Interes Rio Tinta na teritoriji Loznice, sem litijuma, bora i prateće asocijacije elemenata, je i pitka voda kao sirovina. Rudarskoj korporaciji, preko ćerke firme Rio Sava, odobreno je hidrogeološko istraživanje, a lokalitet je izvorište Lipnički Šor, u aluvijonu reke Drine, ošptina Loznica, V-1319.

Ovo je podatak iz baze Geografskog informacionog sistema (GIS) pri Ministarstvu rudarstva i energetike, gde nije naveden naziv projekta, niti tip područja interesa.

Na obližnjem lokalitetu (izvorište Lozničko polje, Loznica, V-1550) hidrogeološka istraživanja je dopušteno i JP Vodovod i kanalizacija iz Loznice, a sirovina je takođe - pitka voda.

Tragom istraživanja Rio Tinta

U odgovorima o projektu Jadar, objavljenim u propagandnoj brošuri Rio Tinta iz februara 2021. godine, na pitanje koliko vode dnevno će se uzimati iz Drine i da li su uzete u obzir klimatske promene pri planiranju vodosnabdevanja, najpre je napisano da će se projektom obezbediti tehnička voda iz tri izvora:

1. prečišćavanjem rudničkih voda dobijenih redovnim odvodnjavanjem podzemnog rudnika
2. sakupljanjem površinskog oticaja, tj. padavina, u krugu procesnih i rudarskih prostrojenja
3. iz podzemnih voda iz aluviona reke Drine na lokaciji Lipnički Šor

- U slučaju aluviona, voda će se zahvatiti podzemno iz aluvijalnih sedimenata (dakle ne iz korita reke) i to iz područja koja su prethodno devastirana vađenjem šljunka i čiji vodni resursi imaju mali potencijal kao izvor visokokvalitetne vode za piće. Mogućnost zaštite kvaliteta podzemnih voda na tom mestu je veoma otežana jer je zaštitni povlatni sloj uništen, a napuštene jaruge se pune vodom i povremeno koriste za nekontrolisano odlaganje otpada. Zbog svega navedenog aluvion reke Drine kod Lipničkog Šora do sada nije korišćen, niti se planira za snabdevanje vodom za piće, piše u ovom propagandnom materijalu.

U daljem predstavljanju "detalja/studije o uticaju uzimanja vode iz Drine kao i podzemnih voda, na područje od Lipnickog Šora, do Tršića i Tronoše, kao i do Krupnja, zatim svih sela prema Ceru, i sela nizvodno od rudnika", zapisano je:

- Za prostor Lipničkog Šora trenutno raspolažemo regionalnim hidrogeološkim podacima. Isplanirana je i započeta realizacija hidrogeoloških istraživanja koja za cilj imaju detaljno upoznavanje i definisanje prirodnih hidrogeoloških karatkeristika u aluvionu Drine na području Lipničkog Šora. Zona u kojoj se vrše ova hidrogeološka istraživanja u cilju potvrđivanja izvora snabdevanja izabrana je na osnovu prethodnih istraživanja urađenih od strane instituta Jaroslav Černi iz Beograda.

Ovaj materijal do javnosti je prosledio i Savez pčelarskih organizacija Srbije - SPOS.

PRILOG 1 ODGOVORI NA PITANJA O PROJEKTU JADAR - FEBRUAR 2021 (47 STRANA)

Jedino resurs Drine može da obezbedi dodatnu količinu sveže vode za rudnik, pošto reka Jadar ima problem perioda u godini sa malo vode, rekao je diplomirani hidrogeolog iz Instituta Jaroslav Černi Zoran Radenković koga je Rio Tinto angažovao na onlajn sastanku o upravljanju vodama održanom 15. decembra 2021. godine

Aluvijalna ravan na prostoru katastarske opštine Lipnički šor je prostor odakle je planirano uzimanje podzemne vode, potvrdio je tada Radenković.

Lipnički šor u prostornim planovima Srbije i Loznice

Lipnički šor nalazio se u Nacrtu Prostornog plana područja posebne namene za realizaciju projekta eksploatacije i prerade minerala jadarita „Jadar“, objavljenom u novembru 2019. godine, i danas dostupnom na sajtu Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture. To je jedan od strateških dokumenata na koji je Vlada Srbije "stavila tačku" 20. januara 2022. godine. 

Pokušaj "oživljavanja" Nacrta može da se očekuje, pošto ove nedelje većina u Narodnoj skupštini nije prihvatila predlog zakona manjine o izmenama i dopunama Zakona o rudarstvu i geološkim istraživanjima kojim bi se zabranilo istraživanje i eksploatacija litijuma na teritoriji Srbije. Pored toga, Rio Tinto je u septembru od države zahtevao obim i sadržaj studije o proceni uticaja na životnu sredinu projekta Jadar. Taj zahtev treba da bude odbijen, smatra prof. dr Vera Dondur, dok advokat Sreten Đorđević trdi da dokumentacija iz zahteva Rio Tinta ne odgovara propisima, postupci su nezakoniti.

Izvodi iz Nacrta PPPPN

1. Granicom PPPPN Valjevo-Loznica obuhvaćen je severni i severozapadni deo Planskog područja za „Projekat Jadar“, i to teritorije katastarskih opština Brezovice u opštini Krupanj i Bradić, Cikote, Donje Nedeljice, Draginac, Gornje Nedeljice, Jarebice, Lipnica, Simino brdo, Slatina, Stupnica i Šor na teritoriji grada Loznice. Planirana železnička pruga ukupne dužine 68 km ulazi na Plansko područje iz pravca istoka u K.O. Brezovice, i proteže se ka zapadu do železničke stanice Lipnički Šor u dužini od oko 23 km.
2. Posebna namena u okviru ovog plana je planirana jednokolosečna železnička pruga u ukupnoj dužini od 68 km, od železničke stanice Valjevo do priključka na postojeću železničku prugu Ruma-Šabac-Zvornik kod naselja Lipnički Šor, i to u koridoru koji obuhvata pružni i zaštitni pružni pojas.
3. Prostornim planom područja posebne namene infrastrukturnog koridora državnog puta I reda broj 21 Novi Sad-Ruma-Šabac i državnog puta I reda broj 19 Šabac-Loznica (u daljem tekstu: PPPPN DP) obuhvaćen je deo Planskog područja u katastarskim opštinama Lipnički Šor i Lipnica.
4. Deonica 6 predmetnog puta odnosi se na potez Lipnički Šor-Loznica (Šepak). Kod naselja Lipnički Šor priključuje se na državni put br. 19 i na tom mestu je predviđena jedina kružna raskrsnica na trasi, s obzirom na ukrštanje puteva sa približnim obimom saobraćaja.
5. Mreža naselja i stanovništvo - Područje Prostornog plana obuhvata ukupno 22 katastarske opštine, odnosno 22 statistička naselja na delovima teritorija grada Loznice (17 naselja: Bradić, Brnjac, Veliko Selo, Gornje Nedeljice, Grnčara, Donje Nedeljice, Draginac, Jarebice, Korenita, Lipnica, Lipnički Šor, Runjani, Simino brdo, Slatina, Stupnica, Cikote i Šurice) i opštine Krupanj (5 naselja: Brezovice, Dvorska, Kostajnik, Krasava i Cerova).
6. Prema veličinskoj kategoriji, na planskom području se izdvajaju četiri naselja u grupaciji velikih sela sa preko 1.000 stanovnika: Lipnički Šor (2.623 stanovnika); Runjani (2.487 stanovnika); Korenita (2.415 stanovnika) i Jarebice (1.173 stanovnika), koja se nalaze na teritoriji grada Loznice. U ova četiri naselja živi 44% ukupnog stanovništva planskog područja.
7. U pogledu prostorno-funkcijskih odnosa među naseljima planskog područja ističe se potencijal za organizovanje sledećih zajednica naselja: u gravitacionom području Loznice (Runjani, Grnčara, Lipnički Šor i Lipnica); u grupaciji Korenite (Korenita i Kostajnik); u okviru Jadranske Lešnice (Bradić); u grupaciji Draginca (Brnjac, Donje Nedeljice, Gornje Nedeljice, Veliko Selo, Jarebice, Draginac, Simino Brdo, Cikote, Šurice, Stupnica i Slatina) i u grupaciji Dvorske (Dvorska i Cerova).
8. Drumska infrastruktura obuhvata državne puteve I i II reda, opštinske i nekategorisane puteve, kao i delove ulične mreže naseljenih mesta. U granicama Prostornog plana, u skladu sa Uredbom o kategorizaciji državnih puteva („Službeni glasnik RS“, br. 105/13, 119/13 i 93/15) i pratećim Referentnim sistemom mreže državnih puteva Republike Srbije (novembar 2017. godine), nalaze se sledeći državni putevi: državni put IIA reda broj 138, Lipnički Šor - Tekeriš;
9. Stanje u oblasti privrednog razvoja - Proizvodni kapaciteti smešteni su u dve veće privredno-industrijske zone u Loznici („Šepak“ i „Viskoza“), na malim industrijskim lokalitetima u Krupnju i na nekoliko malih pojedinačnih lokacija u nekoliko naselja (Draginac, Dvorska, Lešnica, Lipnički Šor, Stupnica, Korenita, Lipnica, Kostajnik, Runjani, Gornje Nedeljice i Cikote).
10. Mreža naselja i demografski trendovi - Kao mikrorazvojni centri se prepoznaju: Draginac, Gornje Nedeljice, Stupnica i Cikote, sa funkcijama (proizvodnja odeće, obuće, plastične ambalaže, eksploatacija građevinskog kamena) koje nisu u suprotnosti sa aktivnostima eksploatacije i prerade rude u kompleksu posebne namene; Runjani, Lipnički Šor i Lipnica, sa koncentracijom proizvodno-poslovnih funkcija u zoni uticaja Loznice; Dvorska, u kojoj će jačati sekundarne delatnosti – drvoprerada; i Korenita i Kostajnik, delimično sa funkcijama u primarnom sektoru – vađenje kamena, odnosno u kojima će jačati sekundarne i tercijarne delatnosti.
11. Gasovodna infrastruktura - Planskim rešenjem uspostavlja se energetski koridor planiranog gasovoda, od priključka na postojeći gasovod visokog pritiska RG-05-04 Batajnica-Zvornik u reonu naselja Lipnički Šor do GMRS. Ukupna širina koridora planiranog gasovoda iznosi 400 m, po 200 m sa obe strane ose koridora gasovoda.

U pratećim tabelama (2, 7, 9) koje se odnose na Plansko područje, prikazana je projekcija stanovništva za 2025. godinu, tipovi predela Prostornog plana i projekcija stanovništva za 2025, 2035 i 2050. godinu. Tu saznajemo da je 2011. godine 19.697 stanovnika živelo na području PPPPN za realizaciju projekta eksploatacije i prerade minerala jadarita "Jadar".  

Projekcija stanovništva na Planskom području za 2025. godinu 

Lipnički šor nalazio se u Prostornom planu Loznice koji je u decembru 2021. godine stavljen van snage, a sadržao je istraživanja litijuma odobrena preduzećima: Rio Sava (Rio Tinto), Jadar litijum i Euro litijum.

U opisu eksploatacije jadarita pisalo je:

"Deo teritorije grada Loznice obuhvaćen je Prostornim planom područja posebne namene za realizaciju projekta eksploatacije i prerade minerala jadarit „Jadar“ (dalje PPPPN „Jadar“) i to cele katastarske opštine (K.O.): Runjani, Lipnica, Bradić, Brnjac, Veliko Selo, Jarebice, Draginac, Simino Brdo, Cikote, Šurice, Stupnica, Slatina, Korenita, Gornje Nedeljice, Donje Nedeljice, Grnčara i Lipnički Šor.

Ovog projekta Rio Tinta u Srbiji ticala se i celina "Stanovanje srednjih gustina - višeporodično". Tu je bila navedena "Osnovna namena: višeporodično stanovanje (stambeni objekti sa više od 3 stambene jedinice po objektu):

• kao pretežna namena dozvoljava se u naseljima: Lešnica, Jadranska Lešnica, Lipnički Šor, Kozjak, Lipnica, Draginac i u naseljima koja gravitiraju eksploataciji jadarita (Gornje i Donje Nedeljice, Brezjak);
• može biti kompatibilna namena na površinama sa osnovnom namenom mešovita namena u tom slučaju važe pravila za mešovitu namenu;
• ne dozvoljava se u zonama zaštite prirodnih i kulturnih dobara.

ARHIVA PPNS PROSTORNI PLAN LOZNICE STAVLJEN VAN SNAGE - SADRŽAO JE ODOBRENA ISTRAŽIVANJA LITIJUMA PREDUZEĆA: RIO SAVA (RIO TINTO), JADAR LITIJUM I EURO LITIJUM

Rio Tinto o Lipničkom Šoru

U aprilu naredne, 2022. godine Rio Tinto je najavio da će se rekultivacija na lokaciji Lipnički Šor, gde su vršena hidrogeološka istraživanja tokom 2021. godine za potrebe vodosnabdevanja projekta Jadar, vršiti od 12. aprila do 16. aprila. To saopštenje danas nije dostupno na sajtu (predstavljeno je preko FB stranice projekta Jadar), niti je u arhivi sajta.

Povodom objave na toj društvenoj mreži Rio Tinto je dobio pitanje: Da li su za projekat rekultivacije izdati Uslovi zaštite od strane Zavoda za zaštitu prirode?

Odgovor je glasio:

- Svi radovi izvode u skladu sa Projektom geoloških istraživanja kojim je predviđena rekultivacija lokacije nakon završenih istraživanja, a sam projekat je urađen u skladu sa uslovima koje propisuje Zavod za zaštitu prirode Srbije.

Na molbu da Rio Tinto pruži smernicu gde se elektronski može pronaći taj Projekat i pod kojim brojem je zaveden, korporacija je odgovorila:

- Reč je o Projektu geoloških istraživanja na lokaciji Lipnički Šor. Sva javno dostupna dokumentacija o projektima geoloških istraživanja se nalazi na sajtu Ministarstva rudarstva i energetike, gde možete pronaći i informacije o istraživanjima u Lipničkom Šoru (Republika Srbija - Ministarstvo rudarstva i energetike (mre.gov.rs). Za sve dodatne zahteve možete se obratiti nadležnom ministarstvu putem zahteva za informacije od javnog značaja.

Rio Tinto u 2024. u Lipničkom šoru zanima i groblje, a u Loznici i boks, biciklizam, sajam poljoprivrede...

Lipnički Šor je ovog meseca bio u žiži javnosti nakon što se predsednik te mesne zajednice zahvalio Rio Tintu za uređenje seoskog groblja.

- U zadnjih nekoliko godina smo uspostavili dobru saradnju sa kompanijom Rio Tinto. Oni su nam uveliko pomogli u gradnji parkinga na groblju, asfaltiranju... Pomogli su nam prošle godine i za ogradu. Svakako da smo zahvalni, ti ljudi su nam pomogli kad je bilo najpotrebnije, rekao je 4. oktobra za Loznica info predsednik mesne zajednice Lipnički Šor Savo Marković.

Isti izvor je samo tri dana kasnije objavio da je Bokserski klub Loznica dobio donaciju od kompanije Rio Tinto - novi mini autobus, a već dan potom osvanula je vest da i udruženje građana Ekocikl sarađuje sa Rio Tintom - u promociji održive urbane mobilnosti kroz projekat "Biciklom na posao".

Inače, u maju ove godine Rio Tinto je, drugu godinu za redom, organizovao posetu Poljoprivrednom sajmu u Novom Sadu "za zainteresovane lokalne privrednike i poljoprivrednike". Bio je organizovan i višesatni program koji je ovaj rudarski gigant sproveo u saradnji sa Poljoprivrednim fakultetom iz Novog Sada, "sa kojim inače sarađuje i ima podršku u proteklih godinu i po dana".

Lipnički šor i u tužbi Rio Tinta protiv Srbije

Organizacija za očuvanje životne sredine Earth thrive objavila je u martu 2023. godine informacije o izveštaju Vlade Srbije na žalbu Bernskoj konvenciji za zaštitu flore, faune i divljih staništa protiv rudnika u Jadru.

Ministarstvo za zaštitu životne sredine i ostala nadležna ministarstva su poslala obavezan izveštaj Birou bernske konvencije kao deo redovnog procesa žalbe koja je otvorena na inicijativu ove organizacije, podnetu 30. septembra 2021. godine.

Prvi godišnji izveštaj Ministarstva je poslat Birou 17. januara 2023. godine, a sadrži neke činjenice od posebne važnosti za stanovništvo u zoni Rio Tintovog projekta u Jadru i za sve zainteresovane građane, smatraju u Earth thrive.

Dve tačke žalbe Rio Tinta odnose se i na Lipnički šor:

1. Odluka Administrativne komisije Vlade (14 Br. 353-1716/2022-033 od 31. 3. 2022) o ukidanju Odluke Ministarstva za zaštitu životne sredine 353-02-2102/2021-03 od 8. 11. 2021. za određivanje obima i sadržaja studije o proceni uticaja na životnu sredinu usled izgradnje državnog puta 27 na sekciji Brezjak-Lipnički šor, kompanija Rio Sava eksplorešjn podnela je žalbu Komisiji i predmet se sada nalazi u procesu upravnog odlučivanja pri Upravnom sudu.
2. Odluka Ministarstva za zaštitu životne sredine br. 353-02-1931/2021-03 od 21. 1. 2022. kojom se "suspenduje" procedure otvorena na zahtev Rio Sava eksplorešjn d.o.o. za određivanje obima i sadržaja studije o proceni uticaja na životnu sredinu za izgradnju državnog puta 27, na sekciji Brezjak-Lipnički Šor, preduzeće Rio Sava eksplorešjn podnelo je žalbu i ona je trenutno "in progress" pri Administrativnoj komisiji Vlade.

Sa sajta Rio Tinta o vodama

Rio Tinto na svom sajtu ima informacije o praćenju podzemnih voda na Projektu "Jadar".

- Od 2004. godine u dolini reke Jadar vršili smo geološka istraživanja. Ta istraživanja su obuhvatila i ispitavanje hidrogeoloških svojstava terena. U dolini Jadra, ugrađeni su pijezometri koji su podeljeni na plitke i duboke. Njihova osnovna razlika je u dubini zahvata na kojoj se prate podzemne vode.

Prva grupa "plitkih" pijezometara služi za praćenje promene nivoa i kvaliteta najplićih podzemnih voda u dolini Jadra i Korenite. Budući da je blizu površine, ova voda je obično kvaliteta tehničke vode koja se koristi pri domaćinstvima, dok se zbog svog bakteriološkog sastava najčešće ne koristi za piće. Druga grupa "dubokih" pijezometra koristi se za praćenje podzemnih voda u dubljim delovima terena, i preko 600 metara ispod površine. Ova voda je obično pod pritiskom, piše na sajtu.

Poslednja provera pijezometara na području Jadra izvršena je od 26. do 29. februara 2024 godine. Tada je utvrđeno da su pijezometri na svim lokacijama ispravni i ni na jednoj lokaciji nije opaženo curenje vode, navodi Rio Tinto.

Na sajtu je izveštaj sa fotografijama načinjenim tokom poslednje kontrole.

Struka i nauka ukazuju na nesklad rudarstva i vodosnabdevanja

Zbog bušotina za istraživanje rezervi litijuma u dolini Kolubare, na teritoriji Valjeva su 2021. godine borom kontaminirani zemljište i površinski bunari porodica Jovanović u Lukavcu i Tadić u selu Šušeoka. Laboratorijski je potvrđeno da je voda zagađena i u arterskom bunaru dubine 120 metara u porodičnom gazdinstvu Arbajter koja ima proizvodnju borovnice na četiri hektara u Lukavcu, ukazao je advokat Sreten Đorđević. On je sudskim postupkom izdejstvovao zabranu istražnih radova za preduzeće Euro litijum. 

ARHIVA PPNS, 2021 ZABRANJENI RADOVI EURO LITIJUM BALKAN, ŽRTVE ISTRAŽIVANJA OSTALE BEZ VODE


Ovaj specijalista za ekološko pravo je pre četiri meseca upozorio: "Ako prođe Jadar otvoriće se i rudnik kod Valjeva, a to je put bez povratka".

U autorskom tekstu "Litijumska groznica koja trese Srbiju puna je paradoksa", prof. dr Zorica Petrović je naglasila:

- Neverovatno je paradoksalan taj odnos ljudi prema vodi za piće – preduslovu života. Svako ko zna da u svetu ima samo oko 2,7% slatke vode (pri čemu je svega 0,3% one dobre za piće), morao bi znati da će pitka vodajednog dana biti važnija od litijuma i od svih drugih blaga ovog sveta. Zamislite samo da ovog leta mnogi ljudi bogatog Jadra nemaju dobru vodu za piće, ili da tako bude u narednim godinama. Ako bi došlo do zagađenja ozbiljnijih razmera i dobar deo Srbije ne bi imao čistu i zdravu vodu.

Na nepovoljan splet rudarstva i vodosnabdevanja upozorava i magistar rudarstva Boro Popović koji tvrdi da će otvaranje rudnika Rio Tinta dovesti do presušivanja svih bunara i izvora koji se nalaze iznad rudnog tela.

- Pritisak vode u rudnom telu je hidrostatski, odnosno on je posledica dotoka voda iz viših nivoa. Viši nivoi su svi podzemni tokovi koji se nalaze iznad rudnog tela, kao i procedna voda iz površinskih tokova, a koja hrani basen rudnog tela. To znači, da bi se smanjio pritisak vode u rudnom telu, mora se oboriti nivo podzemnih voda koje hrane taj prostor. To može dovesti do nestanka vode u bunarima i izvorima čije su vode hranile basen rudnog tela.

Akademik Bogdan Šolaja smatra da su nedopustivo veliki rizici zbog štete po vodu, zemlju i vazduh u jednom od tri najvažnija vodonosna sistema u Srbiji, a pitka voda svetu će uskoro biti važnija od litijuma. Vredi li razrovati Jadar zbog 2,6 odsto, koliki je udeo vrednosti litijuma u ceni električnih automobila, pita se akademik i podseća:

- Strategijom upravljanja vodama na teritoriji Republike Srbije do 2034, vode iz aluviona reke Drine su opredeljene za snabdevanje Mačvanskog regionalnog sistema, što je prioritet uslov opstanka prirodnog okruženja i čitave ljudske zajednice.

Upozoravajuće reči javnosti uputio je i Dragan Isailović, diplomirani inženjer tehnologije koji se 35 godina profesionalno bavi kvalitetom vode na teritoriji Mačvanskog okruga. On potencira da je prihod od eksploatacije vode u Mačvi daleko veći od prihoda od rudarenja u Jadru, iza koga ostaje pustoš.

- Ako na svojoj teritoriji imaš oblast sa izuzetno velikim, egzistencijalno suštinskim i obnovljivim resursima (zdrava voda, zdrava hrana i energija) onda je čuvaš kao zenicu oka... Voda, kao idealan rastvarač, jako podložna zagađenju i u prirodi je ima sve manje direktno upotrebljive za piće. Upravo stoga na teritoriji Mačve i u njenom okruženju ne sme postojati nikakva industrijska ili rudarsko-prerađivačka aktivnost koja bi u redovnom radu ili u akcidentnim situacijama mogla da trajno zagadi reku Drinu ili sam podzemni rezervoar pitke vode.

Ukoliko bi se ostvario projekat Jadar, iskopavanje litijuma, bora i pratećih elemenata potrajalo bi nekoliko decenija, a isto toliko i konstantna eksploatacija vodoizvorišta Lipički Šor za koje je Rio Tintu odobreno hidrogeološko istraživanje. S obzirom na planirane kapacitete proizvodnje, to bi neminovno negativno uticalo na vodosnabdevanje stanovništva - strepi stanovništvo sa ugrožene teritorije, a jednodušno zaključuje domaća struka i nauka.

D. M. M. - PPNS