Na osnovu fosilnih nalaza gljive potiču iz Silura, diverzitet im je posebno porastao u periodu Pensilvanija, dok su se makromicete (predstavnici podrazdela Ascomycotina i Basidiomycotina koji imaju plodonosna tela vidljiva golim okom) pojavile pre oko 300 miliona godina. Procenjuje se da na planeti Zemlji postoji 1.500.000 vrsta gljiva od kojih su 140.000 vrsta makromicete. Do sada je opisano oko 14.000 vrsta makromiceta (10% od procenjenog broja), od kojih najveći broj poseduje određeni stepen jestivosti (50-70%), oko 700 vrsta su lekovite, dok je broj otrovnih vrsta relativno mali, oko 500, od čega svega 30 vrsta izaziva letalne posledice.
Korišćenje makromiceta ima dugu istoriju. Sasvim je sigurno da je praistorijski čovek koristio plodonosna tela makromiceta u različite svrhe. Dana 19. septembra 1991. godine u Alpskom glečaru, na nadmorskoj visini od 3.210 m, nađen je neolitski leš star oko 5.000 godina (Slika 1) u čijoj torbi su nađene gljive Piptoporus betullinus i Fomes fomentarius što ukazuje na njihovu upotrebu.
Slika 1. Ecijeva mumija (izvor: Vikipedija)
Mnogi narodi od davnina tradicionalno koriste gljive u ishrani, kao i za lečenje različitih bolesti. Takođe, brojne vrste koje imaju psihoaktivno dejstvo, bile su i ostale nerazdvojni deo religioznih obreda i rituala.
U južnim oblastima Meksika i Gvatemali brojne su kamene figure makromiceta koje datiraju iz XIII veka pre nove ere (Slika 2). Indijanci, posebno iz ovih regiona, koristili su psihoaktivne vrste u religijskim i spiritualnim obredima, kao i u medicinske svrhe. Svaka ozbiljna bolest se smatrala lošom funkcijom duha, pa se “lečila“ različitim vrstama roda Psilocybe. Indijansko sveto piće dobijano je iz Amanita muscaria i verovalo se da ne samo da “daruje“ dobro zdravlje već i besmrtnost.
U Africi su na praistorijskim crtežima u pećinama predstavljene makromicete koje su se koristile, a i danas se koriste, kao hrana, lek i za “vradžbine“ (Slika 3). U Zambiji, Kongu i na Madagaskaru i danas u toku “gladnih“ kišnih meseci vrste rodova Termitomyces, Lactarius, Russula, Cantharelus, Amanita i Boletus zajedno sa larvama insekata čine osnovnu hranu seoskog stanovništva.
U Indiji se makromicete uglavnom koriste kao halucinogena sredstva koja po verovanju daju sposobnost opštenja sa božanstvima i dušama umrlih ali i za lečenje različitih bolesti (Slika 4).
Slika 2. Kamene figure u Meksiku i Gvatemali (izvor: Vikimedija)
Slika 3. Crteži gljiva na kamenu u Africi (izvor: Michael M. Hughes)
Slika 4. „Umbrella mushroom stone“ u južnoj Indiji (izvor: Vikimedija)
U zemljama Dalekog istoka (Kina, Japan, Koreja) od davnina se upotrebljavalo više od 1.100 vrsta makromiceta. U Kini je naročito cenjena Ganoderma lucidum koja se upotrebljavala za lečenje mnogih bolesti. Koliko je ova vrsta i danas cenjena u Kini govori podatak da joj je posvećen ceo jedan muzej koji je otvoren 2004. godine u Nantongu, nedaleko od Šangaja. U drevnoj medicini Tibeta “car među lekovitim biljkama“ bile su vrste roda Cordyceps, a u Japanu se najkorisnijim i najcenjenijim smatraju Tricholoma matsutake (Matsu-take), Ganoderma lucidum (Reishi), Grifola frondosa (Mai-take) i Lentinus edodes (Shi-take).
U Rusiji i drugim istočnoevropskim državama gljive su smatrane “darovima prirode“. Amanita muscaria poznata kao “bog pijanstva“ i kao „božanska gljiva besmrtnosti“ koristila se u istočnom Sibiru kao halucinogeno sredstvo. Na Uralu, u Sibiru, kao i u pribaltičkim zemljama i Poljskoj, za lečenje različitih kancera koristile su se vrste Inonotus obliquus, Phellinus nigricans i Piptoporus betulinus.
U ishrani naroda Zapadne Evrope koristio se mali broj vrsta makromiceta. Tako su u Italiji veoma cenjeni bili Boletus edulis i vrste roda Tuber, u Nemačkoj i Švajcarskoj Cantharellus cibarius, a u Španiji Lactarius deliciosus. Rimski pisac i naučnik Plinije je pisao o gljivama, među kojima je isticao Fomitopsis officinalis, koja se u to vreme koristila kao ”panaceja”, lek za sve, dok je Dioskorid, grčki lekar i botaničar, u delu “De Materia Medica”, opisao gljive kao teško svarljive i često otrovne, a kao jedinu lekovitu naveo Fomitopsis officinalis.
Literatura
- Stajić M. Nutritivna svojstva i medicinski potencijal makromiceta. 2015. Univerzitet u Beogradu. Biološki fakultet, Beograd.
- Kosanić M, Ranković B. Lekovite makromicete. 2018. Univerzitet u Kragujevcu. Prirodno-matematički fakultet, Kragujevac.
UPOZNAJ PRIRODU DA BI JE VIŠE VOLEO
STRANICA KOJA SE ČUJE - ZORAN MODLI
PRVI PRVI NA SKALI FB STRANA, TVITER, INSTAGRAM
PODRŽI PPNS!
MIHAJLO PUPIN
ARČIBALD RAJS
Komentara: 0