PREDRAG MIHAJLOVIĆ CILE / ZORAN PETROVIĆ
ŠUMADIJA I POMORAVLJE - DUŠA SRBIJE
Kragujevac, 2018.

Tekst fotomonografije Miodrag Stojilović

Srednji vek, drugi deo

Car Uroš, poznatiji u narodnom predanju kao Uroš Nejaki, pokušavao je da sačuva na okupu srpske zemlje i velikaše; njegovom smrću (1371) i formalno je nestala senka centralne vlasti.

Veliki poraz i propast srpske srednjovekovne države nagovešteni su iste godine Maričkom bitkom, u kojoj su postradali kralj Vukašin, despot Uglješa i najveći deo njihove vojske. srpski kneževi u Makedoniji – kralj Marko, sin Vukašinov, despot Dragaš, njegov brat Konstantin i drugi – bili su primorani da plaćaju danak turskom vladaocu i daju mu pomoćnu vojsku. Time nije bila ugrožena samo Makedonija, već čitavo Balkansko poluostrvo na kome se Turci, posle pobede nad Mrnjavčevićima – konačno utvrđuju.

Lazar Hrebeljanović pomognut od Ugarske i bosanskog kralja Tvrtka Prvog, uspeva (1372) da savlada ratobornog župana Nikolu Altomanovića, koji je držao područje od Rudnika do Dubrovnika. Time je najmoćniji feudalac postao knez Lazar, kome na severu najveći broj feudalaca priznaje centralnu vlast. Njegova oblast je obuhvatala čitavo Pomoravlje, rudnička mesta Novo Brdo i Rudnik, grad Užice i pokrajine Mačva i Braničevo, sve do obale Save i Dunava.

U tom poduhvatu njemu pomaže i Srpska pravoslavna crkva, koju je Lazar izmirio sa grčkom i oduživao joj se podizanjem manastira i crkava. Njegova zadužbina je manastir Ravanica, kome on u posed dodeljuje 148 sela.

Manastir Blagoveštenje rudničko potiče iz XIV veka, iz doba kneza Lazara. Njegov ktitor nije poznat. Ispod sloja aktuelnih fresaka (jer manastir je postradao, kao i Kalenić, tokom Kočine krajine, ali i tokom Drugog svetskog rata), otkrivene su neke od starijih zidnih slika koje, uz likovni kvalitet, potvrđuju da je manastir nastao u vreme kada je knez Lazar osvojio Rudnik od župana Nikole Altomanovića.

Posle Maričke bitke i priznavanja vrhovne turske vlasti nad Makedonijom, počinje tursko prodiranje u preostale srpske zemlje. Prethodnica ozbiljnijem vojničkom napadu bili su pljačkaški odredi. Prvi veći upad Turci su izvršili 1381. g. kod Paraćina, ali su bili potučeni. Potom je Murat Prvi zauzeo Niš i Toplicu, da bi ga Lazar zaustavio i suzbio u bici kod Pločnika. Posle toga je Murat okupio veliku i moćnu vojsku za najezdu na Srbiju. Sudar dve vojske se dogodio na Kosovu polju 28. juna 1389 – kada je i sam knez Lazar stradao. Time je počela propast srpske srednjovekovne države i uvod u viševekovno tursko ropstvo. Kneza Lazara je nasledio sin Stefan, poznat kao Stefan Visoki. Njime je okončana i vladavina Lazarevića nakon 56 godina.

Nedaleko od Stragara nalazi se manastir Voljavča, osnovan u XV veku. Pisani dokumenti svedoče da ga je sagradio vlastelin despota Stefana, Mihajlo Končinović. U darovnoj povelji on manastiru prepisuje veliko imanje i značajne povlastice. Voljavča je rušena i obnavljana tokom turske vladavine, ali je uvek bila kulturni centar u kome su učeni kaluđeri negovali i širili prosvetiteljski i duhovni rad. Manastirska crkva Voljavče, posvećena svetom Mihailu, je skromna, rustično zidana od lomljenog kamena, bez ornamentike i plastike. Pored crkve se nalazi konak u kome je (1805) zasedao Praviteljstvujušči sovjet. Zgrada je podignuta 1765. godine i spada u red najstarijih manastirskih konaka u Srbiji.

Stefan Lazarević je tron nasledio kao knez, ali je ubrzo sa majkom Milicom prihvatio vazalsku ponudu sultana Bajazita – i postao despot...



Pečatnik (tipar) kneza Lazara, namenjen za otiskivanje kneževog pečata,
otkriven je 2015. na Rudniku. Na njemu je predstavljen grb Hrebeljanovića
sastavljen od šlema sa vizirom, bivoljim rogovima i raskošnim velom. Najverovatnije
je bio namenjen za otiskivanje pečata, kojim je knežev službenik overavao dokumenta
administrativne i poslovne prirode. Natpis na pečatniku glasi: „Ovo je milost gospodina
kneza Lazara sve srpske zemlje”. Kneževa titulatura u natpisu ukazuje da je izrađen
nakon 1378. g. U zemlju je dospeo najverovatnije nakon Kosovskog boja, u vreme
ugarskih pohoda na Srbiju, koji su pogodili i rudničku oblast. Svojom umetničkom
obradom i celokupnim utiskom koji ostavlja, pečatnik se svrstava
u bisere srpske srednjovekovne sfragistike.

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM