Iako su u Srbiji od 2009. godine zakonom zabranjeni promet i gajenje genetički modifikovanih organizama (GMO), ta zabrana se krši svake godine, zaključno sa 2019. - to potvrđuju i najsvežiji odgovori koje je udruženje PRVI PRVI NA SKALI dobilo od Ministarstva poljoprivrede, a saopštilo ih na prva dva predavanja u okviru projekta "Srbija bez GMO - dva zakona, 20 godina" koji se od septembra do decembra realizuje u Kragujevcu.
ZABRANA PROMETA GMO U 2018.
Na predavanju prof. dr Tatjane Brankov 19. septembra saopšten je najpre prvi deo odgovora Ministarstva: od 2013. do prošle godine Fitosanitarna inspekcija je otkrila GM useve na ukupnoj površini od 178 hektara. Uz to, u 2018. i 2019. doneto je 220 rešenja po Zakonu o bezbednosti hrane za proizvode koji nisu bili usaglašeni po ovom Zakonu.
Kako u dostavljenim odgovorima nisu bili navedene vrste proizvoda, uvoznici koji su prekršili zakon, kao ni razlozi vraćanja robe (nalazi laboratorija), udruženje PRVI PRVI NA SKALI je od nadležnih zatražilo dopunu ovih informacija od javnog značaja.
Za predavanje prof. dr Miodraga Dimitrijevića 17. oktobra, stigli su i podaci o prekšiocima zakona, kao i svi razlozi vraćanja robe. Na osnovu nalaza iz laboratorija, ovo su neki od prekršaja: povećan sadržaj kadmijuma – slučaj Nestle, proizvodi su sadržali salmonelu, pepeo, a takođe i olovo – slučaj Lidl, više puta; istekli rokovi trajanja, netačne nepotpune deklaracije, prisustvo nedozvoljenih aditiva, zabluda potrošača, primera radi: desert sa mlekom je zapravo krem od badema – slučaj Mondelez, brend "milka"; visok nivo bakterija, povećana koncentracija pesticida... Detaljno najbrajanje sledi naknadno na našem portalu.
Uz razne Pravilnike i Zakon o bezbednosti hrane, kršen je i Zakon o GMO.
Tri rešenja o zabrani uvoza i stavljanja u promet doneta su zbog utvrđenog prisustva genetske modifikacije u merkantilnoj soji i sojinoj sačmi.
U 2018. sporno je bilo preduzeće Mikros union, baš kao i pre te godine (u 2019. smo objavili da su zakon prekršili još Delta agrar i Rajfajzen agrar Srbija iz Beograda, kao i novosadski Trejding tim). Pretprošle godine Mikros je kažnjen u dva navrata - prvi put zato što je u uvoznoj merkantilnoj soji utvrđeno prisustvo GMO 5,44%, a drugi put čak 12,23%.
Podsećamo, reč je privrednom društvo srednje veličine koje postoji od 1990. godine. Mikros union je jedan od dobavljača Mekdonaldsa u Srbiji, multinacionalne kompanije koja je krajem proleća 2014. godine tvrdila da ne koriste GM sirovine, ali da "ne garantuju da živina nije hranjena GM sojom". Iste godine Mikros union je kupilo objekte farme od Zemljoradničke zadruge "Selevac" u stečaju, navedeno je u Pregledu aktivnosti i rezultata na projektu Implementacija IPPC/IE Direktive u postrojenjima za intenzivan uzgoj živine i svinja.
"Odgovorno tvrdimo da jaja proizvedena u našim farmama ne sadrže ostatke GMO, antibiotika ni pesticida i ponosimo se što takva jaja završavaju na trpezama naših građana", poručio je suvlasnik Zoran Nikolić u izdanju privrednog portal "Investicija" objavljenom u martu ove godine kada je u ovom glasilu zabeležena i poseta predsednika Aleksandra Vučića Mikrosu.
Kada je u 2018. bio zabranjen uvoz soje u količini od skoro 190 tona, prema navodima resornog ministarstva, iz Mikros uniona su za Novosti potvrdili da je u redovnoj proceduri utvrđen veći procenat kontaminacije robe GM zrnom, a da su robu vratili prodavcu iz Rumunije.
ZABRANA PROMETA GMO U 2019.
U 2019. zabranjen je uvoz i stavljanje u promet preduzeću Perutnina Ptuj-Topiko AD Bačka Topola, a razlog za vraćanje proizvoda je bilo je prisustvo 1,68% GMO u sojinoj sačmi.
"Ne koristimo GMO" – uveravala je potrošače 2018. godine sa Perutninom Ptuj povezana ukrajinska poljoprivredna kompanija MHP, demantujući pisanje nekih medija da koristi GMO seme za ishranu živine i prodaje "GMO piliće".
"Svo zrnevlje, kojim se hrani živina koju uzgajamo, dolazi od sertifikovanih međunarodnih proizvođača i podleže striktnom pravilu da nije i da ne sadrži GMO. Kao vertikalno ustrojena kompanija, mi i dalje sprovodimo provere kroz lanac nabavke i time osiguravamo apsolutan integritet sve hrane za piliće i živinu", saopštili su tada Ukrajinci.
U Članu 3 važećeg Zakona o GMO iz 2019. godine koji se odnosi na zabranu stavljanja u promet, stoji da GMO nije poljoprivredni proizvod biljnog porekla koji količinski sadrži do 0,9% primesa GMO i primesa poreklom od GMO. Za semenski i reproduktivni materijal je 0,1%.
Prethodni (prvi) Zakon o GMO iz 2001. godine tolerisao je promet, ali je Srbija je imala prateći Pravilnik o obeležavanju GM hrane (potpisao ga je tadašnji savezni ministar privrede i unutrašnje trgovine Petar Trojanović).
GMO se obeležava u Evropskoj uniji ako ima primese veće od 0,9 odsto - tako nalažu propisi o obeležavanju hrane u EU. U tom slučaju obavezna je etiketa: "Sadrži GMO". To praktično znači da bi ista roba koja je zabranjena u Srbiji zbog prisustva navedenih 1,68%, 5,44% i 12,23% GMO bila ilegalna i u EU jer premašuje propisane granice prisustva GMO, a nije obeležena.
Primese GMO bile su u središtu pažnje potrošača i njihovih udruženja 2014. godine, kada se na udaru našao Mekdonalds zbog uvoza pilećeg mesa iz Mađarske.
- I u Zakonu o zaštiti potrošača, pravilnicima o deklarisanju i bezbednosti hrane jasno piše da "ne smete skrivati bitno svojstvo hrane". Ne mora decidno da se navodi šta je bitno da bi se primenilo. Ova zakonska odredba je jasna. Dakle, ako je to bitno svojstvo, a podatak o GMO jeste, onda on mora da bude istaknut - kazao je za Blic te 2014. Goran Papović iz Nacionalne organizacije potrošača.
Mekdonalds je tada zvanično objasni: "U hrani za živinu se u tragovima može pronaći GM soja jer proizvođači u svetu ne mogu da garantuju da nije došlo do njenog minimalnog mešanja sa nemodifikovanom sojom".
Podaci za 2020. godinu biće sistematizovani i dostupni u januaru 2021. godine kada se završe svi postupci kontrole, stoji na kraju odgovora koji su udruženju PRVI PRVI NA SKALI stigli iz Nemanjine 22 sa potpisom državnog sekretara Željka Radoševića iz Ministarstva poljoprivrede.
ZABRANA GAJENJA GMO, 2013-2019
Sem nezakonitog prometa, na teritoriji Srbije utvrđeno je nedozvoljeno gajenje GMO.
U periodu od 2013. do 2019. godine, Fitosanitarna inspekcija Uprave za zaštitu bilja otkrila je genetički modifikovane useve na ukupnoj površini od 177,81 hektara - podatak je koji smo takođe dobili od Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Najpre je dolazilo do uvećanja nelegalnih površina sa GM kulturama: posle 2013. i otkrivenih 25,4ha, usledila je 2014. sa 31ha i "rekordna" 2015. kada je nezakonitog uzgajanja bilo na 83ha. Potom je 2016. godine utvrđeno da je na 10,2ha bilo nedozvoljenih useva, a 2017. - 15,2ha. Poslednje dve godine za koje su obrađeni podaci beleži se pad ilegalnih radnji na njivama: u 2018. zakon je kršen na 6,79ha, a 2019. na 6,22ha. Za tekuću godinu nisu dostavljeni podaci, iako je uobičajeno da kontrole započinju u junu.
Fitosanitarna inspekcija Uprave za zaštitu bilja je tokom navedenih godina kontrolisala prisustvo GMO u usevima, u okviru godišnjih monitoringa praćenja nedozvoljenog unošenja i gajenja GM bilja.
Prilikom rada na terenu, fitosanitarni inspektori su koristili proteinske test trake za brzu detekciju prisustva GM, kao i GPS uređaje radi utvrđivanja koordinata na osnovu kojih bi se, na onim parcelama gde se test trakama dobije pozitivan rezultat prisustva GMO, a to kasnije potvrdi i izveštaj laboratorije, mogla izvršiti identifikacija parcele i vlasnika parcele, odnosno od Službe za katastar nepokretnosti dobili tačni podaci o broju katastarske parcele, površine parcele i vlasniku, pojašnjeno je udruženju PRVI PRVI NA SKALI.
Uzorci su slati na analizu u ovlašene laboratorije, a to su: Institut za ratarstvo i povrtarstvo iz Novog Sada, Laboratoriju za ispitivanje semena Abioteh lab iz Sremske Kamenice i SP Laboratoriju AD Bečej iz Bečeja.
U 2013. godini kontrola je počela 11. juna na teritoriji Sremskog upravnog okruga u opštinama Irig, Inđija, Ruma, Sremska Mitrovica, Stara Pazova i Šid, a kasnije je nastavljena u opštini Surčin. Istog dana kontrola je započeta u Mačvanskom upravnom okrugu u opštinama Šabac, Bogatić i Vladimirci.
Kontrole su vršene i u Južnobanatskom upravnom okrugu u sledećim opštinama: Novi Sad, Titel, Žabalj, Bač, Bačka Palanka, kao i Zapadno bačkom okrugu u opštinama Sombor, Odžaci, Apatin i Kula.
Ukupno je pregledano oko 1.500 parcela. U tabeli su prikazani svi okruzi u kojima su rađene kontrole i uzeti uzorci:
Shodno donetim rešenjima, zasad sa GM sojom na parcelama na kojima je utvrđeno da se radi o GM je uništen, potvrdilo nam je Ministarstvo. Najvećim delom su sami proizvođači izvršili košenje ili tarupiranje useve, a manji deo (kada vlasnik ili korisnik parcele nije bio dostupan vlastimaili kada nije hteo da postupi po rešenju inspektora) je uništen angažovanjem trećih lica.
U 2014. godini testirano je trakama i pregledano oko 1.600 parcela. Na parcelama koje su pokazale pozitivne rezultate test trakom, uzeto je ukupno 49 uzoraka koji su prosleđeni na laboratorijsko ispitivanje. Dobijeni rezultati laboratorijskog ispitivanja pokazali su da je od 49 uzoraka u 45 potvrđena genetska modifikacija. Ukupna površina na kojoj je utvrđeno da se radi o genetički modifikovanoj soji iznosi oko 31 hektar, pri čemu se najveći broj parcela nalaze u Mačvanskom, Južnobačkom i Sremskom okrugu.
Na parcelama na kojima je utvrđeno da se radi o GM soji taj usev je uništen u toku vegetacije, a protiv vlasnika tih parcela Fitosanitarna inspekcija je podnela prekršajne prijave nadležnim sudovima. Usev soje je uništen dok je bio u fazi zelene mase, tanjiranjem ili talupiranjem na parceli, pa je onemogućen dalji rast i plodonošenje. Na taj način sprečena je mogućnost da se dalje širi, odnosno umnožava, stoji u odgovoru koji je dobilo udruženje PRVI PRVI NA SKALI.
Nakon identifikacije parcela u Službama za katastar nepokretnosti i utvrđivanja ko su vlasnici, odnosno korisnici ovih parcela, zasad pod GM sojom su uništeni, a protiv vlasnika ili korisnika tih parcela fitosanitarna inspekcija su pokrenuti postupci kod nadležnih sudova.
U periodu od 15. juna do 21. septembra 2015. godine rađena je kontrola prisustva genetičke modifikacije useva soje roda iz te godine u proizvodnim područjima Sremskog, Zapadnobačkog, Kolubarskog, Grada Beograda i Mačvanskog upravnog odbora.
Sprovođena je metoda brzog testiranja (proteinskim test trakama) na parcelama, nakon čega su uzorkovani usevi soje kod kojih je test traka bila pozitivna na genetsku modifikaciju.
U tom periodu urađena je metodom brzog testiranja kontrola na ukupno 1.800 parcela i to:
- Sremski okrug: 432 kontrole - 7 uzoraka GM
- Zapadnobački: 663 kontrole - 12 uzoraka GM
- Južnobački: 439 kontrola - 5 uzoraka GM
- Mačvanski: 362 kontrole - 44 uzorka GM
- Grad Beograd: 12 kontrola - 2 uzorka GM
- Kolubarski: 112 kontrola - 37 uzoraka GM
Urađene su kontrole u atarima 147 naseljenih mesta na površini od preko 10.000 hektara.
Uzeto je 107 uzoraka biljke soje koji su poslati na laboratorijsku analizu i tom prilikom je na svih 107 uzoraka potvrđeno prisustvo genetičke modifikacije. Ukupna površina na kojoj je utvrđeno da se radi o GM soji iznosi oko 83 hektara, a najveći broj parcela nalazi u Mačvanskog, Južnobačkog, Kolubarskog i Sremskog okruga.
I ove godine uništeni su zasadi sa GM sojom, a protiv vlasnika ili korisnika parcela pokrenuti su postupci kod nadležnih sudova.
Za 2016. godinu ponovo su nam dostavljeni nepotpuni podaci kao januara 2019. godine. Naime, opet je navedeno "do sada" (iako su već protekle četiri i po godine) "je test trakama pregledano oko 1.100 parcela". Sa parcela koje su pokazale pozitivne rezultate test trakom uzeto je ukupno 11 uzoraka koji su prosleđeni na laboratorijsko ispitivanje. Dobijeni rezultat pokazali su da je u svih 11 uzoraka potvrđena genetska modifikacija. Ukupna površina na kojoj je utvrđeno da se radi o GM soji iznosi 10,2 hektara, pri čemu se najveći broj parcela nalazi u Mačvanskom i Sremskom okrugu.
I ove godine ponovljena je procedura: parcele su uništene, prijave su podnete.
U okviru godišnje monitoringa praćenja nedozvoljenog unošenja i gajenja GM bilja, fitosanitarna inspekcija Uprave za zaštitu bilja u toku 2017. godine izvršila je kontrolu na prisustvo GMO u usevu soje i kontrolu semena poljoprivrednog bilja soje i kukuruza na GMO.
Kontrola useva soje vršena je u periodu od juna do septembra. Prilikom rada na terenu, fitosanitarni inspektori su koristili proteinske test trake za brzu detekciju prisustva GM, kao i GPS uređaje. Na parcelama gde se test trakama dobije pozitivan rezultat prisustva GMO uzimao se uzorak i isti dostavljao akreditovanim laboratorijama na potvrđivanje genetičke modifikacije. Nakon laboratorijske potvrde prisustva GM useva soje, vršena je identifikacija.
U izveštajnom periodu pregledano je oko 1.500 parcela (testirano proteinskim test trakama), odnosno pregledano je oko 6.000 hektara na području Zapadnobačkog, Južnobačkog, Sremskog, Mačvanskog, Kolubarskog okruga i na području grada Beograda. Pozitivni rezultati test trakom dobijeni su na 16 parcela, uzeto je 16 uzoraka za laboratorijsko ispitivanje i još jednom je potvrđeno - na svim parcelama nalazili su se usevi soje koja je GMO.
Vlasnici ovih 16 parcela su u posedu ukupno 15,2 hektara: u Sremskom okrugu (osam parcela), Zapadnobačkom (pet) i Južnobačkom (tri). GM usevi su uništeni, a protiv vlasnika su podnete prekršajne prijave nadležnom Sudu
Vršena je i kontrola semenapoljoprivrednog bilja soje i kukuruza. Uzeto je za kontrolu 60 hibrida kukuruza i 30 sorti soje. Ni jedan uzorak nije pokazao genetičku modifikaciju.
U toku 2018. godine kontrola useva soje vršena je u periodu jun-septembar. Pregledano je oko 1.000 parcela, odnosno oko 4.500 ha na području Zapadnobačkog, Južnobačkog, Sremskog, Mačvanskog, Kolubarskog okruga i na području grada Beograda. Na 16 parcela sa pozitivnim rezultatima testa trakama uzeto je ukupno 10 uzoraka za ispitivanje. Dobijeni rezultati laboratorijskog ispitivanja potvrdili su da se na devet parcela nalazi usev soje koji je GM.
Vlasnici ovih devet parcela su fizička lica sa područja Kolubarskog okruga (osam parcela) i Južnobačkog okruga (jedna parcela), ukupne površine 6,79ha. Protiv svih su podnete prekršajne prijave, a parcele su uništene.
U 2019. godini izvršena je kontrola na prisustvo GMO u usevu soje, u periodu jun-septembar. Pregledano je 900 parcela, oko 3.500ha ha na području Zapadnobačkog, Južnobačkog, Sremskog, Mačvanskog, Kolubarskog okruga i na području grada Beograda. Na osam parcela sa pozitivnim rezultatima testiranja trakama uzeto je osam uzoraka za laboratorijsko ispitivanje, a potvrđeno je su da se na svih osam parcela bili usevi GM soje.
Vlasnici ovih osam parcela su fizička lica sa područja Kolubarskog okruga, Južnobačkog i Mačvanskog okruga, ukupne površine 6,22ha. Protiv svih su podnete prekršajne prijave, a parcele su uništene.
KONTROLA UVOZA HRANE BILJNOG I MEŠOVITOG POREKLA
U skladu sa uputstvo, u cilju utvrđivanja prisustva genetičke modifikacije (GM), granični fitosanitarni inspektori prilikom kontrole proizvoda hrane biljnog i mešovitog porekla prilikom uvoza uzorkuju svaku pošiljku kukuruza, soje uljane repice, šećerne repe, pirinča, kao i proizvoda dobijenih od navedenoh bilja.
2018. godina: 13,96% uzoraka za ispitivanje, 1,18% neusaglašenih
Tokom 2018. godine podneto je 66.405 zahteva za kontrolu proizvoda hrane biljnog i mešovitog porekla prilikom uvoza. Uzeto je 9.273 uzorka za laboratorijsko ispitivanje po Zakonu o bezbednosti hrane.
U 2018. godini doneto je 110 rešenja po Zakonu o bezbednosti hrane za proizvode koji nisu bili usaglašeni po ovom Zakonu.
Te godine su doneta dva rešenje o zabrani uvoza i stavljanja u promet zbog utvrđenog prisustva genetske modifikacije u merkantilnoj soji.
2019. godina: 13,61% uzoraka za ispitivanje, 1,07% neusaglašenih
Tokom 2019. godine podneto je 75.170 zahteva za kontrolu proizvoda hrane biljnog i mešovitog porekla prilikom uvoza. Uzeto je 10.232 uzorka za laboratorijsko ispitivanje po Zakonu o bezbednosti hrane.
I u 2019. godini doneto je 110 rešenja po Zakonu o bezbednosti hrane za proizvode koji nisu bili usaglašeni po ovom Zakonu.
U ovoj godini doneto je jedno rešenje o zabrani uvoza i stavljanja u promet zbog utvrđenog prisustva genetske modifikacije u sojinoj sačmi.
Nazivi i adrese uvoznika pošiljki kojima je izdato rešenje o zabrani uvoza po Zakonu o bezbednosti hrane i Zakonu o genetički modifikovanim organizmima na graničnim prelazima i mestima carinjenja nisu javno dostupni na sajtu Ministarstva, već se nalaze u predmetima na graničnim prelazima.
U skladu sa Direktivom o postupanju graničnog fitosanitarnog inspektora tokom službenih kontrola pošiljaka hrane biljnog porekla, mešovite hrane i hrane za životinje biljnog porekla na graničnim prelazima i u mestima carinjenja, fitosanitarni inspektor uzima službene uzorke u slučaju:
- plana službene kontrole hrane biljnog porekla, mešovite hrane i hrane za životinje biljnog porekla
- informacija dobijeni zvaničnim putem (RASFF, INFOSAN i drugih)
- osnovane sumnje (utvrđena neusaglašenost istovetnog proizvodapo prethodnom zahtevu, nepotpuna dokumentacija koja je potrebna shodnom međunarodnom sporazumu, neodgovarajući uslovi transporta i drugo)
- prvog uvoza proizvoda ili izmene propisa
- kada je izveštaj o ispitivanju istovetnog proizvoda stariji od šest meseci
- promene podataka (proizvođač, izvoznik, zemlja porekla, godina berbe i drugo)
Foto: Zoran Petrović, Aleksandra Vukomanović/PRVI PRVI NA SKALIAutor: Dejan Milošević
Preuzimanje teksta je dozvoljeno u obimu od maksimalno 1.500 slovnih znakova i to isključivo sa početka teksta, uz obavezno navođenje izvora i postavljanje linka ka izvornom tekstu na portalu Prviprvinaskali.com. Za preuzimanje teksta u celini obratiti se udruženju PRVI PRVI NA SKALI (kontakt-forma).
Komentara: 0