Iz sadržaja

VOJNIČKO GROBLJE

Na situacionom planu sa đeneralštabne topografske karte iz 1883. godine vidi se da je Vojna bolnica na rubu izgrađenog gradskog tkiva. Pored milanovačkog puta nije označeno Vojničko groblje. Sušički potok je upisan kao Salanski potok. Erdoglijski potok nije ucrtan.

Plan regulacije za varoš Kragujevac urađen 1891. godine ostavlja čak i Vojnu bolnicu izvan granica građevinskog reona. Grad se razvija na oko 270 hektara, a Šumarice su daleko izvan te teritorije.

Van građevinskog reona je područje Vinogradi, severno od Šumarica. Isparcelisano za vinogorje još za vlade kneza Miloša. U njemu su kasnije podizane male kuće za odmor - "vile". Uz dolinu Sušičkog potoka uređeno je nekoliko bogatijih imanja: Čomićeva vila, Grujina česma i Saračevića imanje.

Izvan građevinskog reona je, prekoputa Vojne bolnice, i Vašarište. Nekadašnje vojno vežbalište površine četrdeset hektara. Na njemu je hipodrom Mihajlovac i Strelište, zatim od 1898. g. Veliki park, a od 1903. g. i igralište "Šumadije", najstarijeg fudbalskog kluba u Srbiji.

Ostali prostori oko Šumarica ostaju do Prvog svetskog rata kao poljoprivredno i šumsko zemljište.

Vojničko groblje je u tom vremenu jedini planski uređen deo Šumarica. Ulaz je od milanovačkog puta udaljen 230 metara (prema nemačkom merenju obeleženom na planu). Prilaz je trasiran pod uglom od 45 stepeni do središta groblja, odakle teče u smeru istok-zapad. Sve staze kojima se prilazi grobovima su u smeru sever-jug. Granice su pravolinijski povučene. Očigledno je plansko zasnivanje Vojničkog groblja. Inženjerski postupci su jasni. Razlikuju se od kompozicije Varoškog groblja nastalog skoro istovremeno u centru grada.

Pored ulaza je kuća čuvara, koji tu živi sa porodicom. Ceo komleks, površine nekoliko hektara je ograđen. Približnih je dimenzija 200 sa 200 metara. Vojničko groblje je bilo čuvano i kontrolisano.

Dok je prostorna kompozicija bila vojnički stroga, stari nadgrobni spomenici nisu bili tipizirani. Postavljeni su u redovima. Neki nisu imali horizontalnu ploču već samo zemljanu humku. Vertikale su bile u obliku kamenih krstova. Tokom vremena su imali različite forme, uvek oslonjene na klesarsku tradiciju. Uglavnom pripadaju dragačevskoj grupi narodnih majstora. Spomenike su podizale porodice sahranjenih vojnika.

Prvi svetski rat je doneo izvesne promene.Tokom 1914 /15 u Kragujevcu je bila centralna bolnica. Veliki broj umrlih u njoj sahranjen je u Šumaricama. Redovi grobova su formirani. Svaki grob je obeležen drvenim krstom na kome je umesto imena bio broj. Na sačuvanoj fotografiji vide se brojevi od 1.500. Procenjuje se da je sahranjeno oko 2.500 srpskih vojnika.

Okupacione vojske nisu ih porušile. Novi grobovi nemačkih vojnika postavljeni su u istom redosledu duž istočne granice. A u težištu groblja formirana je grupa sa grobovima okupatorskih vojnika. Ta površina je posebno parterno uređena. Naglašena je granitnim postamentom sa natpisom. Na postament je postavljena mermerna skulptura lava. Jednog od dva lava urađena za mauzolej dinastije Karađorđević na Oplencu. Figura lava je ležala na postamentu na kom je bio isklesan natpis Pro patria ("Pro patria" - Za otadžbinu). Po oslobođenju, ovaj natpis je zamenjen novim, koji i danas postoji: "Zahvalna otadžbina -1914-1918".

Vojničko groblje u Šumaricama se tokom više decenija oformilo kao memorijalni kompleks posebne namene. Inženjerski planiran i uređen vojnički strogo. Oblikovan skromnim kamenim spomenicima koje su radili narodni klesari i drvenim krstačama postrojenim u redove. Sa mermernim lavom kao središtem.

Prema istraživanjima koje navodi istoričar Staniša Brkić to je najveće srpsko vojničko groblje posle Zejtinlika u Grčkoj. Procenjuje se da je bilo oko 3.000 sahranjenih.

"Na groblju u Šumaricama počiva oko 200 srpskih ratnika iz srpsko-turskog rata i više od 3.000 vojnika stradalih tokom I svet. rata, od kojih je veliki broj umro u VOJNOJ BOLNICI u Kragujevcu. To je jedno od najvećih srpskih vojničkih grobalja iz I svet. rata, između dva rata poznato kao "Srpski Zejtinlik". Svako grobno mesto je bilo obeleženo drvenim krstom sa upisanim rednim brojem.

Preko puta ovog srpskog vojničkog groblja, formirano je nemačko vojničko groblje, na kome su najpre sahranjeni vojnici poginuli u ofanzivi 1915. Između poslednjeg reda grobova srpskih vojnika, okrenuta prema grobovima nemačkih i austrijskih vojnika, postavljena je skulptura KAMENOG LAVA, koju su Nemci preneli iz Mauzoleja na Oplencu. Šumaričko vojničko groblje nemačka vojska je koristila i tokom II svet. rata. Među sahranjenima je deset nemačkih vojnika koji su poginuli na putu Kragujevac-Gornji Milanovac, u događaju koji je bio povod za OKTOBARSKU TRAGEDIJU 1941. U periodu 1941.-1947. u Šumaricama i na Metinom brdu sahranjeno je 645 poginulih i umrlih nemačkih vojnika." (Leksikon grada Kragujevca; Službeni glasnik; 2013).

Vojničko groblje u Šumaricama je memorijalni prostor čije su simboličke vrednosti izuzetno velike. Opstao je u svojim osnovnim oblicima od sredine devetnaestog do sredine dvadesetog veka.

Osim kamenog lava, svi spomenici su porušeni pedesetih godina. Razlozi su iracionalno ideološki. Vojničko groblje je moglo da se čuva kao deo istorije i kao deo memorijalnog kompleksa Šumarica. Rušenje grobalja se u srpskom narodu smatra za veliki greh. U ovom slučaju grobove srpskih vojnika nisu porušile okupacione nego domaće vlasti.

Krajem sedamdesetih godina jedan broj kamenih vojničkih spomenika je prikupljen i ponovo postavljen na severnom delu Vojničkog groblja.

"Odavanjem počasti i polaganjem venaca na spomen-obeležja u znak sećanja na sve nevine žrtve od 1914. do 1918. godine, juče je u Srbiji prvi put kao državni praznik obeležen Dan primirja u Prvom svetskom ratu" ("Politika", 11. nov. 2012). Dan primirja je obeležen na najvišem nivou u Londonu, Parizu, Vašingtonu i drugim savezničkim prestonicama. Izgleda da dolazi vreme za novo vrednovanje i uređenje Vojničkog groblja u Šumaricama.

STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI KRAGUJEVAC FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM