PREDRAG MIHAJLOVIĆ CILE / ZORAN PETROVIĆ
ŠUMADIJA I POMORAVLJE - DUŠA SRBIJE
Kragujevac, 2018.

Tekst fotomonografije Miodrag Stojilović

Srednji vek

Srbi se na Balkan doseljavaju u vreme Velike seobe naroda, počev od VII veka. Tu su zatekli potpuno razvijenu hrišćansku kulturu. U početku, hristijanizacija je bila pojedinačna, pa su Južni Sloveni dobrim delom sačuvali svoj način života i kulturu. Prijem hrišćanstva trajao je dugo i uz velike otpore, a šira hristijanizacija je nastala sa Ćirilom i Metodijem – uvođenjem narodnog jezika u propovedanje i začecima slovenske pismenosti. Međutim, i nakon prihvatanja hrišćanstva Sloveni, pa i Srbi kao jedno od najsnažnijih i najvećih plemena, sačuvali su neke od kultova staroslovenske mitologije.

Nemanjići su najznačajnija srpska vladarska dinastija; vladali su Srbijom neprekidno od 1166. do 1371. godine. Za rodonačelnika ove dinastije, pod kojom je srednjovekovna Srbija doživela najviši uspon, uzima se veliki župan Stefan Nemanja. Istorija, međutim, smatra da je ova dinastija na prestolu mnogo starija, jer su i Nemanjini preci bili veliki župani Raške. Po istorijskim izvorima prvi rodonačelnik Raške je veliki župan Vukan. Takođe se smatra da ovaj period vladavine seže u prošlost i više od veka pre 1166. godine.

Središte prve srpske države bila je Raška oblast. Vremenom, pod Nemanjićima, a posebno u vreme despotovine, seli se na sever, na područje današnje Šumadije i Pomoravlja, sve do Beograda i Smedereva, da bi pred njen pad veliku ulogu imali šumadijski srednjovekovni gradovi Rudnik i Borač.

Nemanja, kao oblasni gospodar, od oca Zavide dobija na upravu oblasti Toplice, Ibra, Rasine i Reke. U pretposlednjoj deceniji XII veka Nemanja, kao veliki župan, pod svoju upravu stavlja Kosovo polje i Metohiju i područje gornjeg toka Vardara; zatim, u Duklji, Gornji i Donji Pilot, te oblast oko Skadarskog jezera, kao i Veliko Pomoravlje, oblasti oko Niša i dolinu Južne Morave. U srpskim rukama je bio i kraj između rudničkih planina i sjedinjene Morave sa rečnim dolinama Lepenice kod Kragujevca, Belice i Levča... Sređeni odnosi u zemlji omogućili su Nemanji da presto svojevoljno prepusti sinu Stefanu, na zemaljskom saboru 1196. g. Tako se, nakon 26 godina, okončala vladavina utemeljivača dinastije Nemanjića. Nemanjini naslednici Stefan Prvovenčani, najpre kao veliki župan a potom kao kralj, te kraljevi Stefan Radoslav, Stefan Vladislav, Stefan Uroš Prvi, Stefan Dragutin, Stefan Uroš Drugi Dragutin, Stefan Uroš Treći Dečanski, i carevi Stefan Dušan i Stefan Uroš vladaće Srbijom još 177 godina. Svi Nemanjići – ukupno 203 godine.

Za vladavine Nemanjića došlo je i do ekonomskog uzleta Srbije. U vreme Stefana Prvovenčanog i njegovog mlađeg sina Stefana Uroša Prvog u Srbiju dolaze rudari Sasi. Stižu početkom četvrte decenije trinaestog veka, bežeći od Mongola, najverovatnije iz Vlaške koja je bila opustošena tatarskim pohodom. Sa sobom su doneli nove tehnike pronalaženja i prerade rude plemenitih metala, pre svega srebra, bakra i olova. Sasi su razvili rudnike u Brskovu, Trepči, Rudniku, Rogozni, Novom Brdu i drugim rudarskim mestima. Deo tadašnjih rudnika i danas daruje mineralna bogatstva na koja su oko bacili i strani investitori.

Razvoj rudarstva pokrenuo je čitav niz privrednih i trgovačkih veza sa Primorjem i južnom Italijom. Otpočinje intenzivno kopanje rude, kovanje prvog novca, izrada oružja i oruđa, ali i nakita.

Javljaju se prve kovačke radionice, proizvodnja ćumura za njih. Prvi srpski dinar sa ćiriličnim pismom kovan je pod vlašću kralja Stefana Dragutina, a u njegovo vreme je prvi put u sastav srpske države ušao i Beograd. Dragutin je bio i prvi srpski vladar koji je vladao iz Beograda, preselivši prestonicu iz Debrca (između Beograda i Šapca). Podizane su zadužbine, klesan kamen, pečen kreč... Teodor Metohit, biograf srpskih vladara, beleži da im se Milutin predstavio sav nakićen i da je „oko tela imao više nakita od skupocenog kamenja i bisera... i sav je treptio u zlatu... a hrana je služena u zlatnim i srebrnim tanjirima i posuđu”.

Najmlađi Nemanjin sin Rastko, koji se zamonašio u Hilandaru, uspeo je svojim predanim radom da Srpskoj pravoslavnoj crkvi obezbedi autokefalnost. Sa bratom Stefanom podigao je, pre osam stotina godina, manastir Žiču kao krunidbeni hram u kome će i sam Stefan biti krunisan za kralja i uz ime dobiti atribut Prvovenčani.

O pomeranju srpske srednjovekovne države prema severu svedoče i veliko i snažno utvrđenje Srebrnica na Rudniku i dva kilometra udaljeni manastir Petkovica. Najverovatnije je da su oba građevinska kompleksa nastala istovremeno u doba kralja Dragutina, krajem XIII i početkom XIV veka. Utvrđenje je kasnije postalo važno uporište kneza Lazara u borbama sa županom Nikolom Altomanovićem, a manastir središte crkvenog i duhovnog života ovog dela Srbije. Najstariji sloj sačuvanih fresaka u niši iznad ulaza u crkvu blizak je onima u poslednjim decenijama XIII, dok mlađi sloj otkriva slikarski rukopis druge polovine XIV veka. Ovu vremensku odrednicu potvrđuje i natpis sa jedne nadgrobne ploče iz 1379. g. Kasnije se nalazi trag da je manastir živeo do pada Srbije (1459).

Slabljenje srpske srednjovekovne države počelo je već nakon smrti Stefana Dušana, poznatijeg kao car Dušan, pod čijim vođstvom je ona doživela svoj vrhunac....

Crkva sv. arhangela Mihaila u selu Borač kod Knića nalazi se na temeljima gde
je verovatno bila crkva još u XIII veku. Obnovili su je početkom XVI v. monasi
manastira Blagoveštenje, kome je pripadala gotovo 50 godina. Slabo očuvani
živopis potiče iz obnove (1553) koju pripisuju patrijarhu Makariju Sokoloviću.

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM