KG VODIČ PPNS: KALENDAR DOGAĐAJA U KRAGUJEVCU

PREDRAG MIHAJLOVIĆ CILE / ZORAN PETROVIĆ
ŠUMADIJA I POMORAVLJE - DUŠA SRBIJE
Kragujevac, 2018.

Tekst fotomonografije: Miodrag Stojilović

(dvanaesti nastavak)

...Povodom atentata, Austrougarska je uputila ultimatum Srbiji, čijim bi izvršenjem ona bila ponižena – tako da ga ni uz posredovanje Rusije, Engleske, Francuske i Italije nije mogla prihvatiti. Zato je objavila rat (15. jula) i odmah krenula u napad neočekivanim pravcem iz Bosne i Srema. Ali, Srbi se nisu dali iznenaditi. U velikoj i krvavoj Cerskoj bici, koju je vodio Stepa Stepanović, slomljena je austrijska ofanziva: njihova vojska naterana je na povlačenje i proterana sa tla Srbije. Posle neuspešnih prodora na teritoriju neprijatelja, u Bosni i Sremu, organizovanih na nagovor saveznika, srpska vojska se povukla. U drugu ofanzivu Austrijanci su krenuli osveženi, a Srbi su ih dočekali izmoreni, uz nestašicu municije i bez odgovarjuće odeće. Junački su se borili na Gučevu, Crnom Vrhu, Mačkovom kamenu, ali pod pritiskom brojnijeg i opremljenijeg neprijatelja nisu ga mogli potpuno zadržati. Padao je i moral... – a onda komandu nad Prvom armijom, koja je bila pod najvećim pritiskom, preuzima Živojin Mišić. Radi podizanja morala, u redove srpske vojske je raspoređeno i 1300 kaplara, mladića iz đačke formacije, a i sam stari kralj Petar je došao na položaje. Mišić je izveo povlačenje radi predaha, stigla je i municija, a onda u kontraofanzivi, koja je počela 20. novembra, silna austrijska vojska ponovo je razbijena: zarobljeno je 323 oficira, 42 215 vojnika i zaplenjen bogat ratni materijal. Tako je u ratne udžbenike ušla i slavna Kolubarska bitka.

Ratnim dejstvima tokom prve godine rata rukovođeno je iz Kragujevca, koji je od 25. jula 1914. postao ratna prestonica Srbije. Tu je bila smeštena Vrhovna komanda srpske vojske, a vrhovni komandant prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević, u Kragujevac je došao 2. avgusta, nakon kosultacija sa članovima vlade i skupštine koji su smešteni u Nišu.

Nastupio je ratni predah, ali uz veliki broj stradalih i mnogo ranjenika; neprijatelji su nam ostavili i pegavi tifus koji je brzo prerastao u epidemiju. Tada je na scenu stupila ljudska solidarnost – u Srbiju su došle brojne medicinske misije iz Engleske, Škotske, Francuske, Rusije, da vidaju rane i leče obolele. Mnogi od pripadnika tih misija i sami su postradali od bolesti na srpskom tlu.

Potučena i osramoćena na Ceru i Kolubari, Austrougarska se nije mirila sa porazom. Dobila je snažnu podršku od Nemačke i pridobila Bugarsku, u nameri da pregazi Srbiju. Dobro pripremljena nemačko-austrijska ofanziva počela je 22. septembra 1915, istovremeno sa bugarskom objavom rata. Otpor je bio snažan, uz mnogo žrtava, ali za mesec dana borbi neprijatelj se probio do Niša i Kraljeva. U tom periodu ostaće zabeleženo da je iz poljskog topa prvi put oboren neprijateljski avion koji je bombardovao Kragujevac. Oborio ga je (30. septembra 1915) Radoje Ljutovac, redov artiljerijskog puka „Tanasko Rajić”. Ovaj datum se danas slavi kao Dan RV i PVO Vojske Srbije, a u Kragujevcu na Metinom brdu, odakle je gađao, podignut je spomenik Ljutovcu.

Usledilo je povlačenje srpske vojske i svih državnih institucija preko Albanije, jedno od najvećih stradanja u istoriji Srbije. Čitava zemlja je okupirana, ali onih 120.000 vojnika koji su preživeli Albansku golgotu davali su nadu u pobedu i vaskrs. Uz mnoge političke peripetije formiran je Solunski front, čiju je glavnu snagu, ispostaviće se, predstavljalo sedam srpskih divizija – od ukupno 29, koje su činili i pripadnici francuskih, grčkih i engleskih snaga. Već u jesen 1916. otpočele su nove bitke – Gorničevska, pa Kajmakčalan, Bitolj...

Ofanziva za proboj Solunskog fronta, uprkos protivljenju italijanske i britanske vlade, počela je 15. septembra 1918, da bi već 1. oktobra srpske trupe oslobodile Vranje, Niš – 11. novembra, Kruševac – 15, Čačak i Kragujevac – 25. oktobra, a 1. novembra 1918. godine oslobođen je – i glavni grad. U tom poletnom proboju Solunskog fronta i povratku u otadžbinu obnovljena srpska vojska je ispisala još jednu sjajnu stranicu svoje istorije. I ostavila za sobom brojne nove grobove.

I nije se zaustavila na desnim obalama Save i Dunava i levoj obali Drine, već je poletno stigla sve do Soče, uverena da ispunjava želju i težnju Srba, Hrvata i Slovenaca sa tih prostora da se oslobode stega Austrougarske monarhije...

Naslovna ilustracija: Dok je u Kragujevcu boravila vrhovna komanda, nadletali su ga u više navrata austrougarski aeroplani iz kojih je vršeno fotografisanje i bacanje ručnih bombi. Narednik Radivoje Ljutovac je 1915. godine sa Metinog brda uspeo da iz poljskog topa pogodi jedan aeroplan. To je prvo u ratu obaranje aviona sa zemlje – zbog čega je 30. septembar proglašen je za dan PVO Vojske Srbije.

Foto: Pekmez od šumadijskog voća kuvao se i izvozio između dva rata, u organizaciji firme Hadži-Nikolajevića i Atanasijevića iz Kragujevca. (Snimak Foto-Erdoglijeva Kragujevac).

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM