PREDRAG MIHAJLOVIĆ CILE / ZORAN PETROVIĆ

ŠUMADIJA I POMORAVLJE - DUŠA SRBIJE
Kragujevac, 2018.

Tekst fotomonografije Miodrag Stojilović

Kao poznati hajduk i imućniji čovek, koji je kroz trgovačke poslove upoznao najveći deo Beogradskog pašaluka, ali i ratničkog iskustva stečenog u frajkorima – Karađorđe, nakon seče knezova, biva izabran za vođu ustanka. Ustanak vodi vešto i hrabro. Za ustaničku prestonicu Karađorđe bira Topolu. Odatle komanduje, priskačući u pomoć gde god se pojavi slabost u borbama. Svojim primerom ali i odlučnošću, koja se ponekad graničila sa prekošću, uspeva da unese optimizam kod ustanika i sredi povremeno pokolebane redove. Morao je da se suočava i sa samovoljom starešina u nahijama, koji su težili da preuzmu ulogu baša i subaša. Velike pobede u prvoj fazi ustanka (1804-1807) ulile su namučenom narodu veru u pobedu i mogućnost sticanja slobode. Odsustvo većih borbi tokom 1808-1809. donelo je i privredni polet, a u međuvremenu počinje uspostavljanje osnovnih državnih i obrazovnih institucija i ustanova – poput Narodne skupštine, Praviteljstvujuščeg sovjeta, Popečiteljstva, Velike škole. U Srbiju dolazi veći broj pismeni, školovanih ljudi iz svih južnoslovenskih krajeva, kao što su Dositej Obradović i Ivan Jugović.

Godine 1811, pošto je očistio Srbiju od Turaka, Karađorđe podiže u Topoli konak sa sedam soba, trpezarijom i saračanom, i gostinski konak. U isto vreme zida i crkvu, i Topoli daje značaj tvrđave i prestonice. U njoj prima i strane poslanike za pregovore i dogovore. Ta stara Karađorđeva crkva, koju je zidao kao zadužbinu i u njoj svoju porodičnu grobnicu, docnije je porušena, prepravljana i kao takva očuvana do danas. Bila je zidana na svod, sa jednim kubetom i zvonarom u jugoistočnoj kuli od tvrđave, u kojoj su bila tri zvona. Prvobitni ikonostas je stradao u potonjim turskim uništavanjima nakon propasti ustanka, ali je kasnije postavljen novi, rađen u duborezu.

Turci se ne mire sa gubljenjem Beogradskog pašaluka, pa se od 1809. g. opet nižu velike borbe, što otvara probleme u obezbeđenju novca i snabdevanju ustanika. To utiče i na svađe starešina oko podele para od carina, skela i trgovine. Svađe slabe i slogu i disciplinu, pa uz povećanje turskih snaga dolazi do poraza u pojedinim bitkama i opadanja morala. U tim okolnostima, individualne žrtve pojedinih vojskovođa i jedinica, poput herojskog čina Stevana Sinđelića i njegovih boraca, ispisuju istoriju propasti Prvog ustanka. Međunarodne okolnosti i gubljenje spoljašnje podrške, sukob starešina oko vlasti, vojničko iscrpljivanje ustanika - ubrzali su srpsku katastrofu 1813. godine.

Odlazak Karađorđa uoči sloma Ustanka ostao je pod velom tajne. Bolest, nagovor pojedinih bližih saradnika, ruska prevara... Nema pravog odgovora šta je presudno uticalo da ostavi ustanike i zemlju u plamenu. Karađorđe je pribežište našao u Besarabiji, a bolovao je i patio sa izbeglim narodom za otadžbinom. Povezan sa grčkim pokretom otpora „Heterija”, on i dalje mašta o novom ustanku balkanskih naroda, ne shvatajući izmenjene međunarodnih okolnosti. Po povratku u Srbiju Miloša Obrenovića ne uspeva da se prilagodi novim okolnostima. Ubijen je, po Miloševom nalogu, 26. jula 1817. godine u Radovanjskom lugu kod Velike Plane. Njegovi zemni ostaci najpre su sahranjeni na mestu stradanja, a zatim – na inicijativu kneginje Ljubice, koju je sa Milošem Karađorđe venčao 1807 – preneti u večni dom, spomen-crkvu na Oplencu koju je podigao njegov unuk Petar Prvi Karađorđević.

Povodom dvesta godina od Prvog srpskog ustanka – zahvaljujući inicijativi građana ovog kraja i poštovalaca Karađorđevog dela, uz pomoć grada Kragujevca i pojedinih državnih ustanova – podignut je u Viševcu spomenik vođi ustanka i etno-kompleks „Petrovi dvori”, koji asocira na Voždovo doba i Srbiju XIX veka.

Šumadija i Pomoravlje na ove slavne i tužne dane srpske istorije čuvaju uspomenu kroz brojne spomenike i obeležja. Među najznačajnije svakako spadaju ustanički kompleks u Orašcu, u Marićevića jaruzi; Karađorđev grad i konak u Topoli i njegov grob na Oplencu; spomen-obeležje u Ivankovcu; spomenik Stevanu Sinđeliću u Svilajncu; kompleks u Viševcu; crkva Pokajnica u Radovanju; manastir Voljavča u kome je zasedao Praviteljstvujušči sovjet.

Slom Prvog ustanka doveo je do osvetničkog ponašanja Turaka. U Srbiji je ostao mali broj starešina koji su pokušavali da zaštite narod i smire tursku jarost. Među najpoznatijim starešinama iz Prvog ustanka koji nisu prebegli preko Save – bio je Miloš Obrenović...

Naslovna ilustracija: Karađorđe Petrović rođen je u Viševcu kod Rače 1752. g. Vođa Prvog srpskog ustanka ubijen je 1817. u Radovanjskom lugu, po nalogu Miloša Obrenovića. * Litografija Anastasa Jovanovića, zbirka Narodnog muzeja Kragujevac.

DUŠA SRBIJE PRIJATELJU SRBIJE




STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM