim u republikama bivšeg SSSR-a, u Aziji je bolest zabeležena u Iranu, Iraku, Pakistanu, zapadnoj Kini, Arabijskom poluostrvu. Na Kosovu i Metohiji se nalazi prirodno žarište Krimske-Kongo hemoragijske groznice, koja se na tom području registruje svake godine (opštine Orahovac, Mališeva).
Period od momenta zaražavanja do pojave simptoma može trajati od jednog do 14 dana, ali prosečno iznosi 5 do 7 dana. Prvi znaci bolesti nastaju naglo, sa visokom temperaturom, jezom, teškim opštim stanjem, malaksalošću, razdražljivošću, glavoboljom, jakim bolovima u ekstremitetima i u predelu bubrega. Povremeno mogu da se jave povraćanje, bolovi u trbuhu i proliv. Javlja se crvenilo lica i grudi. Kliničku sliku karakteriše izražen hemoragijski sindrom u vidu krvarenja iz nosa i uterusa, u sluznici usne duplje, želuca, creva. Letalitet iznosi i do 50%.
pri boravku u prirodi, koristiti repelente (sredstva protiv uboda insekata), koji štite više sati
nositi svetlu odeću koja pokriva ruke i noge
nakon boravka u prirodi izvršiti inspekciju kože
imati na umu da se krpelj može doneti i na odeći i na kućnim ljubimcima
Kako postupati ukoliko je došlo do ujeda krpelja?
važno je javiti se lekaru u toku prva 24 sata
ne treba stavljati nikakva hemijska sredstva (etar, alkohol, benzin)
ne treba pokušavati samostalno vađenje krpelja jer se pritiskom i gnječenjem mesta uboda krpelj može raskomadati, a rilica otići još dublje
u svakoj zdravstvenoj ustanovi, obučeno osoblje će krpelja izvaditi u celosti, uz dezinfekciju mesta intervencije
veoma je važno lekaru dati osnovne epidemiološke podatke o ubodu krpelja (na primer o mestu gde je osoba boravila u prirodi jer postoji mogućnost da se radi o endemskom području)
Osobe koje su zbog svog zanimanja potencijalno izložene riziku zaražavanja virusom Krimske-Kongo hemoragijske groznice, kao što su stočari, zemljoradnici, radnici u klanici, pri radu sa životinjama treba da nose odgovarajuću zaštitnu odeću i rukavice. Zdravstveni radnici takođe treba da nose zaštitna odela, rukavice, naočare i maske. Poseban oprez neophodan je pri kontaktu sa krvlju bolesnika (vađenje krvi, davanje infuzija, transfuzija, obdukcija). Postekspoziciona zaštita, odnosno zaštita nakon izlaganja potencijalno zaraženoj krvi ili izlučevinama, sprovodi se davanjem munoglobulina (gotovih antitela protiv KKHG).
Za prevenciju krpeljskog meningoencefalitisa postoji mogućnost specifične zaštite u vidu vakcine protiv krpeljskog meningoencefalitisa. Ovakav vid zaštite preporučuje se profesionalno eksponiranim licima i licima u područjima koja su endemska za krepljski meningoencefalitis. Visok obuhvat vakcinacijom u Austriji doveo je do znatnog smanjenja broja obolelih u humanoj populaciji.
Prilog Sremska TV, 2. 5. 2020.
BOLESTI KOJE SE PRENOSE KOMARCIMA
Klimatske promene u vidu povećanja prosečnih vrednosti temperature i promene količine padavina uveliko utiču na pojavu, rasprostranjenost i sezonske varijacije vektorskih zaraznih bolesti, naročito bolesti koje prenose komarci (groznica Zapadnog Nila, malarija, žuta groznica, denga, čikungunja groznica). Procenjuje se da svako povećanje temperature vazduha za 0,1 stepen Celzijusa širi stanište komaraca i do 150 kilometara u pravcu severne geografske širine zemljine kugle.
GROZNICA ZAPADNOG NILA
Groznica Zapadnog Nila je potencijalno teško oboljenje koje se prenosi ubodom zaraženog komarca iz roda Culex (takozvani kućni komarac).
Uzročnik je virus groznice Zapadnog Nila, koji je prvi put izolovan i identifikovan u oblasti Zapadni Nil u Ugandi 1937. godine. Danas je ovaj virus najrasprostranjeniji arbovirus (virus koji se prenosi artropodama, odnosno insektima) na svetu. Rezervoar zaraze su ptice (uglavnom gavrani i čavke). Simptomi bolesti javljaju se 3-14 dana nakon uboda zaraženog komarca. Kod oko 80% inficiranih osoba ovo oboljenje protiče bez simptoma. Oko 20% zaraženih osoba ima blagu kliničku sliku u vidu groznice, glavobolje, mučnine, povraćanja. Obično pomenuti simptomi prolaze u roku od par dana, mada su zabeleženi slučajevi kada je oboljenje trajalo i više nedelja.
Kod jednog obolelog na 150 inficiranih dolazi do razvoja teške kliničke slike, odnosno neuroinvazivnog oblika bolesti (upala moždanica i/ili mozga). Osobe iznad 50 godina starosti imaju veći rizik od nastanka težeg oblika bolesti. Od životinja najčešće obolevaju konji. Bolest se sa zaraženih ljudi i konja ne širi dalje, već isključivo ujedom inficiranog komarca.
MALARIJA
Malarija je drevna bolest poreklom iz Afrike, čijeg uzročnika prenosi ženka komarca iz roda Anopheles. Rasprostranjena je u mnogim tropskim i subtropskim zemljama. Posle II svetskog rata, zahvaljujući međunarodnoj saradnji i Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, malarija je iskorenjena u evropskim zemljama. Poslednji autohtoni (odomaćeni) slučaj malarije u našoj zemlji zabeležen je 1964. godine u Kraljevu. Danas se na području naše zemlje registruju isključivo slučajevi importovane (uvezene) malarije. Izraz importovana (uvezena) malarija znači da je osoba koja živi u Srbiji izvesno vreme boravila (najčešće na radu) u zemljama sa endemskom (odomaćenom) malarijom, gde se i zarazila. Kod nas se godišnje registruje prosečno 10 do 15 ovakvih slučajeva malarije.
Prilog Vranjska Plus, 28. 4. 2020.
MERE LIČNE ZAŠTITE
Najlakši i najefikasniji način prevencije navedenih bolesti je sprečiti ubod komarca. U tom smislu preporučuje se:
Izbegavanje područja sa velikim brojem insekata, kao što su šume i močvare.
Smanjenje broja komaraca na otvorenom gde se radi, igra ili boravi, što se postiže isušivanjem izvora stajaće vode. Na taj način smanjuje se broj mesta na koje komarci mogu da polože svoja jaja. Najmanje jednom nedeljno treba isprazniti vodu iz saksija za cveće, posuda za hranu i vodu za kućne ljubimce, kanti, buradi i limenki. Ukloniti odbačene gume i druge predmete koji mogu da prikupljaju vodu.
Po mogućstvu boravak u klimatizovanim prostorima, jer je broj insekata u takvim uslovima značajno smanjen.
Upotreba repelenata na otkrivenim delovima tela prilikom boravka na otvorenom.
Nošenje odeće koja pokriva noge i ruke. Preporučljivo je da odeća bude komotna, jer komarci mogu da ubodu kroz pripijenu odeću.
Izbegavanje boravka na otvorenom u vreme perioda najintenzivnije aktivnosti komaraca - u sumrak i u zoru.
Upotreba zaštitne mreže protiv komaraca na prozorima i oko kreveta.
Upotreba električnih aparata koji ispuštaju sredstvo za uništavanje komaraca u zatvorenom prostoru.
U slučaju putovanja u inostranstvo, pogotovo ako se radi o tropskom i subtropskom području, obavezno se pridržavati svih navedenih mera prevencije koje podrazumevaju i preventivno uzimanje lekova (hemioprofilaksa) pre odlaska, tokom boravka i po povratku iz malaričnih područja (područja u kojima postoji rizik od prenošenja malarije).
U slučaju pojave bilo kakvih simptoma bolesti po povratku sa putovanja, odmah se javiti izabranom lekaru i navesti podatak o putovanju i eventualnom ubodu komarca ili drugih insekata.
Mere postupanja u slučaju uboda krpelja Obaveštenje Ministarstva zdravlja Republike Srbije o merama postupanja u slučaju uboda krpelja
Mere za građanstvo
izbegavanje boravka u visokoj travi na neuređenim površinama
korišćenje repelenata
korišćenje odeće sa dugim nogavicama i rukavima
temeljni pregled cele površine tela, a posebno toplih i vlažnih mesta sa tankom kožom nakon svakog boravka u prirodi (posebno dece)
Nakon što se primeti prisustvo krpelja u koži potrebno ga je stručno i bezbedno ukloniti (izvaditi) iz kože. Ovo treba uraditi što pre pošto, iako verovatnoća prenosa infekcije nije velika, ona raste sa povećanjem dužine boravka krpelja u koži. Krpelje bi trebalo uklanjati u zdravstvenoj ustanovi (primarna zdravstvena zaštita)
Mere u zdravstvenoj ustanovi
ukloniti sterilno krpelja sa kože
sam krpelj, kao i područje oko njega se pre uklanjanja ne čiste i naročito ne premazuju alkoholom, etrom, uljima, sapunicom i drugim sredstvima
zdravstveni radnik nakon pranja ruku navlači rukavice za jednokratnu upotrebu
uzima sterilnu pincetu
hvata krpelja sto je moguće bliže površini kože za glavu
ravnomernim i laganim povlačenjem uklanja se krpelj (okretanje, zakretanje ili cimanje krpelja u bilo koju stranu samo povećava rizik otkidanja i ostanka dela rilice ili glave u telu ozleđenog)
nakon uklanjanja krpelja mesto se čisti rastvorom alkohola
moguće je krpelja odneti na mikrobiološki pregled – rade pojedine veterinarske ustanove i neki privatnici
objasniti pacijentu da se u daljem toku ne daju lekovi (posebno ne antibiotici u kratkom trajanju 3-7 dana kako se često savetuje)
potrebno je posmatrati mesto uboda te ako se u periodu od 5-30 dana javi okruglo pečatasto crvenilo promera preko 5 cm, tada je potrebno da se pacijent javi nadležnom infektologu radi određivanja terapije
u slučaju da nakon mesec dana nema promena na koži, može se uraditi serološko testiranje ELISA testom na IgM i IgG antitela
u slučaju pozitivnog nalaza (IgM) može se dati terapija doksiciklin 2x100 mg za odrasle, ili amoksicilin za decu u trajanju od 21 dan ili se pacijent može uputiti infektologu
Uklanjanje krpelja treba da se obavlja na nivou primarne zdravstvene zaštite, kao i inicijalno praćenje pacijenata. Tek u slučaju pojave simptomatologije ili potrebe konsultacije pacijenta treba upućivati na viši nivo zdravstvene zaštite.
Posebno je potrebno obezbediti rad službe tokom noći, neradnim danima, vikendima i praznicima, pošto je tada incidenca javljanja pacijenata koji su ubodeni veća. (povratak iz prirode, izleti zbog neradnih dana...).
MERE POSTUPANJA U SLUČAJU UBODA KRPELJA - OBAVEŠTENJE MINISTARSTVA ZDRAVLJA REPUBLIKE SRBIJE, 8. 5. 2018.
Komentara: 0