KG VODIČ PPNS: KALENDAR DOGAĐAJA U KRAGUJEVCU

PREDRAG MIHAJLOVIĆ CILE / ZORAN PETROVIĆ
ŠUMADIJA I POMORAVLJE - DUŠA SRBIJE
Kragujevac, 2018.

Tekst fotomonografije: Miodrag Stojilović

(četrnaesti nastavak)

...U novu ratnu nesreću Jugoslavija će ući sa posvađanim političarima, snažnim separatističkim težnjama u Hrvatskoj i delu Makedonije i Kosova i Metohije, sa vojskom nespremnom za rat i pocepanom po nacionalnim šavovima, sa ideološki suprotstavljenim stavovima građanskih partija i iz ilegale izašle Komunističke partije. Istovremeno, glavni neprijatelj, nacistička Nemačka i njen vođa Hitler, bili su besni zbog toga što je sporazum Cvetkovića i Mačeka o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu poništen narodnim otporom i vojničkim pučem. Sve je to uticalo da najpre Beograd, proglašen za otvoreni grad, bez objave rata bude u zoru 6. aprila 1941. sravnjen sa zemljom, a potom da u narednih 12 dana Jugoslavija bude okupirana i podeljena. Pod nemačkim patronatom biće stvorena Nezavisna država Hrvatska, sa dokazanim fašistom, ustašom Antom Pavelićem načelu, monstruozna tvorevina u čijem kravavom piru će stradati stotine hiljada nevinih Srba, Jevreja i Roma. Ustaški krvoloci i patološka mržnja prema Srbima, Jevrejima, Romima i antifašistima, po načinu izvršenja zločina i organizaciji logora prevazići će i najstrašnije zločine holokausta.

Svoje krvave tragove nemački okupatori ostaviće u prvim godinama rata u mnogim gradovima Srbije, kao odmazdu za otpor koji su pokazale brojne oružane formacije pripadnika preostale nezarobljene vojske okupljene u četničkim jedinicama i mladeži i prekaljenih španskih revolucionara pod vođstvom Komunističke partije. S jeseni, te prve ratne godine, biće prvi put u Srbiji primenjena Hitlerova naredba da se za svakog ubijenog nemačkog vojnika ili folksdojčera ubije sto civila a za ranjenog pedeset. Jedan od najkrvavijih masakra izvršen je u Kragujevcu 21. oktobra 1941. Nemački pedantno, za jedno radno vreme streljano je oko 3.000 civila, među kojima je bilo i dece od 12 godina i učenika kragujevačke gimnazije.

Taj događaj postaće simbol varvarskog postupanja redovne nemačke okupatorske vojske u porobljenoj Srbiji, a Kragujevac će – formiranjem memorijalnog parka koji obuhvata 30 masovnih humki streljanih i izgradnjom Spomen-muzeja posvećenog sećanju na pale žrtve, istraživanju i publikovanju svih dokumenata o zločinu i promociji kulture mira – učiniti univerzalnim sećanje na svoje nevine žrtve. Novu nesreću u Srbiji, a potom i na širem prostoru Jugoslavije, izazvaće ideološko-politički sukob unutar pokreta otpora, odnosno između četnika i partizana, i uvođenje u građanski rat. Saveznici u borbi protiv okupatora s početka rata, četnici i partizani, postaće krvni neprijatelji u potonjim godinama. To će ostaviti duboke posledice i podele u srpskom društvu koje će trajati sve do naših dana.

Opet je rat doneo velika stradanja. Smatra se da je tokom Drugog svetskog rata – što u borbama sa Nemcima, što u građanskom ratu dve ideološki i politički sukobljene strane domaćih pripadnika, što u zločinima ustaške NDH, nemačkih, italijanskih, mađarskih i bugarskih okupatora i logorima, što u sukobima pripadnika pokreta otpora sa domaćim kvislinškim borbenim formacijama – stradalo oko milion i sedam stotina hiljada žitelja Jugoslavije. Najveći broj njih je iz srpskog nacionalnog korpusa.

Zemlja je oslobođena pobedom Narodno-oslobodilačke armije pod vođstvom Komunističke partije, uz pomoć trupa sovjetske Crvene armije.

Druga Jugoslavija je krenula ponovo da se podiže iz pepela, pod autoritarnom komunističkom vlašću. Sa novim elanom obnovljena je poljoprivreda, podignuta teška i laka industrija, izgrađena nova saobraćajna i druga infrastruktura, sagrađene velike termo i hidrocentrale i izvršena elektrifikacija. Čitava obnova i izgradnja vršena je po sovjetskom modelu. Nakon nekoliko godina došlo je do sukoba sa Staljinom, pa je vremenom došlo do slabljenja autoritarne vlasti i otvaranja prema zapadnim demokratijama. To je donelo i ekonomsku pomoć koja je ubrzala rast i razvoj i omogućila unapređenje životnog standarda. Industrijalizacija je u potrazi za radnom snagom dovodila iz sela i pasivnih krajeva veliki broj ljudi u industrijske gradove. Višedecenijski mir, poboljšanje uslova života, mogućnost slobodnog putovanja u više od stotinu zemalja sveta, slobodni odlazak na privremeni rad u zemlje Zapadne Evrope – uneli su među većinu građana optimizam i zadovoljstvo.

Šumadija i Pomoravlje su tokom tih mirnih decenija dobili velike i savremene industrijske kapacitete: ne samo u Kragujevcu i Jagodini – fabrike su nicale i u satelitskim opštinama: Topola, Rača, Paraćin, Ćuprija, Aranđelovac, Rekovac, Knić, Despotovac, Batočina, Svilajnac. Gradovi i varošice su urbanizovani, povezani savremenim putevima; nikle su nove škole i fakulteti; zdravstvo je postalo dostupno svim žiteljima.

Međutim, izgleda da su skeptici u državu stvorenu 1918 – naslućivali njen epilog. Nakon smrti Josipa Broza Tita, vrhovnog komandanta oslobodilačke borbe i neprikosnovenog vladara potonje Jugoslavije – na videlo su izašli svi animoziteti, sve separatističke težnje suzbijane ili sklanjane od očiju javnosti, sve bolesne vladarske ambicije. Puklo je – opet po nacionalnim šavovima: na scenu su opet izašli duhovi prošlih ratova, mržnji i strahova; opet je pala krv. Krvlju stvarana i obnavljana, Jugoslavija se u krvi i raspala. U tome je nesporno pomogao i strani faktor. Kao i uvek u prelomnim trenucima istorije na ovim prostorima.

Naslovne ilustracije:

Selo je u drugoj polovini XX veka masovno napuštano zbog zapošljavanja u gradovima, posebno industrijskim centrima. Ipak, u njemu su ostali vidljivi koreni prošlosti. Za dušom Srbije tamo tragamo.

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM