Tema je krivo, površno shvaćena, Gradivo teško – lekcije pamćenja.
Veština korisna dugog pamćenja: Danas ismevana, često blaćena.
Pamet sustala, u besvest vraćena, Zaborav razastre preko pamćenja.
Za duše naše, preskupo plaćene, U vreme moćnih što brišu pamćenje,
Streljana braća, iz živog pamćenja Lekciju drže – nastava skraćena.
Pre 83 godine u kragujevačkim Šumaricama streljano je oko 3.000 nedužnih građana, među kojima je bilo i oko tri stotine đaka i nastavnika. U Srbiji se 21. oktobar obeležava kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu. U Šumaricama održan Veliki školski čas.
Uz podsećanje na jedan od najvećih zločina u istoriji čovečanstva, iz Šumarica su i ove godine poslate poruke mira i tolerancije i apel čitavom svetu da se ovakav zločin više nigde i nikada ne ponovi.
Na jedinstvenoj antiratnoj manifestaciji izvedena je poema "Lekcije iz pamćenja" Dragana Hamovića, u režiji Nebojše Dugalića.
Crni oktobar za Srbiju počeo je streljanjima nedužnih građana u Dragincu, Kraljevu, nastavljen u selima oko Kragujevca i u samim Šumaricama.
Streljanje u Kragujevcu 21. oktobra 1941. godine – jedan je od najvećih ratnih zločina nemačke vojske u Drugom svetskom ratu na teritoriji bivše Jugoslavije. Tog dana su nemačke okupacione snage u Kragujevcu streljale oko 3.000 nedužnih civila, među kojima i oko 300 đaka i nastavnika.
Sto za jednog
Streljanje je bilo odmazda za pogibiju deset i ranjavanje 26 nemačkih vojnika u napadu partizana 16. oktobra 1941. na Treći bataljon 749. pešadijskog puka Vermahta.
Streljanje u Šumaricama
Odmazdu su Nemci otpočeli već u nedelju, 19. oktobra, u selima Maršiću, Ilićevu i Grošnici. Tada je, prema istorijskim izvorima, streljano 416 meštana. Ipak, 416 meštana nije bilo ni blizu kvote koju su Nemci tada propisali: "Sto za jednog".
Da bi ispunili tu kvotu, oni su 20. oktobra počeli da hapse građane Kragujevca i da ih 21. oktobra streljaju.
Hapsili su Kragujevčane po ulicama, kafanama, školama.
Obznana o odmazdi
Skoro da niko nije ni pokušao da pobegne, plašeći se posledica za svoje porodice, Nemci su se poslužili trikom da je sve zbog zamene ličnih karata.
Uhapšene ljude su zatvorili u kasarnu "Tanasko Rajić" i odatle ih odveli na streljanje 21. oktobra.
Za tri dana je streljano oko 3.000 ljudi, a među njima i mnogo dece i to ne samo u Kragujevcu nego i u Jadru i Kraljevu.
Kragujevačka tragadija je, kako istoričari upozoravaju, bila poznata u Drugom svetskom ratu odmah pošto se desila i gotovo odmah je postala simbol stradanja dece i civila u ondašnjim Jugoslaviji i Srbiji u Drugom svetskom ratu.
Krvava bajka
Spomen-park "Kragujevački oktobar", u okviru kog je i muzej "21. oktobar", kao i pesma Desanke Maksimović "Krvava bajka" čuvaju sećanje na streljane građane.
"Kameni spavač" u Spomen-parku "Kragujevački oktobar"
U Muzeju "21. oktobar" su, između ostalog, izložene lične stvari stradale dece – kape, đačke knjižice, oredni, dokumenta, sve ono što su imali kod sebe kada su streljani.
Prvo okupljanje porodica i rodbine nastradalih u Šumaricama održano je 1944. godine.
Spomen-park "Kragujevački oktobar" osnovan je 1953. godine sa željom da očuva uspomenu na streljanu decu i građane, da neguje kulturu sećanja i širi ideju mira i tolerancije kroz raznovrsne memorijalne i umetničke manifestacije i aktivnosti.
Veliki školski čas kraj spomenika streljanih đaka i profesora održava se od 1971. godine.
Dan sećanja na masovno streljanje hiljada građana Kragujevca 1941.
Povod za streljanje u Kragujevcu bili su nemački gubici u borbi sa jedinicama pokreta otpora 16. oktobra na putu Kragujevac-Gornji Milanovac
Masovno streljanje hiljada građana Kragujevca od strane nemačkih okupatara koje se dogodilo 21. oktobra 1941. godine bio je jedan od najtragičnijih događaja u okupiranoj Srbiji i obeležava se kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu.
U gradu Kragujevcu i okolini, nemačka kaznena ekspedicija izvršila je tada masakr, kao vid odmazde, nad više hiljada srpskih civila.
Prema raspoloživima saznanjima, ubijeno je 2.796 osoba, od kojih 412 u selima, a ostali u Kragujevcu.
Posebnu dimenziju tragediji daje činjenica da su, pored brojnih drugih, Nemci tada priveli i odveli na streljanje čak i đake viših razreda gimnazije, od petog do osmog razreda.
U Spomen parku u Šumaricama od 1971. godine održava se "Veliki školski čas", manifestacija kojom se podseća na masakr koji se dogodio.
Jesen 1941. godine bila je vreme zamaha ustanka u Srbiji, koji je započeo leta te godine.
Kraljevina Jugoslavija je napadnuta i okupirana aprila te 1941. Povod je bio puč koji se dogodio 27. marta u Beogradu, kada je oborena Vlada Cvetković Maček, potpisnica Protokola o pristupanju Paktu dva dana ranije. Odmah je okupirana i Grčka koja je i bila glavni razlog nemačke invazije, zbog prisustva britanskih trupa u toj zemlji.
U Srbiji je leta te 1941. započeo ustanak protiv okupatora, nakon što je napadnut Sovjetski Savez. Usledile su nemačke odmazde, a onda i naredba da će se nadalje za jednog poginulog Nemca streljati stotinu građana Srbije kao odmazda.
Povod za streljanje u Kragujevcu bili su nemački gubici u borbi sa jedinicama pokreta otpora 16. oktobra na putu Kragujevac - Gornji Milanovac, otprilike na sredokraći između sela Bara i Ljuljaka.
Nemačka kolona je na tom putu dočekana u zasedi. Bila je to zajednička akcija pripadnika NOVJ, odnosno partizana, i Jugoslovenske vojske u otadžbini, odnosno četnika.
Poginulo je 10 nemačkih vojnika, a 26 je ranjeno.
Prilikom streljanja u Kragujevcu i okolini, nemački okupator primenio je drakonsku odredbu iz naredbe generala Franca Bemea od 10. oktobra, kojom se propisuje streljanje 100 Srba za jednog ubijenog, a 50 za ranjenog Nemca.
Brutalne odmazde započele su prvo u obližnjim selima, kao 19. oktobra selima Maršić, Ilićevo, Grošnica.
Nemačka kaznena ekspedicija je potom streljanja nastavila 21. oktobra u gradu Kragujevcu, delimično i 20. oktobra.
Na osnovu naredbe generala Bemea izračunato je da se s ciljem odmazde strelja 2.300 lica.
Naređenje za sprovođenje odmazde u Kragujevcu neposredno je izdao major Oto Deš, tada zapovednik 749. puka, sa središtem u Kraljevu.
Nalog je potom odatle prosleđen majoru Paulu Kenigu u Kragujevac.
Pošto je tada krajskomandant Oto fon Bišofshauzen skrenuo pažnju da su, po njemu, okolna sela, kako se izrazio, legla bandita odnosno komunista, odmazde, hapšenja i streljanja, prvo su se dogodila u obližnjim selima.
Iako je Bišofshauzen tada takođe primetio da je sam grad Kragujevac uglavnom mirna sredina, brutalne odmazde su odmah nastavljene i u Kragujevcu.
Nikada nije sasvim izvesno razjašnjeno koliko je ljudi tada uhapšeno, ali se procenjuje da je privedeno između pet i šest hiljada građana. Selekcije nije bilo, ljudi su privođeni kako bi bili uočeni.
Hapšeni su muškarci starosti između 16 i 60 godina, mada je među privedenima bilo i drugih, a koliko se zna, otpora prilikom privođenja nije bilo.
Hapšenja i uzimanje talaca tada nisu bili neobični, i gotovo je izvesno da se uglavnom nije pretpostavljalo da bi moglo odmah uslediti masovno streljanje.
Svi privedeni, odnosno uhapšeni, zgurani su potom u topovske šupe koje je prethodno koristio artiljerijski puk "Tanasko Rajić". Docnije je vršena izvesna selekcija privedenih.
Ubrzo su započela streljanja. Izvršioci su bili pripadnici Vermahta, i to Prvog bataljona 724. pešadijskog puka i pripadnici Trećeg bataljona 749. pešadijskog puka.
Odluka o izgradnji Spomen parka doneta je 1953. Iste godine prvi put je priređena organizovana komemoracija.
Spomen park koji je potom decenijama dograđivan obuhvata prostor površine 352 hektara. Memorijalni kompleks ukupno sadrži 30 masovnih grobnica.
Vlada Srbije 2012. godine donela je odluku da se dan masakra u Kragujevcu, obeležava kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu.
Srpska pravoslavna crkva je takođe kanonizovala stradalnike, proglasivši ih za novomučenike.
Bez odbrambenog impulsa nismo ništa
Autor poeme, književnik Dragan Hamović rekao je da na ovakvim komemoracijama mora da se istrajava, jer je to važno svima nama.
"Mi i danas razne imperijalne izazove trpimo i ovakve situacije, ovakvi primeri, ovakva mesta nam pomažu da osnažimo impuls opstanka, onaj odbrambeni impuls bez koga kao narod, kao zajednica i svako pojedinačno nismo ništa", dodao je Hamović.
Komentara: 0