PREDRAG MIHAJLOVIĆ CILE / ZORAN PETROVIĆ

ŠUMADIJA I POMORAVLJE - DUŠA SRBIJE
Kragujevac, 2018.

Tekst fotomonografije Miodrag Stojilović

Krajem XVII veka, za vreme austrijsko-turskih ratova, Kragujevac je već znatnije mesto, u kome se nalaze turske vlasti sa kadijama na čelu. U njemu je tada bila i jedna džamija ozidana tesanim kamenom. Posle pobede austrijske vojske 1689. godine Kragujevac je promenio gospodare, ali je već 1690. g. postao tursko nahijsko sedište. Posle Požarevačkog mira (1718) pripao je Austriji i ostao pod njenom vlašću sve do 1739. O Kragujevcu iz tog vremena imamo nešto više podataka nego ranije. On je tada bio administrativno središte Kragujevačkog distrikta, čiji je ober-kapetan bio Staniša Marković Mlatišuma.

Ističući se svojim značajem ne samo kao sedište administrativne vlasti, već i kao mesto na raskrsnici puteva, Kragujevac je tada postao i utvrđenje. Na levoj obali Lepenice, gde je bio kameni most, iskopan je šanac, napunjen vodom i utvrđen jakim palisadima. U nekim se zapisima iz tog vremena cela varoš naziva Šanac Kragujevac. Ona je u to doba imala 110 domova i pružala se u blizini mosta i šanca na obema obalama Lepenice. Bila je i dalje turskog tipa sa dućanima i ćepencima u kojima su negovani razni zanati, posebno kujundžijski. Za vlade austrijskih vlasti stanovništvo Kragujevca bilo je pretežno hrišćansko. Otuda je džamija koju su ostavili Turci bila preobraćena u crkvu Svetog Vavedenja. No to nije potrajalo dugo – već od 1739. Kragujevac je opet turska varoš, nahijsko sedište.

Srpska revolucija (ili Vaskr Srbije)

Svištovski mir iz 1791. g. bio je veliko razočarenje za Srbe. Nešto nade za bolje dane u Beogradskom pašaluku unose reforme sultana Selima Trećeg. Međutim, Porta nije u stanju da kontroliše veliko carstvo, počinje osipanje sposobnosti kontrole perifernih delova. Neredi, bezvlašće, samovolja, progoni i pljačke prate i Beogradski pašaluk. Srpsko stanovništvo beži iz ravnica i od puteva, iz gradskih naselja u sklonitije delove u brdima i šumama. Naturalna razmena postaje osnovni način očuvanja egzistencije najvećeg dela srpskog naroda. Bilo je veoma malo bogatih ljudi među Srbima, uglavnom iz reda stočarskih trgovaca.

Strahovlada dahija u Beogradskom pašaluku se nastavlja. Da bi obezglavili srpski narod i ubili svaku pomisao na otpor, dahije na prevaru okupljaju viđenije knezove i kao vrhunac terora obavljaju njihovu seču. Sumnjičaviji i vispreniji proziru dahijsku nameru i uspevaju da izbegnu pogubljenje.

Među njima je i Đorđe Petrović Karađorđe, u to vreme poznati hajduk. Karađorđe je rođen 3/16. novembra 1752. godine u Viševcu kod Rače Kragujevačke. Zbog sukoba sa lokalnim Turcima Karađorđev otac se seli u Mramorac, a odatle u Žabare, pa u Zagoricu, na imanje Mule Huseina. Kao mladić, Karađorđe postaje seiz kod Fazli-baše u Palanci. Ubrzo napušta taj posao i počinje da hajdukuje, po nekim izvorima, u četi Stanoja Glavaša. Da bi zaštitio porodicu od turskih progona, prelazi u Srem. Austrijske vlasti tamo, pripremajući se za rat sa Turcima, od mladića prebeglica formiraju dobrovoljačke odrede, frajkore, kojima pristupa i Karađorđe. U jesen 1787. napušta frajkore, prelazi u Srbiju i kao hajduk učestvuje u Kočinoj krajini...

Naslovne ilustracije: Crtež Šanca Kragujevac za vreme turske okupacije (autor Milovan Luković); Maketa utvrđenja Šanac Kragujevac (autor Milovan Luković)

Spomen-kompleks Prvom srpskom ustanku u Marićevića jaruzi kod Orašca. Na tabli piše: „Ovaj spomenik podiže srpski narod 2002. godine”, a reljef je delo Milorada Rašića i Zorana Miladinovića (1990). Ovde se (na Sretenje, 15. februara) održava svečanost kojom se obeležava značaj ustanka za srpsku istoriju.

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM